മല​പ്പി​ളർ​പ്പി​ന്റേ​തോ​ടു​കൂ​ടി​ത്ത​ന്നെ, പീ​ര​ങ്കി​നി​ര​യു​ടേ​യും വാ​യ്മൂ​ടി തു​റ​ക്ക​പ്പെ​ട്ടു.

അറു​പ​തു പീ​ര​ങ്കി​ക​ളും പതി​മ്മൂ​ന്നു ചതു​ര​പ്പ​ട​ക​ളും ആ കവ​ച​ധാ​രി​ക​ളു​ടെ നേർ​ക്ക് ഉന്നം​വെ​ച്ച് ഇടി​മി​ന്ന​ല​യ​ച്ചു. നിർ​ഭ​യ​നായ ദെലോർ ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് പീ​ര​ങ്കി​പ്പ​ട്ടാ​ള​ത്തി​ന്നു ഒരു പട്ടാ​ള​സ്സ​ലാം കൊ​ടു​ത്തു.

ഇം​ഗ്ല​ണ്ടു​കാ​രു​ടെ പറ​ന്നു​ന​ട​ക്കു​ന്ന കു​തി​ര​പ്പ​ട്ടാ​ളം മു​ഴു​വ​നും ഓരോ​ട്ട​ത്തി​നു വീ​ണ്ടും ചതു​ര​പ്പ​ട​യിൽ​ക്ക​ട​ന്നു. കവ​ച​ധാ​രി​കൾ​ക്കു നി​ല്ക്കാൻ​കൂ​ടി ഇട കി​ട്ടി​യി​ല്ല. കു​ണ്ടു​വ​ഴി​യിൽ​വെ​ച്ചു പറ്റിയ അപകടം അവ​രു​ടെ എണ്ണം കു​റ​ച്ചു എന്ന​ല്ലാ​തെ അവരെ ഉത്സാ​ഹ​ഭം​ഗ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​ല്ല. എണ്ണ​ത്തിൽ കു​റ​യു​ന്തോ​റും ധൈ​ര്യ​ത്തിൽ കൂ​ടി​വ​രു​ന്ന അത്ത​രം മനു​ഷ്യ​രിൽ അവ​രുൾ​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നു.

ആ ആപ​ത്തിൽ വാ​ത്തി​യെ​രു​ടെ സേ​നാ​ഭാ​ഗം മാ​ത്ര​മേ പെ​ട്ടി​രു​ന്നു​ള്ളൂ; ഒരു പതി​യി​രി​പ്പു​പ​ട​യെ​പ്പ​റ്റി എങ്ങ​നെ​യോ മു​ന്ന​റി​വു തോ​ന്നി​യി​ട്ടെ​ന്ന​പോ​ലെ, നേ ഇട​ത്തോ​ട്ടു പര​ത്തി​നിർ​ത്തി​യി​രു​ന്ന ദെ​ലോ​റു​ടെ ഭാ​ഗ​ക്കാർ മു​ഴു​വ​നും എത്തേ​ണ്ടി​ട​ത്തെ​ത്തി.

കവ​ച​ധാ​രി​കൾ ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് ചതു​ര​പ്പ​ട​ക​ളു​ടെ മേൽ പാ​ഞ്ഞു​ക​യ​റി.

തി​ക​ച്ചും വേ​ഗ​ത്തിൽ, കടി​ഞ്ഞാൺ വി​ട്ടു​കൊ​ടു​ത്തും, വാ​ളു​കൾ കടി​ച്ചും, കൈ​ത്തോ​ക്കു​കൾ മു​റു​ക്കി​പ്പി​ടി​ച്ചും— ഇങ്ങ​നെ​യാ​യി​രു​ന്നു ആ തള്ളി​ക്കേ​റ്റം.

യു​ദ്ധ​ങ്ങൾ​ക്കി​ട​യ്ക്കു, യു​ദ്ധ​ഭ​ടൻ ഒരു പ്ര​തി​മ​യാ​യി മാ​റു​ക​യും മാം​സ​പി​ണ്ഡം മു​ഴു​വ​നും കരി​ങ്ക​ല്ലാ​യി​ത്തീ​രു​ക​യും ചെ​യ്യു​ന്ന​തു​വ​രെ ജീവൻ മനു​ഷ്യ​നെ മര​വി​പ്പി​ച്ചു​ക​ള​യു​ന്ന അത്ത​രം ചില സന്ദർ​ഭ​ങ്ങ​ളു​ണ്ടു്. ഒരു നോ​ട്ട​വു​മി​ല്ലാ​തെ കട​ന്നാ​ക്ര​മി​ക്ക​പ്പെ​ട്ടി​ട്ടും ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് പട്ടാ​ളം അന​ങ്ങി​യി​ല്ല.

അപ്പോൾ അതു ഭയ​ങ്ക​ര​മാ​യി​രു​ന്നു.

ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് ചതു​ര​പ്പ​ട​യു​ടെ എല്ലാ മു​ഖ​പ്പ​ന്തി​ക​ളും ഒന്നി​ച്ചെ​തിർ​ക്ക​പ്പെ​ട്ടു. ഒരു കമ്പം​പി​ടി​ച്ച ചു​ഴ​ലി​ച്ച അവരെ മൂ​ടി​ക്ക​ള​ഞ്ഞു. ആ സ്തോ​ഭ​ര​ഹി​ത​മായ കാ​ലാൾ​പ്പട മര​വി​ച്ച​പോ​ലെ നി​ല​കൊ​ണ്ടു. ഒന്നാ​മ​ത്തെ വരി കു​നി​ഞ്ഞു കവ​ച​ധാ​രി​പ്പ​ട​യെ തങ്ങ​ളു​ടെ കു​ന്ത​ങ്ങ​ളെ​ക്കൊ​ണ്ടു് സ്വാ​ഗ​തം ചെ​യ്തു; രണ്ടാ​മ​ത്തെ വരി അവരെ വെ​ടി​വെ​ച്ച​മർ​ത്തി; രണ്ടാ​മ​ത്തെ വരി​യു​ടെ പി​ന്നി​ലു​ള്ള പീ​ര​ങ്കി​പ്പ​ട​യാ​ളി​കൾ വെടി തു​ട​ങ്ങി; ചതു​ര​പ്പ​ട​യു​ടെ മു​ഖ​പ്പ​ന്തി നീ​ങ്ങി, ഒരു​ക്കു ചി​ല്ലു​ണ്ട​കൾ​ക്കു പാ​യു​വാൻ ഇടം​കൊ​ടു​ത്തു, വീ​ണ്ടും അട​ഞ്ഞു. കവ​ച​ധാ​രി​കൾ അതിനു പകരം അവരെ ചതി​ച്ചു. അവ​രു​ടെ വമ്പി​ച്ച കു​തി​ര​കൾ പിൻ​വാ​ങ്ങി, വരി​നി​ര​പ്പി​ലൂ​ടെ കു​തി​ച്ചു പാ​ഞ്ഞു, കു​ന്ത​ങ്ങൾ​ക്കു മീതേ കവ​ച്ചു​ച്ചാ​ടി, ആ മനു​ഷ്യ​മ​യ​ങ്ങ​ളായ നാലു കി​ണ​റു​കൾ​ക്കു​ള്ളിൽ ശക്തി​യോ​ടു​കൂ​ടി മറി​ഞ്ഞു. കവ​ച​ധാ​രി​പ്പ​ട​യിൽ പീ​ര​ങ്കി​യു​ണ്ട​കൾ ചാ​ലു​കീ​റി; ആ കവ​ച​ധാ​രി​കൾ ചതു​ര​പ്പ​ട​യിൽ വിടവു തു​ള​ച്ചു. കു​തി​ര​ക​ളു​ടെ ഓട്ട​ത്തിൽ പൊ​ടി​ഞ്ഞു​ത​കർ​ന്നു് ആളു​ക​ളു​ടെ അണി​നി​ര​കൾ കാ​ണാ​താ​യി. ആ അശ്വ​ശ​രീ​ര​ന്മാ​രു​ടെ വയ​റു​ക​ളി​ലേ​ക്ക് പട​ക്കു​ന്ത​ങ്ങൾ അണ്ടു​ക​ട​ന്നു; മുൻ​പു് ഒരു ദി​ക്കി​ലും, പക്ഷേ, കണ്ടി​ട്ടി​ല്ലാ​ത്ത മു​റി​വു​ക​ളു​ടെ ഒരെ​ന്തി​ന്നി​ല്ലാ​യ്മ​യു​ണ്ടാ​യി. ആ ഭ്രാ​ന്തു​പി​ടി​ച്ച കു​തി​ര​പ്പ​ട്ടാ​ള​ത്താൽ നശി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട ചതു​ര​പ്പ​ട​കൾ ഒരു കാൽ പത​റാ​തെ പി​ന്നേ​യും വരി​ചേർ​ന്നു. ചി​ല്ലു​ണ്ട​ക​ളു​ടെ കാ​ര്യ​ത്തിൽ ദുർ​ഭി​ക്ഷ​മി​ല്ലാ​ത്ത പീ​ര​ങ്കി​പ്പ​ട​കൾ ശത്രു​ക്ക​ളു​ടെ മധ്യ​ത്തി​ലി​ട്ടു വെ​ടി​മു​ഴ​ക്കി. ഈ യു​ദ്ധ​ത്തി​ന്റെ സ്വ​രൂ​പം പൈ​ശാ​ചി​ക​മാ​യി​രു​ന്നു. ഈ ചതു​ര​പ്പ​ട​കൾ പട്ടാ​ള​ക്കാ​ര​ല്ലാ​താ​യി. അവർ അഗ്നി​പർ​വ​ത​ങ്ങ​ളു​ടെ വാ​യ​ക​ളാ​യി; ആ കവ​ച​ധാ​രി​കൾ കു​തി​ര​പ്പ​ട്ടാ​ള​മ​ല്ലാ​താ​യി, അവർ കൊ​ടു​ങ്കാ​റ്റു​ക​ളാ​യി; ഓരോ ചതു​ര​പ്പ​ട​യും ഓരോ മേ​ഘ​പ​ട​ല​ത്താൽ ആക്ര​മി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട ഓരോ അഗ്നി​പർ​വ​ത​മാ​യി; ശി​ലാ​ദ്ര​വം ഇടി​മി​ന്ന​ലു​മാ​യി കൂ​ട്ടി​മു​ട്ടി.

വല​ത്തേ അറ്റ​ത്തു​ള്ള ചതു​ര​പ്പട, നി​ല​ത്ത​ല്ലാ​യി​രു​ന്ന​തു​കൊ​ണ്ടു് എല്ലാ​റ്റി​ലും വെ​ച്ച് അധികം തു​റ​സ്സിൽ​പ്പെ​ട്ട കൂ​ട്ടം, ഒന്നാ​മ​ത്തെ തള്ളി​ക്ക​യ​റ്റ​ത്തിൽ​ത്ത​ന്നെ അധി​ക​ഭാ​ഗ​വും നശി​ച്ചു. സ്കോ​ട്ട്ലാ​ണ്ടു​കാ​രു​ടെ സൈ​ന്യ​ത്തിൽ 75-ാം ഭാഗം കൊ​ണ്ടാ​ണു് അതു​ണ്ടാ​ക്കി​യി​രു​ന്ന​തു്. നടു​ക്കു നി​ല്ക്കു​ന്ന കു​ഴ​ലൂ​ത്തു​കാ​രൻ കാ​ടു​ക​ളേ​യും തടാ​ക​ങ്ങ​ളേ​യും പറ്റി​യു​ള്ള വി​ചാ​ര​ങ്ങ​ളാൽ നി​റ​യ​പ്പെ​ട്ട തന്റെ വ്യ​സ​ന​മ​യ​ങ്ങ​ളായ നോ​ട്ട​ങ്ങ​ളെ നാ​ലു​പു​റ​വു​മു​ള്ള ആളുകൾ മീ​തെ​യ്ക്കു​മീ​തെ ചത്തു വീ​ഴു​മ്പോൾ തി​ക​ഞ്ഞ അശ്ര​ദ്ധ​യിൽ കീ​ഴ്പൊ​ട്ടു തൂ​ക്കി​യി​ട്ടു; അയാൾ ഒരു ചെ​ണ്ട​മേൽ ചെ​ന്നി​രു​ന്നു തന്റെ രാ​ജ്യ​ത്തു നട​പ്പു​ള്ള ഒരു പു​രാ​ത​ന​ഗാ​നം പാടാൻ തു​ട​ങ്ങി. ഗ്രീ​സ്സു​കാർ ആർ​ഗോ​സ്സു​പ്ര​ദേ​ശം ഓർ​മി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു മരി​ച്ച​തു​പോ​ലെ, ആസ്കോ​ട്ട്ലാ​ണ്ടു​കാർ ബെൻ​ലോ​തി​യൻ പ്ര​ദേ​ശ​ത്തെ വി​ചാ​രി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു മരി​ച്ചു. കു​ഴ​ലും അതു പി​ടി​ച്ചി​ട്ടു​ള്ള കൈയും ചെ​ത്തി​ക്ക​ള​ഞ്ഞ ഒരു കവ​ച​ധാ​രി​ഭ​ട​ന്റെ വാൾ ആ പാ​ട്ടു​കാ​ര​ന്റെ കഥ കഴി​ച്ചു, പാ​ട്ട​വ​സാ​നി​പ്പി​ച്ചു.

ശത്രു​ക്ക​ളു​മാ​യി നോ​ക്കു​മ്പോൾ സ്വ​ത​വേ എണ്ണ​ത്തിൽ കു​റ​ഞ്ഞ​വ​രും, മല​പ്പി​ളർ​പ്പിൽ​വെ​ച്ചു​ണ്ടായ അപ​ക​ട​ത്താൽ കു​റേ​ക്കൂ​ടി എണ്ണം കു​റ​ഞ്ഞ​വ​രു​മായ ആ കവ​ച​ധാ​രി​ക​ളോ​ടെ​തി​രി​ടാൻ ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് സേനകൾ ഏതാ​ണ്ടു മു​ഴു​വ​നു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു; എന്നാൽ അവർ സ്വ​യ​മേവ എണ്ണം​കൂ​ടി, ഒരാൾ പത്തു​പേ​രാ​യി​ത്തീർ​ന്നു. എന്താ​യാ​ലും ചില ജർ​മ്മൻ​പ​ട്ടാ​ള​ക്കാർ പിൻ​വാ​ങ്ങി. വെ​ല്ലി​ങ്ങ്ടൻ അതു കണ്ടു, തന്റെ കു​തി​ര​പ്പ​ട്ടാ​ള​ത്തെ ഓർ​മി​ച്ചു. അതേ​സ​മ​യ​ത്തു നെ​പ്പോ​ളി​യൻ തന്റെ കാലാൾ സൈ​ന്യ​ത്തെ​ക്കൂ​ടി ഓർ​മി​ച്ചി​രു​ന്നു​വെ​ങ്കിൽ, യു​ദ്ധ​ത്തിൽ ചക്ര​വർ​ത്തി ജയി​ച്ചേ​നേ. ഈ മറ​വി​യാ​ണു് അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​നു പറ്റിയ മഹ​ത്തും അത്യ​പാ​യ​ക​ര​വു​മായ അബ​ദ്ധം.

പെ​ട്ടെ​ന്നു്, അതേ​വ​രെ എതിർ​ക്കു​ന്ന​വ​രാ​യി​രു​ന്ന കവ​ച​ധാ​രി​കൾ സ്വയം എതിർ​ക്ക​പ്പെ​ട്ട​താ​യി കണ്ടു. ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് കു​തി​ര​പ്പട അവ​രു​ടെ പി​ന്നി​ലെ​ത്തി. അവ​രു​ടെ മുൻ​പിൽ രണ്ടു ചതു​ര​പ്പട; പി​ന്നിൽ സോ​മർ​സെ​റ്റു് സേ​നാ​പ​തി; സോ​മർ​സെ​റ്റു് സേ​നാ​പ​തി എന്നു​വെ​ച്ചാൽ രക്ഷി​സം​ഘ​ത്തിൽ​പ്പെ​ട്ട ആയി​ര​ത്തി​നാ​നൂ​റു കു​തി​ര​പ്പ​ട​യാ​ളി​ക​ളാ​ണു്. സോ​മർ​സെ​റ്റി​നു വല​തു​ഭാ​ഗ​ത്താ​യി ജർമൻ കു​തി​ര​പ്പ​ട്ടാ​ള​ങ്ങ​ളോ​ടു​കൂ​ടിയ ഡോർൺ​ബർ​ഗും ഇട​തു​ഭാ​ഗ​ത്തു ബൽ​ജി​യൻ കു​തി​ര​പ്പ​ട​യാ​ളി​ക​ളോ​ടു​കൂ​ടിയ ട്രി​പ്പും ഉണ്ടാ​യി​രു​ന്നു; പാർ​ശ്വ​ങ്ങ​ളിൽ​നി​ന്നും മുൻ​പിൽ​നി​ന്നും പി​ന്നിൽ​നി​ന്നും എതിർ​ക്ക​പ്പെ​ട്ട കവ​ച​ധാ​രി​സം​ഘ​ത്തി​നു നാലു ഭാ​ഗ​ത്തേ​ക്കും തി​രി​ഞ്ഞു യു​ദ്ധം ചെ​യ്യേ​ണ്ടി​വ​ന്നു. അതു​കൊ​ണ്ടു് അവർ​ക്കെ​ന്തു സാരം? അവർ ഒരു ചു​ഴ​ലി​ക്കാ​റ്റാ​യി​രു​ന്നു. അവ​രു​ടെ പരാ​ക്ര​മം എന്തോ അനിർ​വ​ച​നീ​യ​മായ ഒന്നാ​യി​രു​ന്നു.

ഇതിനു പുറമേ, അവർ​ക്കു പി​ന്നിൽ പീ​ര​ങ്കി​നി​ര​യു​ണ്ടു്; അതു് അപ്പോ​ഴും മു​ഴ​ങ്ങി​യി​രു​ന്നു. അതു വേണം; ഇല്ലെ​ങ്കിൽ അവ​രു​ടെ പിൻ​ഭാ​ഗം മു​റി​പ്പെ​ടു​മാ​യി​രു​ന്നി​ല്ല. ഒരു കനത്ത വെ​ടി​യു​ണ്ട​കൊ​ണ്ടു ചുമൽ തു​ള​ഞ്ഞ ഒരു മാർ​ച്ച​ട്ട വാ​ട്ടർ​ലൂ കാഴ്ച ബം​ഗ്ലാ​വിൽ സൂ​ക്ഷി​ച്ചു​വെ​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ടു്.

അത്ത​രം ഫ്രാൻ​സു​കാർ​ക്ക് ഇം​ഗ്ല​ണ്ടു​കാർ​ത​ന്നെ വേണം. അതു് ഒരു ദ്വ​ന്ദ്വ​യു​ദ്ധ​മ​ല്ലാ​താ​യി; അതൊരു നി​ഴ​ലാ​ട്ട​മാ​യി​രു​ന്നു, ഒരു ഭ്രാ​ന്തു്, ജീ​വാ​ത്മാ​ക്ക​ളും ധീ​രോ​ദാ​ത്ത​ത​യും തമ്മി​ലു​ള്ള ഒരു തല ചു​റ്റി​ക്കു​ന്ന കൈ​മാ​റ്റം; ഇടി​മി​ന്നു​ന്ന വാ​ളു​ക​ളു​ടെ ഒരു ചു​ഴ​ലി​ക്കാ​റ്റു്. ഒരു നി​മി​ഷം​കൊ​ണ്ടു്, ആയി​ര​ത്തി​നാ​നൂ​റു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന കു​തി​ര​പ്പ​ട​യാ​ളി​കൾ, എണ്ണൂ​റു മാ​ത്ര​മാ​യി. അവ​രു​ടെ ഉപ​സേ​നാ​പ​തി, ഫു​ള്ളർ, മരി​ച്ചു വീണു. കു​ന്ത​ക്കാ​രോ​ടും ലെ​ഫെ​ബ്വർ—ദെ​നു​യ​ത്തി​ന്റെ കു​തി​ര​പ്പ​ട​യാ​ളി​ക​ളോ​ടും കൂടി നേരെ പാ​ഞ്ഞു​ചെ​ന്നു. മോൺ​സാ​ങ്ങ്ഴാ​ങ്ങ് പി​ടി​ച്ചു​കൊ​ടു​ത്തു. പി​ന്നേ​യും പി​ടി​ച്ചെ​ടു​ത്തു. ഒരി​ക്കൽ​ക്കൂ​ടി പി​ടി​ച്ചെ​ടു​ത്തു. കവ​ച​ധാ​രി​കൾ കാ​ലാൾ​പ്പ​ട​യി​ലേ​ക്ക് മട​ങ്ങി​ച്ചെ​ല്ലാൻ വേണ്ട കു​തി​ര​പ്പ​ട്ടാ​ള​ത്തെ വി​ട്ടു; അല്ലെ​ങ്കിൽ, കു​റേ​ക്കൂ​ടി ശരി​യാ​ക്കി​പ്പ​റ​ക​യാ​ണെ​ങ്കിൽ, ആ ഭയ​ങ്ക​ര​മായ സൈ​ന്യം മറ്റു​ള്ള​വ​രെ വി​ടാ​തെ​ക​ണ്ടു​ത​ന്നെ അന്യോ​ന്യം പി​ടി​കൂ​ടി. ചതു​ര​പ്പട അപ്പോ​ഴും ഉറ​ച്ചു​നി​ന്നു.

ഒരു പന്ത്ര​ണ്ടു പ്രാ​വ​ശ്യ​മു​ണ്ടാ​യി യു​ദ്ധം. നേ​യു​ടെ കാ​ല്ക്കീ​ഴിൽ നാലു കുതിര ചത്തു​വീ​ണു. കവ​ച​ധാ​രി​പ്പ​ട​യിൽ പകുതി കു​ന്നിൻ​പു​റ​ത്തു​ത​ന്നെ നി​ല്ക്കു​ന്നു. ഈ ലഹള രണ്ടു മണി​ക്കൂ​റു​ണ്ടാ​യി.

ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് സൈ​ന്യം തി​ക​ച്ചും കു​ലു​ങ്ങി. ആ കു​ണ്ടു​വ​ഴി​യിൽ​വെ​ച്ചു​ണ്ടായ അപ​ക​ടം​കൊ​ണ്ടു് ആദ്യ​ത്തെ എതിർ​ക്ക​ലിൽ ക്ഷീ​ണി​ച്ചു​പോ​യി​രു​ന്നി​ല്ലെ​ങ്കിൽ, ആ കവ​ച​ധാ​രി​കൾ ഇം​ഗ്ലീ​ഷു​സൈ​ന്യ​നി​ര​പ്പി​ന്റെ മധ്യ​ഭാ​ഗം തകർ​ത്തു​ക​ള​ഞ്ഞു, വിജയം തീർ​ച്ച​പ്പെ​ടു​ത്തി​ക്ക​ള​യു​മാ​യി​രു​ന്നു. ഈ അസാ​ധാ​ര​ണ​മായ കു​തി​ര​പ്പട ടാ​ല​വ​രെ​യും [29] ബദ​ഴോ​വും [30] കണ്ടി​ട്ടു​ള്ള ക്ലിൻ​ട​നെ [31] മര​വി​പ്പി​ച്ചു മു​ക്കാൽ​ഭാ​ഗ​വും തോ​ല്പി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട വെ​ല്ലി​ങ്ങ്ടൻ അവരെ വീ​രോ​ചി​ത​മാ​യി അഭി​ന​ന്ദി​ച്ചു. അദ്ദേ​ഹം ഒരു താ​ഴ്‌​ന്ന സ്വ​ര​ത്തിൽ പറ​ഞ്ഞു: ‘വി​ശി​ഷ്ടം.’

കവ​ച​ധാ​രി​സൈ​ന്യം പതി​മ്മൂ​ന്നിൽ ഏഴു ചതു​ര​പ്പ​ട​യെ തകർ​ത്തു; അറു​പ​തു വലിയ തോ​ക്കു പി​ടി​ച്ചു, അല്ലെ​ങ്കിൽ വെ​ടി​ത്തു​ള​യ​ട​ച്ചു; ലാബെൽ അലി​യാൻ​സി​ന്നു മുൻ​പിൽ​വെ​ച്ച് ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് സൈ​ന്യ​ത്തിൽ നി​ന്നു് ആറു കൊടി പി​ടി​ച്ചെ​ടു​ത്തു— മൂ​ന്നു കവ​ച​ധാ​രി​ക​ളും രക്ഷി​സം​ഘ​ത്തിൽ​പ്പെ​ട്ട മൂ​ന്നു പാ​ച്ചിൽ​ക്കു​തി​ര​പ്പ​ട​യാ​ളി​ക​ളും​കൂ​ടി അവ ചക്ര​വർ​ത്തി​ക്കു കാ​ഴ്ച​വെ​ച്ചു.

വെ​ല്ലി​ങ്ങ്ട​ന്റെ സ്ഥി​തി പൂർ​വാ​ധി​കം അപ​ക​ട​ത്തി​ലാ​യി, ഈ അസാ​ധാ​രണ യു​ദ്ധം, ക്രോ​ധി​ച്ചു തു​ള്ളി​യും മു​റി​പ്പെ​ട്ടു​മു​ള്ള രണ്ടു​പേർ—ഓരോ​രു​ത്ത​നും അപ്പോ​ഴും കയ​റി​യെ​തിർ​ത്തു​കൊ​ണ്ടും നി​ന്നു തടു​ത്തു​കൊ​ണ്ടും തനി​ക്കു​ള്ള രക്തം മു​ഴു​വൻ അവിടെ ചൊ​രി​യു​ന്നു​ണ്ട്— തമ്മി​ലു​ള്ള ഒരു ദ്വ​ന്ദ്വ​യു​ദ്ധം​പോ​ലെ​യാ​യി​രു​ന്നു.

ആ രണ്ടു​പേ​രിൽ ആദ്യം വീ​ഴു​ന്ന​താ​രാ​യി​രി​ക്കും?

ആ മല​മ്പ​ര​പ്പിൽ​വെ​ച്ചു​ള്ള യു​ദ്ധം നി​ന്നി​ട്ടി​ല്ല.

കവ​ച​ധാ​രി​പ്പ​ട​യു​ടെ കഥ​യെ​ന്താ​യി? ആർ​ക്കും പറയാൻ വയ്യാ​യി​രു​ന്നു. ഒന്നു തീർ​ച്ച​യാ​ണ്— യു​ദ്ധം കഴി​ഞ്ഞു പി​റ്റേ​ദി​വ​സം മോൺ​സാ​ങ്ങ്ഴാ​ങ്ങി​ലേ​ക്കു​ള്ള വാ​ഹ​ന​ങ്ങൾ കയ​റാ​നു​ള്ള കോ​ണി​ക​ളു​ടെ മര​പ്പ​ണി​ക്കി​ട​യിൽ നീ​വെ​ല്ലു്, ഗെ​നാ​പ്പു്, ലാ​ഹൂൾ​പ്പു്, ബ്രൂ​സ്സെൽ​സു് എന്നീ നാ​ലു​ദി​ക്കിൽ​നി​ന്നു​മു​ള്ള വഴികൾ കൂ​ടി​ച്ചേ​രു​ന്ന​തും മു​റി​ഞ്ഞു​പോ​കു​ന്ന​തു​മായ ആ സ്ഥ​ല​ത്തു് ഒരു കവ​ച​ധാ​രി​യും അയാ​ളു​ടെ കു​തി​ര​യും മരി​ച്ചു​കി​ട​ക്കു​ന്ന​താ​യി കണ്ടു. ഈ കു​തി​ര​പ്പ​ട​യാ​ളി ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് സൈ​ന്യ​നി​ര​പ്പു​ക​ളെ തു​ള​ച്ചു​ക​ട​ന്നു. ആ ശവം തപ്പി​യെ​ടു​ത്ത​വ​രിൽ ഒരുവൻ ഇപ്പോ​ഴും മോൺ​സാ​ങ്ങ് ഴാ​ങ്ങിൽ ജീ​വി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു​ണ്ടു്. അയാ​ളു​ടെ പേർ ദെ​ഹാ​സു് എന്നാ​ണു്. അയാൾ​ക്ക​ന്നു് എൺപതു വയ​സ്സാ​യി​രു​ന്നു.

വെ​ല്ലി​ങ്ങ്ട​ന്നു താൻ തോ​റ്റു എന്നു ബോ​ധ​പ്പെ​ട്ടു. മു​ഹൂർ​ത്ത​മ​ടു​ത്തു.

സൈ​ന്യ​നി​ര​പ്പി​ന്റെ മധ്യ​ഭാ​ഗം പി​ളർ​ക്ക​പ്പെ​ടാ​ത്ത​തു​കൊ​ണ്ടു കവ​ച​ധാ​രി​കൾ ജയി​ച്ചു​ക​ഴി​ഞ്ഞി​ല്ല. ആ കു​ന്നിൻ​മു​കൾ​പ്പ​ര​പ്പു് ഓരോ​രു​ത്ത​ന്റേ​യും കൈ​വ​ശ​ത്തിൽ​പ്പെ​ട്ട​തു​കൊ​ണ്ടു്, ആർ​ക്കും പി​ടി​യു​റ​ച്ചി​ല്ല; എന്ന​ല്ല, വാ​സ്ത​വ​ത്തിൽ, അത​ധി​ക​സ​മ​യ​വും ഇം​ഗ്ല​ണ്ടു​കാ​രു​ടെ കൈ​യിൽ​ത്ത​ന്നെ​യാ​യി​രു​ന്നു. ഗ്രാ​മ​വും മു​ക​ളി​ലെ മൈ​താ​ന​വും വെ​ല്ലി​ങ്ങ്ടൺ വി​ട്ടി​ല്ല; നേ​യ്ക്ക് ആ നി​റു​ക​യും താ​ഴ്‌​വാ​ര​വും മാ​ത്ര​മേ കി​ട്ടി​യു​ള്ളൂ. ആ അപാ​യ​ക​ര​മായ നി​ല​ത്തു രണ്ടു ഭാ​ഗ​ക്കാ​രും വേ​രു​റ​ച്ച​തു​പോ​ലെ തോ​ന്നി.

പക്ഷേ, ഇം​ഗ്ല​ണ്ടു​കാർ​ക്കു പറ്റിയ ക്ഷീ​ണം മാ​റാ​ത്ത​താ​ണെ​ന്നു തോ​ന്നി. ആ സൈ​ന്യ​ത്തി​നു പറ്റിയ രക്ത​വാർ​ച്ച ഭയ​ങ്ക​ര​മാ​യി​രു​ന്നു. ഇട​തു​വ​ശ​ത്തു​ള്ള കെം​റ്റു് സഹാ​യ്യ്യം ആവ​ശ്യ​പ്പെ​ട്ടു. ‘ഇവിടെ ഇല്ല,’ വെ​ല്ലി​ങ്ങ്ടൻ മഠു​പ​ടി പറ​ഞ്ഞു, ‘അയാൾ അവി​ടെ​ക്കി​ട​ന്നു മരി​ക്കാൻ നോ​ക്ക​ണം.’ ആ സമ​യ​ത്തു​ത​ന്നെ— രണ്ടു സൈ​ന്യ​ങ്ങ​ളു​ടേ​യും ക്ഷീ​ണാ​വ​സ്ഥ​യെ കു​റി​ക്കു​ന്ന ഒര​ത്ഭു​ത​ക​ര​മായ യദൃ​ച്ഛാ​സം​ഭ​വം—നെ​പ്പോ​ളി​യ​നോ​ടു നേ കാ​ലാൾ​പ്പട ആവ​ശ്യ​പ്പെ​ട്ടു; നെ​പ്പോ​ളി​യൻ ഉച്ച​ത്തിൽ പറ​ഞ്ഞു, ‘കാ​ലാൾ​പ്പട! എനി​ക്ക​തു് എവി​ടെ​നി​ന്നു കി​ട്ടു​മെ​ന്നാ​ണു് അയാ​ളു​ടെ ധാരണ? എനി​ക്ക​തു​ണ്ടാ​ക്കാൻ കഴി​യു​മെ​ന്നു് അയാൾ കരു​തു​ന്നു​ണ്ടോ?’

എന്താ​യാ​ലും രണ്ടിൽ​വെ​ച്ച് ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് സൈ​ന്യ​ത്തി​ന്റെ സ്ഥി​തി​യാ​യി​രു​ന്നു അധികം കഷ്ടം. ഇരി​മ്പു​കൊ​ണ്ടു​ള്ള കവ​ച​ങ്ങ​ളോ​ടും ഉരു​ക്കു​കൊ​ണ്ടു​ള്ള മാ​റി​ട​ങ്ങ​ളോ​ടും​കൂ​ടിയ ആ കൂ​റ്റൻ കു​തി​ര​പ്പ​ട​യാ​ളി​ക​ളു​ടെ ഭ്രാ​ന്തു​പി​ടി​ച്ച തള്ളി​ക്ക​യ​റ്റം കാ​ലാൾ​പ്പ​ട​യെ ഒന്നി​നും​കൊ​ള്ളാ​ത്ത​വി​ധം അര​ച്ചു​ക​ള​ഞ്ഞു. ഒരു സൈ​ന്യ​വ​കു​പ്പി​ന്റെ സ്ഥാ​നം കാ​ണി​ക്കു​ന്ന ഒരു കൊ​ടി​യു​ടെ ചു​റ്റു​മാ​യി അല്പം പേർ കൂ​ട്ടം കൂ​ടി​യി​ട്ടു​ണ്ടു്; ഇന്ന ഒരു പട്ടാ​ള​ക്കൂ​ട്ട​ത്തിൽ ആധി​പ​ത്യം വഹി​ക്കാൻ ഒരു സേ​നാ​പ​തി​യോ ഒരു​പ​സേ​നാ​പ​തി​യോ മാ​ത്ര​മേ ഉള്ളൂ എന്നാ​യി; ലാ​യി​സെ​ന്തിൽ​വെ​ച്ച് ഒന്നു നല്ല​വ​ണ്ണം കശ​ക്കി​ക്ക​ഴി​ഞ്ഞി​ട്ടു​ള്ള ആൽ​ട്ട​ന്റെ സൈ​ന്യ​വ​കു​പ്പു പ്രാ​യേണ നശി​ച്ചു​ക​ഴി​ഞ്ഞു; വാൻ​ക്ലൂ​സ്സി​ന്റെ ധീ​രോ​ദാ​ത്ത​മായ ബെൽ​ജി​യൻ സൈ​ന്യം നീ​വെ​ല്ലു് നി​ര​ത്തിൽ നെ​ടു​നീ​ളെ കോ​ത​മ്പ​ക്ക​ണ്ട​ങ്ങ​ളിൽ വി​ത​റ​പ്പെ​ട്ടു; 1811-ൽ സ്പെ​യിൻ​കാ​രോ​ടു​കൂ​ടി നമ്മു​ടെ ഭാ​ഗ​ത്തു​നി​ന്നു വെ​ല്ലി​ങ്ങ്ട​നോ​ടു യു​ദ്ധം ചെയ്ത ആ ഡച്ച് പട്ടാ​ള​ങ്ങ​ളിൽ1815-ൽ അവർ ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് കൊ​ടി​ക്കു കീ​ഴിൽ​നി​ന്നു നെപ്പോളിയനോടെതിർത്തു-​ ഇനി യാ​തൊ​ന്നും ബാ​ക്കി​യി​ല്ല. ഉദ്യോ​ഗ​സ്ഥ​ന്മാർ നശി​ച്ചു പോ​യി​ട്ടു​ള്ള​തി​നു കണ​ക്കി​ല്ല. പി​റ്റേ​ദി​വ​സം കാൽ മു​ഴു​വ​നും മണ്ണിൻ​ചു​വ​ട്ടി​ലായ ലോർഡ് അക്സ്ബ്രി​ഡ്ജി​ന്റെ കാൽ​മു​ട്ടു തകർ​ന്നു​പോ​യി. കവ​ച​ധാ​രി​പ്പ​ട​യു​ടെ മല്പി​ടു​ത്ത​ത്തിൽ ഫ്രാൻ​സു​കാ​രു​ടെ ഭാ​ഗ​ത്തു ദെലോർ, ലേ​ത്തി​യേർ, കോൾ​ബർ​ട്ടു്, നോ​പ്പ്ബ്ലാൻ​കാർ​ഡ് എന്നി​വർ കൊ​ള്ള​രു​താ​താ​യി​ട്ടു​ണ്ടെ​ങ്കിൽ, ഇം​ഗ്ലീ​ഷി​ന്റെ ഭാ​ഗ​ത്തു് ആൽ​ട്ടൻ മു​റി​പ്പെ​ട്ടു. ബാർൺ മു​റി​പ്പെ​ട്ടു, ഡി​ലാൻ​സി കൊ​ല്ല​പ്പെ​ട്ടു, മാൻ​മീ​രെൻ കൊ​ല്ല​പ്പെ​ട്ടു, ഓം​റ്റീഡ കൊ​ല്ല​പ്പെ​ട്ടു, വെ​ല്ലി​ങ്ങ്ട​ന്റെ സഹാ​യ​സം​ഘം മു​ഴു​വ​നും തീർ​ന്നു; ആ ചോ​ര​പ്ര​ള​യ​ത്തിൽ ഇം​ഗ്ല​ണ്ടു​കാർ​ക്കാ​ണു് അധികം പരി​ക്കു​പെ​ട്ട​തു്, രക്ഷി​സം​ഘ​ത്തിൽ​പ്പെ​ട്ട കാ​ലാൾ​പ്പ​ട​ക​ളിൽ രണ്ടാം​വ​കു​പ്പി​ലേ​ക്കു പന്ത്ര​ണ്ടു​ദ്യോ​ഗ​സ്ഥ​ന്മാർ നഷ്ട​പ്പെ​ട്ടു; 30-ആം വകു​പ്പിൽ ഒന്നാം ഭാ​ഗ​ത്തി​ലേ​ക്കു 24 ഉദ്യോ​ഗ​സ്ഥ​ന്മാ​രും 1200 പട്ടാ​ള​ക്കാ​രും നഷ്ട​മാ​യി; ജർ​മ്മൻ​സൈ​ന്യ​ത്തി​ന്റെ 79-ആം വകു​പ്പി​ലേ​ക്ക് 24 ഉദ്യോ​ഗ​സ്ഥ​ന്മാർ മൂ​റി​പ്പെ​ട്ട​തും, 18 ഉദ്യോ​ഗ​സ്ഥ​ന്മാർ കൊ​ല്ല​പ്പെ​ട്ടും, 450 പട്ടാ​ള​ക്കാർ കൊ​ല്ല​പ്പെ​ട്ടും പൊ​യ്പോ​യി. പി​ന്നീ​ടു വി​ചാ​ര​ണ​ചെ​യ്തു പണി​യിൽ നി​ന്നു പി​രി​ക്ക​പ്പെ​ടു​വാൻ നി​ന്നി​രു​ന്ന കേർണൽ ഹാ​ക്ക് അധി​പ​നായ കമ്പർ​ലാ​ണ്ടി​ലെ കു​തി​ര​പ്പ​ട​യാ​ളി​കൾ, ഒരു സേ​നാ​ഭാ​ഗം മു​ഴു​വൻ, ആ ലഹ​ള​യിൽ പി​ന്തി​രി​ഞ്ഞു, ബ്രൂ​സ്സെൽ​സി​ലേ​ക്കുള വഴി​ക്കെ​ല്ലാം പരാ​ജ​യം വി​ത​ച്ചും​കൊ​ണ്ടു് സ്വാ​ങ്ങ് കാ​ട്ടു​പു​റ​ങ്ങ​ളി​ലേ​ക്കു പാ​ഞ്ഞു. ഫ്രാൻ​സു​കാർ കയ​റി​വ​രു​ന്ന​താ​യും കാ​ട്ടു​പു​റ​ത്തേ​ക്ക് അടു​ക്കു​ന്ന​താ​യും കണ്ടു പട​ക്കോ​പ്പു​ക​പ്പ​ലു​ക​ളും വെ​ടി​മ​രു​ന്നു​വ​ണ്ടി​ക​ളും സമാ​ന​ങ്ങ​ളു​മെ​ല്ലാം അങ്ങോ​ട്ടു കു​തി​കു​തി​ച്ചു. ഫ്ര​ഞ്ചു കു​തി​ര​പ്പ​ട​യാൽ അരി​യ​പ്പെ​ട്ടു ഹോ​ള​ണ്ടു​കാർ ഉറ​ക്കെ നി​ല​വി​ളി​യാ​യി.

ഇന്നും ജീ​വി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്ന പലരും കണ്ടി​ട്ടു​ള്ള​താ​യി പറ​യു​ന്ന​പ്ര​കാ​രം വേർ​കു​ക്കു​വിൽ​നി​ന്നു ഗ്രോ​ആ​ന്താ​ന്തോൽ​വ​രെ, ബ്രൂ​സ്സെൽ​സി​ലേ​ക്കു​ള്ള വഴി​ക്ക് ഏക​ദേ​ശം രണ്ടു കാതം ദൂരം, നി​ര​ത്തി​ലെ​ല്ലാം യു​ദ്ധ​ത്തിൽ​നി​ന്നു പാ​ഞ്ഞു​പോ​യ​വ​രു​ടെ ലഹ​ള​യാ​യി​രു​ന്നു. മോൺ​സ​ങ്ങ്ഴാ​ങ്ങി​ലെ കള​ത്തിൽ ഏർ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രു​ന്ന ചി​കി​ത്സാ​മ​ന്ദി​ര​ത്തി​നു പി​ന്നിൽ ചാഞ്ഞ കോ​ണി​പോ​ലെ അണി​നി​ര​ന്ന ചു​രു​ക്കം ചി​ല​രും ഇട​ത്തേ സൈ​ന്യ​നി​ര​പ്പിൽ ചേർ​ന്ന വി​വ​ന്റേ​യും വാൻ​ഡ​ലീ​രു​ടേ​യും സേ​ന​ക​ളും ഒഴികെ വെ​ല്ലി​ങ്ങ്ട​ന്റെ കു​തി​ര​പ്പ​ട്ടാ​ള​ത്തിൽ മറ്റാ​രും ശേ​ഷി​ച്ചി​രു​ന്നി​ല്ല. അസം​ഖ്യം പീ​ര​ങ്കി​നി​ര​കൾ വീ​ണു​കി​ട​ക്കു​ന്നു. ഈ സം​ഗ​തി​കൾ​ക്കെ​ല്ലാം സൈബോൺ സാ​ക്ഷി​പ​റ​യു​ന്നു​ണ്ടു്; പ്രിൻ​ഗി​ളാ​ക​ട്ടേ, അല്പം അതി​ശ​യോ​ക്തി​യോ​ടു​കൂ​ടി, ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് ഡച്ച് സൈ​ന്യം ആകെ മു​പ്പ​ത്തി​നാ​ലാ​യി​രം പേർ മാ​ത്ര​മാ​യി​ത്തീർ​ന്നു എന്നു​ത​ന്നെ പറയാൻ ഭാ​വ​മു​ണ്ടു്. ആ ‘ഇരി​മ്പൻ​ഡ്യു​ക്ക്, [32] ഒരു കു​ലു​ക്ക​മി​ല്ലാ​തെ നി​ന്നു; പക്ഷേ, അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ ചു​ണ്ടു​കൾ വി​ളർ​ത്തു. ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് സൈ​ന്യ​ത്തി​ലെ ഉദ്യോ​ഗ​സം​ഘ​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി യു​ദ്ധ​സ​മ​യ​ത്തു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന ആസ്ത്രി​യൻ കമ്മീ​ഷ​ണർ വിൻ​സെ​ന്റും സ്പാ​നി​ഷ്ക​മ്മീ​ഷ​ണർ അല​വ​യും വെ​ല്ലി​ങ്ങ്ടൻ തോ​റ്റു എന്നു വി​ചാ​രി​ച്ചു. അഞ്ചു​മ​ണി​ക്ക് അദ്ദേ​ഹം വാ​ച്ചെ​ടു​ത്തു നോ​ക്കി, ഈ അസ്വ​സ്ഥാ​ക്ഷ​ര​ങ്ങൾ പതു​ക്കെ പി​റു​പി​റു​ക്കു​ന്ന​തു കേ​ട്ടു; ‘ബ്ലൂ​ഷേർ, അല്ലെ​ങ്കിൽ രാ​ത്രി!’

ഏതാ​ണ്ടു് ഈ സമ​യ​ത്താ​ണു് ഫ്രീ​ഷ്മോ​ങ്ങ് വഴി​ക്കു​ള്ള ഉയ​ര​ങ്ങ​ളിൽ ഒരു കു​ന്ത​വ​രി അകലെ മി​ന്നി​ക്ക​ണ്ട​തു്.

ഈ വമ്പി​ച്ച നാ​ട​ക​ത്തി​ന്റെ മു​ഖ​ഭാ​വം മാ​റ്റു​ന്ന​തു് ഇവി​ടെ​യാ​ണു്.