വാ​ട്ടർ​ലൂ​യു​ദ്ധം ഒരു കട​ങ്ക​ഥ​യാ​ണു്. തോ​റ്റു​പോ​യ​വർ​ക്കെ​ന്ന​പോ​ലെ ജയം കി​ട്ടി​യ​വർ​ക്കും അതു നി​ഗൂ​ഢ​മ​ത്രേ. നെ​പ്പോ​ളി​യ​നെ​സ്സം​ബ​ന്ധി​ച്ചേ​ട​ത്തോ​ളം അതൊരു പരി​ഭ്ര​മ​മാ​യി​രു​ന്നു. ബ്ലൂ​ഷേർ [34] അതിൽ വെ​ടി​യു​ണ്ട​യ​ല്ലാ​തെ മറ്റൊ​ന്നും കാ​ണു​ന്നി​ല്ല. വെ​ല്ലി​ങ്ട​ന്നു് അതി​നെ​പ്പ​റ്റി യാ​തൊ​ന്നും മന​സ്സി​ലാ​യി​ട്ടി​ല്ല. വി​വ​ര​ണ​ക്കൂ​റി​പ്പു​കൾ നോ​ക്കുക. യു​ദ്ധ​വർ​ത്ത​മാ​ന​പ​ത്ര​ങ്ങ​ളൊ​ക്കെ ഓരോ​ന്നു പറ​യു​ന്നു, വ്യാ​ഖ്യാ​ന​ങ്ങ​ളെ​ല്ലാം വ്യം​ഗ്യ​മ​യ​ങ്ങൾ. ചിലർ വി​ക്കു​ന്നു, മറ്റു ചിലർ കൊ​ഞ്ഞു​ക​യാ​ണു്. വാ​ട്ടർ​ലൂ​യു​ദ്ധ​ത്തെ ഴോ​മി​നി [35] നാലു കാ​ര്യ​ങ്ങ​ളാ​ക്കി തി​രി​ക്കു​ന്നു; മ്ഫ​ളി​ങ്ങ് അതിനെ മൂ​ന്നു മാ​റ്റ​ങ്ങ​ളാ​യി വെ​ട്ടി​മു​റി​ക്കു​ന്നു; ഷാറാ മാത്രം-​ ചില സം​ഗ​തി​ക​ളിൽ ഞങ്ങൾ നേരെ വി​പ​രീ​താ​ഭി​പ്രാ​യ​ക്കാ​രാ​ണെ​ങ്കി​ലും അദ്ദേ​ഹം മാത്രം-​ തന്റെ സാ​ഹ​ങ്കാ​ര​മായ നോ​ട്ട​ത്താൽ വി​ധി​യോ​ടു മല്ലി​ടു​ന്ന മനു​ഷ്യ​ബു​ദ്ധി​യു​ടെ ആ അത്യാ​പ​ത്തി​ന്റെ ആകൃ​തി​വി​ശേ​ഷ​ങ്ങ​ളെ കട​ന്നു​പി​ടി​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ടു്. മറ്റു ചരി​ത്ര​കാ​ര​ന്മാർ​ക്കെ​ല്ലാം ഏതാ​ണ്ട​മ്പ​ര​പ്പു പറ്റി​പ്പോ​കു​ന്നു; ആ അമ്പ​ര​പ്പിൽ അവർ നാലു പാടും തപ്പി​നോ​ക്കു​ന്നു. മി​ന്നൽ​പ്ര​കാ​ശ​ത്തോ​ടു​കൂ​ടിയ ഒരു ദി​വ​സ​മാ​യി​രു​ന്നു അതു്; അതേ, രാ​ജാ​ക്ക​ന്മാ​രു​ടെ തല തി​ക​ച്ചും തി​രി​ഞ്ഞു​പോ​കു​മാ​റു്, എല്ലാ കോ​യ്മ​ക​ളെ​യും തന്റെ പി​ന്നിൽ വലി​ച്ചു​കൂ​ട്ടിയ സൈ​നി​ക​രാ​ജ​ത്വ​ത്തി​ന്റെ ഒരു പൊ​ടി​ഞ്ഞു തകരൽ- ആയു​ധ​ശ​ക്തി​യു​ടെ അധ:പതനം, യു​ദ്ധ​ത്തി​ന്റെ അപജയം.

അമാ​നു​ഷി​ക​മായ ആവ​ശ്യ​ക​ത​യാൽ മു​ദ്ര​വെ​ക്ക​പ്പെ​ട്ട ഈ സം​ഭ​വ​ത്തിൽ മനു​ഷ്യൻ വേ​ഷം​കെ​ട്ടി​യാ​ടി​യി​ട്ടു​ള്ള ഭാഗം സാ​ര​മു​ള്ള​ത​ല്ല.

വെ​ല്ലി​ങ്ട​നിൽ​നി​ന്നും ബ്ലൂ​ഷേ​റിൽ​നി​ന്നും വാ​ട്ടർ​ലൂ​യു​ദ്ധം എടു​ത്തു​ക​ള​യു​ന്ന പക്ഷം, ഞങ്ങൾ ആ പ്ര​കാ​ശ​മാ​ന​മായ ഇം​ഗ്ല​ണ്ടാ​ക​ട്ടേ, ആ പ്ര​താ​പ​വ​ത്തായ ജർ​മ​നി​യാ​ക​ട്ടേ, വാ​ട്ടർ​ലൂ വാ​ദ​പ്ര​തി​വാ​ദ​ത്തിൽ പങ്കെ​ടു​ക്കു​ന്നി​ല്ല. പരി​താ​പ​ക​ര​ങ്ങ​ളായ വാൾ​പ്പ​യ​റ്റു​ക​ളെ കൂ​ട്ടാ​തെ തന്നെ, ഓരോ രാ​ഷ്ട്രീ​യ​സ​മു​ദാ​യ​ങ്ങ​ളും മഹ​ത്ത​ര​ങ്ങ​ളാ​ണ​ല്ലോ എന്നു നമു​ക്ക് ഈശ്വ​ര​നോ​ടു നന്ദി പറയുക. ഇം​ഗ്ല​ണ്ടാ​ക​ട്ടേ, ജർ​മ​നി​യാ​ക​ട്ടേ, ഫ്രാൻ​സാ​ക​ട്ടേ, ഒരു വാൾ​പ്പി​ടി​യിൽ ഒതു​ങ്ങി​ക്കൊ​ണ്ട​ല്ല, വാ​ട്ടർ​ലൂ എന്ന​തു വാ​ളൂ​ക​ളൂ​ടെ ഒരു കൂ​ട്ടി​മു​ട്ടൽ മാ​ത്ര​മാ​യി​രി​ക്കു​ന്ന ഇക്കാ​ല​ത്തു ബ്ലൂ​ഷേർ​ക്കു മു​ക​ളി​ലാ​യി ജർ​മ​നി​ക്ക് ഷി​ല്ല​റു​ണ്ടു്; വെ​ല്ലി​ങ്ട​ന്നു മു​ക​ളിൽ ഇം​ഗ്ല​ണ്ടി​നു ബയ​റ​നും. നമ്മു​ടെ ഈ ശതാ​ബ്ദ​ത്തി​നു​ള്ള സവി​ശേ​ഷത, ഒരു പര​പ്പാ​ലോ​ച​ന​ക​ളു​ടെ അഭൂ​ത​പൂർ​വ​മായ ആവിർ​ഭാ​വ​മാ​ണു്. ആ അരു​ണോ​ദ​യ​ത്തിൽ ഇം​ഗ്ല​ണ്ടി​നും ജർ​മ​നി​ക്കും ഒരു സവി​ശേ​ഷ​മായ പ്ര​കാ​ശ​മു​ണ്ടു്. അതു രണ്ടും ഉൽ​കൃ​ഷ്ട​ങ്ങൾ​ത​ന്നെ, എന്തു​കൊ​ണ്ടു്? അവ ആലോചന ചെ​യ്യു​ന്നു. പരി​ഷ്കാ​ര​ത്തി​ലേ​ക്കു​ള്ള അവ​യു​ടെ വക വരി​കൊ​ടു​ക്ക​ലായ ആ ഉന്ന​ത​നി​ര​പ്പു ജാ​ത്യാ അവയിൽ അന്തർ​ലീ​ന​മ​ത്രേ; അതു് അവയിൽ നി​ന്നു​ത​ന്നെ ഉണ്ടാകുന്നതാണ്-​ അല്ലാ​തെ എന്തോ ഒര​പ്ര​തീ​ക്ഷിത സം​ഭ​വ​ത്തിൽ നി​ന്ന​ല്ല. പത്തൊ​മ്പ​താം​നൂ​റ്റാ​ണ്ടി​ലേ​ക്ക് ആ രണ്ടു രാ​ജ്യ​ങ്ങ​ളും​കൂ​ടി കൊ​ണ്ടു​വ​ന്നി​ട്ടു​ള്ള അഭി​വൃ​ദ്ധി​യു​ടെ ഉത്ഭ്വാ​സ്ഥാ​നം വാ​ട്ടർ​ലൂ​വ​ല്ല. ഒരു ജയ​ത്തി​നു​ശേ​ഷം ക്ഷ​ണ​ത്തിൽ വളർ​ന്നു​പൊ​ന്തുക, വെറും അപ​രി​ഷ്കൃ​ത​ജ​ന​ങ്ങൾ മാ​ത്ര​മാ​ണു്. ഒരു കൊ​ടും​ങ്കാ​റ്റിൽ അല​മ​റി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട വെ​ള്ള​ച്ചാ​ട്ട​ങ്ങ​ളു​ടെ ക്ഷ​ണി​ക​മായ അഹം​ഭാ​വ​മാ​ണ​തു്. പരി​ഷ്കൃത ജന​ങ്ങൾ, വി​ശേ​ഷി​ച്ചും നമ്മു​ടെ കാ​ല​ത്തു്, ഒരു സൈ​ന്യാ​ധി​പ​ന്റെ നല്ല കാ​ലം​കൊ​ണ്ടോ ചീ​ത്ത​ക്കാ​ലം​കൊ​ണ്ടോ പൊ​ന്തു​ക​യും താ​ഴു​ക​യു​മി​ല്ല. മനു​ഷ്യ​ജാ​തി​ക്കി​ട​യിൽ അവർ​ക്കു​ള്ള സഗൗ​ര​വ​ത്വം ശണ്ഠ​യി​ട​ലിൽ​നി​ന്നു് കു​റേ​ക്കൂ​ടി വലു​തായ ഒന്നിൽ​നി​ന്നു​ണ്ടാ​കു​ന്നു. അവ​രു​ടെ മാ​ന്യത, അവ​രു​ടെ പദവി, അവ​രു​ടെ അറി​വു്, അവ​രു​ടെ അസാ​ധാ​രണ ബു​ദ്ധി, ഇതൊ​ന്നും ആ ചൂതുകളിക്കാർ-​ധീരോദാത്തന്മാരും ലോകവിജയികളും-​ യു​ദ്ധ​ങ്ങ​ളാ​കു​ന്ന ഷോ​ട​തി​യിൽ ഇടു​ന്ന ചില നറു​ക്കു​ക​ള​ല്ല; അഹോ, നമു​ക്ക​തി​നു് ഈശ്വ​ര​നോ​ടു് നന്ദി പറയുക! പല​പ്പോ​ഴും യു​ദ്ധ​ത്തിൽ, തോല്മ പറ്റു​ന്നു; അഭി​വൃ​ദ്ധി കീ​ഴ​ട​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്നു. ബഹു​മ​തി കു​റ​യു​ന്നു, സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യം വർ​ദ്ധി​ക്കു​ന്നു. യു​ദ്ധ​ഭേ​രി മി​ണ്ടാ​താ​കു​ന്നു; ആലോ​ച​നാ​ശ​ക്തി സം​സാ​രി​ക്കാൻ തു​ട​ങ്ങു​ന്നു. ആർ തോ​ല്ക്കു​ന്നു​വോ അവൻ ജയി​ക്കു​ന്ന​തായ ഒരു ചൂ​തു​ക​ളി​യാ​ണ​തു്. അതു​കൊ​ണ്ടു വാ​ട്ടർ​ലൂ​വി​ന്റെ രണ്ടു​ഭാ​ഗ​ത്തെ​പ്പ​റ്റി​യും ഞങ്ങൾ മൂ​ഖം​നോ​ക്കാ​തെ പറ​യ​ട്ടെ, ആക​സ്മി​ക​സം​ഭ​വ​ത്തി​ന​വ​കാ​ശ​പ്പെ​ട്ട​തെ​ന്തോ അതു് ആക​സ്മി​ക​സം​ഭ​വ​ത്തി​നു കൊ​ടു​ക്കുക; ഈശ്വ​ര​ന്ന​വ​കാ​ശ​പ്പെ​ട്ട​തെ​ന്തോ അതീ​ശ്വ​ര​നു​ന്നും. വാ​ട്ടർ​ലൂ എന്താ​ണു്? ഒരു ജയ​മാ​ണോ? അല്ല, ഷോ​ട​തി​യിൽ സമ്മാ​നം കി​ട്ടു​ന്ന അക്കം.

ഷോ​ട​തി​യിൽ സമ്മാ​ന​മു​ള്ള അക്ക​ങ്ങ​ള​ഞ്ചും യൂ​റോ​പ്പു കൈ​യി​ലാ​ക്കി; ഫ്രാൻ​സ് സംഖ്യ എണ്ണിക്കൊടുത്തു-​ഇത്രമാത്രം.

അവിടെ ഒരു സിം​ഹ​പ്ര​തിമ പ്ര​തി​ഷ്ഠി​ക്ക​പ്പെ​ടാൻ അർ​ഹ​ത​യി​ല്ല.

അത്ര​മാ​ത്ര​മ​ല്ല, ചരി​ത്രം രേ​ഖ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​ട്ടു​ള്ള​വ​യിൽ​വ​ച്ച് ഏറ്റ​വും അത്ഭു​ത​ക​ര​മായ ഒരു യു​ദ്ധ​മാ​ണു് വാ​ട്ടർ​ലൂ. നെ​പ്പോ​ളി​യ​നും വെ​ല്ലി​ങ്ട​നും. ഇവർ ശത്രു​ക്ക​ള​ല്ല; ഇവർ വി​പ​ര്യാ​യ​ങ്ങ​ളാ​ണു്; വി​രോ​ധാ​ല​ങ്കാ​ര​ങ്ങ​ളിൽ അത്യ​ധി​കം ഉത്സു​ക​നായ ഈശ്വ​രൻ ഇതി​ല​ധി​കം വി​സ്മ​യ​നീ​യ​മായ ഒരു വൈ​പ​രീ​ത്യ​പ​രി​ശോ​ധ​ന​യിൽ​ഇ​തി​ല​ധി​കം അസാ​ധാ​ര​ണ​മായ ഒരു താരതമ്യവിവേചനത്തിൽ-​ ഏർ​പ്പെ​ട്ടി​ട്ടി​ല്ല. ഒരു ഭാ​ഗ​ത്തു സൂ​ക്ഷ്മത, ദീർ​ഘ​ദൃ​ഷ്ടി, ക്ഷേ​ത്ര​ഗ​ണി​തം, കാ​ര്യ​ബോ​ധം, ഉറച്ച പിൻ​വാ​ങ്ങൽ, വാ​ശി​യേ​റിയ കൂ​സ​ലി​ല്ലാ​യ്മ​യോ​ടു​കൂ​ടി കരു​തി​വെ​ച്ച പിൻ​ബ​ലം, അക്ഷോ​ഭ്യ​മായ ഒരു വ്യ​വ​സ്ഥ, ചു​വ​ടു​നോ​ക്കു​ന്ന​തായ യു​ദ്ധ​നൈ​പു​ണ്യം, പട്ടാ​ള​ത്തി​ന്റെ നി​ല​യ്ക്കി​ള​ക്കം തട്ടി​ക്കാ​തെ നിർ​ത്തു​ന്ന സേ​നാ​വി​ന്യ​സ​ന​സാ​മർ​ഥ്യം, നി​യ​മ​ത്തെ അനു​സ​രി​ച്ചു ചെ​യ്യു​ന്ന കൂ​ട്ട​ക്കൊല, ക്ര​മ​പ്പെ​ടു​ത്തിയ യു​ദ്ധം, കൈ​യിൽ​ത്ത​ന്നെ ഘടി​കാ​രം, ആക​സ്മി​ക​സം​ഭ​വ​ത്തി​നു യാ​തൊ​ന്നും ഒഴി​ച്ചി​ടാ​യ്ക, പണ്ട​ത്തെ ഇതി​ഹാ​സ​ങ്ങ​ളിൽ വർ​ണി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട ധൈ​ര്യം, തി​ക​ഞ്ഞ കണിശം; മറ്റേ ഭാ​ഗ​ത്തു സഹ​ജ​ജ്ഞാ​നം, മു​ന്ന​റി​വു്, യു​ദ്ധ​സം​ബ​ന്ധി​യായ വിഷമത, അമാ​നു​ഷ​മായ ജന്മ​വാ​സന, ഒരു തീ​പ്പ​റ​ക്കു​ന്ന നോ​ട്ടം, ഒരു കഴി​കി​നെ​പ്പോ​ലെ സൂ​ക്ഷി​ച്ചു നോ​ക്കു​ന്ന​തും മി​ന്ന​ലു​പോ​ലെ ചെ​ന്നു​കൊ​ള്ളു​ന്ന​തു​മായ എന്തോ ഒര​നിർ​വ​ച​നീ​യ​വ​സ്തു, അഹ​മ്മ​തി​യോ​ടു​കൂ​ടിയ സാ​ഹ​സ​ത്തിൽ ഒരു വല്ലാ​ത്ത സാ​മർ​ഥ്യം, അഗാ​ധ​ത​ര​മായ ഒരാ​ത്മാ​വി​ന്റെ എല്ലാ നി​ഗൂ​ഢ​ഭാ​ഗ​ങ്ങ​ളും, വി​ധി​യു​മാ​യു​ള്ള കൂട്ടുകെട്ട്-​അതേ, പു​ഴ​യേ​യും മൈ​താ​ന​ത്തേ​യും കാ​ട്ടു​പ്ര​ദേ​ശ​ത്തേ​യും കു​ന്നു​ക​ളേ​യും വി​ളി​ച്ചു​വ​രു​ത്തി നിർ​ബ​ന്ധി​ച്ച് തന്നി​ഷ്ടം പ്ര​വർ​ത്തി​പ്പി​ക്കൽ, യു​ദ്ധ​ക്ക​ള​ത്തിൽ​ക്കൂ​ടി​യും തോ​ന്നി​യ​തു കാ​ണി​ക്കാൻ മാ​ത്രം പോന്ന സ്വേ​ച്ഛാ​ധി​കാ​രി​ത്വം; യു​ദ്ധ​സാ​മർ​ഥ്യ​പ​ര​മായ പ്ര​കൃ​തി​ശാ​സ്ത്ര​ത്തോ​ടു കൂടിച്ചേർന്ന-​ അതിനെ ഉയർ​ത്തു​ന്ന​തും എന്നാൽ കലക്കിത്തീർക്കുന്നതുമായ-​ ഒരു ദൈ​വ​യോ​ഗ​വി​ശ്വാ​സം. യു​ദ്ധ​ത്തി​ന്റെ ബറീം ആയി​രു​ന്നു വെ​ല്ലി​ങ്ടൻ; നെ​പ്പോ​ളി​യ​നാ​ക​ട്ടേ അതി​ന്റെ മൈ​ക്കേൽ ഏൻ​ജെ​ലോ​വും. ഈ സന്ദർ​ഭ​ത്തിൽ ഗണി​ത​വി​ദ്യ അതി​ബു​ദ്ധി​യെ കീ​ഴ്പെ​ടു​ത്തി. രണ്ടു ഭാ​ഗ​ക്കാ​രും ഓരോ​രു​ത്ത​രെ കാ​ത്തി​രു​ന്നു. ശരി​ക്കു കണ​ക്കു കൂ​ട്ടി​യ​താ​രോ അയാൾ ജയി​ച്ചു. നെ​പ്പോ​ളി​യൻ ഗ്രൂ​ഷി​യെ കാ​ത്തി​രു​ന്നു; അയാൾ വന്നി​ല്ല. വെ​ല്ലി​ങ്ടൻ ബ്ളൂ​ഷേ​രു​ടെ വരവു കാ​ത്തു; അയാൾ വന്നു.

പണ്ട​ത്തെ യു​ദ്ധ​രീ​തി ചെ​യ്തു പക​രം​വീ​ട്ട​ലാ​ണു് വെ​ല്ലി​ങ്ടൻ. ആദ്യ​കാ​ല​ത്തു നെ​പ്പോ​ളി​യൻ ഇറ്റ​ലി​യിൽ വെ​ച്ച് അദ്ദേ​ഹ​ത്തോ​ടെ​തി​രി​ട്ടു, തി​ക​ച്ചും മണ്ണു കപ്പി​ച്ചു. വൃ​ദ്ധ​നായ കൂമൻ, കു​ട്ടി​യായ കഴു​കി​നു മുൻ​പിൽ പു​റം​തി​രി​ഞ്ഞു പറ​പ​റ​ന്നു. പഴയ യു​ദ്ധ​ച്ച​ട​ങ്ങി​നു് ഇടി​കൊ​ണ്ട​തു​പോ​ലെ​യാ​യി; എന്നു മാ​ത്ര​മ​ല്ല, തല താണു. ആ ഇരു​പ​ത്താ​റു വയ​സ്സു​ള്ള കോർ​സി​ക്ക​ക്കാ​രൻ ആരാ​ണു്? സക​ല​വും തനി​ക്കു പ്ര​തി​ക്കു​ല​മാ​യി, തനി​ക്ക​നു​കൂ​ല​മാ​യി യാ​തൊ​ന്നു​മി​ല്ലാ​തെ, ഭക്ഷ​ണ​സാ​ധ​ന​ങ്ങ​ളി​ല്ലാ​തെ, വെ​ടി​മ​രു​ന്നി​ല്ലാ​തെ, പീ​ര​ങ്കി​ക​ളി​ല്ലാ​തെ, പാ​ദ​ര​ക്ഷ​ക​ളി​ല്ലാ​തെ, ഏതാ​ണ്ടു സൈ​ന്യം​കൂ​ടി​യി​ല്ലാ​തെ, അസം​ഖ്യം ആളു​ക​ളോ​ടു് ഒരു കൈ​പ്പി​ടി​യി​ലൊ​തു​ങ്ങു​ന്ന ഭട​ന്മാ​രെ വെ​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു്, ഒന്നി​ച്ചു​കൂ​ടിയ യൂ​റോ​പ്പി​നു മു​ഴു​വ​നും നേരെ നിർ​ദ്ദാ​ക്ഷി​ണ്യ​മാ​യി തന്നെ​ത്ത​ന്നെ വലി​ച്ചെ​റി​യു​ക​യും തി​ക​ച്ചും അസാ​ധ്യ​മായ സ്ഥ​ല​ത്തു് എങ്ങ​നെ​യോ കട​ന്നു​കേ​റി ജയം നേ​ടു​ക​യും ചെയ്ത ആ മഹാ​നായ ശു​ദ്ധ​മ​ന്തൻ എന്തു സൂ​ചി​പ്പി​ച്ചു? ഒരി​ക്കൽ ശ്വാ​സം കഴി​ക്കാൻ​കൂ​ടി നി​ല്ക്കാ​തെ, അതേ നി​ല​യ്ക്കു​ള്ള ചില യു​ദ്ധ​ഭ​ട​ന്മാ​രെ​യും കൈ​യിൽ​വെ​ച്ച്, ഒന്നു കഴി​ഞ്ഞൊ​ന്നാ​യി, ജർ​മൻ​ച​ക്ര​വർ​ത്തി​യു​ടെ അഞ്ചു സൈ​ന്യ​വ​കു​പ്പു​ക​ളെ തട​വി​ലാ​ക്കി​വി​ട്ട ആ ഇടി​മു​ഴ​ങ്ങു​ന്ന ശാ​സ​ന​ക​ളോ​ടു​കൂ​ടിയ തട​വു​പു​ള്ളി എവി​ടെ​നി​ന്നു​ദി​ച്ചു? ഒരു വി​ജ്ഞാ​ന​സൂ​ര്യ​ന്റെ ധി​ക്കാ​ര​ത്തോ​ടു​കൂ​ടിയ ഈ യു​ദ്ധ​ത്തെ​പ്പ​യ​റ്റ​റി​യാ​ത്ത​വൻ ആരാ​ണു്? യു​ദ്ധ​സ​മ്പ്ര​ദാ​യം പഠി​പ്പി​ക്കു​ന്ന സർ​വ​ക​ലാ​ശാല അയാൾ​ക്കു ഭ്ര​ഷ്ടു് കല്പി​ച്ചു; അതൊ​ടു​കൂ​ടി അതി​ന്റെ തറ പു​ഴു​ങ്ങി; പണ്ട​ത്തെ ‘സീസർ’ യു​ദ്ധ​സ​മ്പ്ര​ദാ​യ​ത്തി​നു പു​തി​യ​തി​നോ​ടു​ണ്ടായ എന്തെ​ന്നി​ല്ലാ​ത്ത ദ്വേ​ഷം അതിൽനിന്നാണ്-​ അതേ, സാ​ധാ​ര​ണ​മായ വാ​ളി​നു തീ​പ്പ​റ​ക്കു​ന്ന വാ​ളി​നോ​ടു​ള്ള ദ്വേ​ഷം; ഭണ്ഡാ​ര​ത്തി​നു ബു​ദ്ധി​ശ​ക്തി​യു​ടെ നേ​രെ​യു​ള്ള​തു്. 1815 ജൂൺ 18-ആം തി​യ്യ​തി നാൾ ആ കൊടും പക പകരം ചോ​ദി​ച്ചു; ലോഡി, [36] മോൺട് ബെ​ല്ലോ, [36] മോൺ​ടി​നോ​ട് [36] മാൻ​ച്വ, [36] ആർ​ക്കോള [36] എന്നീ യു​ദ്ധ​ങ്ങൾ​ക്കു ചു​വ​ട്ടിൽ അതെ​ഴു​തി​യി​ട്ടു. ‘വാ​ട്ടർ​ലൂ.’ അധി​ക​ജ​ന​ങ്ങൾ​ക്കും രു​ചി​ക​ര​മായ ഇട​ത്ത​ര​ക്കാ​രു​ടെ ജയം. ഈ കപ​ട​നാ​ട്യ​ത്തി​നു് ഈശ്വ​രാ​ജ്ഞ അനു​വാ​ദം കൊ​ടു​ത്തു. തന്റെ അധ:പത​ന​ത്തിൽ നെ​പ്പോ​ളി​യൻ ചെറിയ വേം​സ​റെ പി​ന്നേ​യും മുൻ​പിൽ കണ്ടു.

വാ​സ്ത​വം നോ​ക്കി​യാൽ വേം​സ​റെ കി​ട്ടു​വാൻ വെ​ല്ലി​ങ്ട​ന്റെ തല​മു​ടി​യൊ​ന്നു വെ​ളു​പ്പി​ച്ചാൽ മതി.

ഒന്നാം​ത​ര​ത്തി​ലു​ള്ള ഒരു യു​ദ്ധം രണ്ടാം​ത​ര​ത്തി​ലു​ള്ള ഒരു സേ​നാ​പ​തി ജയി​ച്ച​താ​ണു് വാ​ട്ടർ​ലൂ.

വാ​ട്ടർ​ലൂ യു​ദ്ധ​ത്തിൽ അഭി​ന​ന്ദ​നീ​യ​മാ​യി​ട്ടു​ള്ള​തു് ഇം​ഗ്ല​ണ്ടാ​ണു്: ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് സൈ​ഥ​ര്യം: ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് ദൃഢത, ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് ധൈ​ര്യം; അവി​ടെ​യു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന ഇം​ഗ്ല​ണ്ടി​ലെ ശ്രേഷ്ഠവസ്തു-​ ഞങ്ങൾ ആ രാ​ജ്യ​ത്തെ മുഷിപ്പിക്കുകയല്ല-​ഇംഗ്ലണ്ടു് തന്നെ​യാ​യി​രു​ന്നു. ഇം​ഗ്ല​ണ്ടി​ന്റെ സൈ​ന്യാ​ധി​പ​ന​ല്ല; ഇം​ഗ്ല​ണ്ടി​ന്റെ സൈ​ന്യം.

തന്റെ സൈ​ന്യം 1815 ജൂൺ 18-ാം തി​യ്യ​തി യു​ദ്ധം ചെയ്ത ആ സൈ​ന്യം ‘ഒര​റ​യ്ക്ക​ത്ത സൈന്യ’മാ​യി​രു​ന്നു എന്നു വെ​ല്ലി​ങ്ടൻ ലോർഡ് ബാ​ത്തർ​സ്റ്റി​ന്നു​ള്ള ഒരു കത്തിൽ, എന്തെ​ന്നി​ല്ലാ​ത്ത കൃ​ത​ഘ്ന​ത​യോ​ടു​കൂ​ടി പറ​ഞ്ഞു​ക​ള​ഞ്ഞു. വാ​ട്ടർ​ലൂ​വി​ലെ ഉഴ​വു​ചാ​ലു​കൾ​ക്കു ചു​വ​ട്ടിൽ കു​ഴി​ച്ചു​മൂ​ട​പ്പെ​ട്ട ആ ദു:ഖമ​യ​മായ മനു​ഷ്യാ​സ്ഥി​സ​ങ്ക​ല​നം അതി​നെ​പ്പ​റ്റി എന്തു വി​ചാ​രി​ക്കു​ന്നു?

വെ​ല്ലി​ങ്ട​ന്റെ കാ​ര്യ​ത്തിൽ ഇം​ഗ്ല​ണ്ടു് വേ​ണ്ട​തി​ല​ധി​കം വിനയം കാ​ണി​ച്ചു. വെ​ല്ലി​ങ്ട​നെ അത്ര​മേൽ വലു​താ​ക്കു​ന്ന​തു് ഇം​ഗ്ല​ണ്ടി​നെ ചെ​റു​താ​ക്കു​ക​യാ​ണു്. മറ്റു പല​രു​മു​ള്ള​തു​പോ​ലെ ഒരു യു​ദ്ധ​വീ​രൻ വെ​ല്ലി​ങ്ട​നും എന്നേ ഉള്ളൂ. ആ സ്കോ​ച്ച് ഭട​ന്മാർ, ആ അശ്വാ​രൂ​ഢ​മായ രക്ഷി​സം​ഘം, ആ മെ​യ്റ്റു് ലാൻ​ഡി​ന്റേ​യും മി​ച്ച​ലി​ന്റേ​യും സൈ​ന്യ​വ​കു​പ്പു​കൾ, ആ പ്യാ​ക്കി​ന്റേ​യും കെം​റ്റി​ന്റേ​യും കാ​ലാ​ളു​കൾ, ആ പോൺ​സൺ​ബി​യു​ടേ​യും സോ​മർ​സെ​റ്റി​ന്റേ​യും കു​തി​ര​പ്പ​ട്ടാ​ളം. വെ​ടി​യു​ണ്ട​കൾ മഴ​പോ​ലെ വന്നു​ചൊ​രി​യു​മ്പോൾ അതി​നു​ള്ളി​ലി​രു​ന്നു പണ്ട​ത്തെ യു​ദ്ധ​ഗാ​ന​ങ്ങൾ പാടിയ ആ സ്കോ​ട്ട്ലാ​ണ്ടി​ലെ നാ​ട്ടു​പു​റ​ത്തു​കാർ, ആ റ്റെ​ലാൻ​ഡി​ന്റെ പട്ടാ​ള​ങ്ങൾ, ഒരു തോ​ക്കെ​ടു​ത്തു ചൂ​ണ്ടേ​ണ്ട​തെ​ങ്ങ​നെ​യെ​ന്ന​റി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാ​തെ എസ്ലി​ങ്ങി​ന്റേ​യും റി​വോ​ളി​യു​ടേ​യും പഴയ ഭട​സം​ഘ​ങ്ങ​ളോ​ടു മാ​റി​ട്ടു​നി​ന്ന ആ വെറും ബാലന്മാർ-​ ഇതൊ​ക്കെ​യാ​ണു് മഹ​ത്ത​രം. വെ​ല്ലി​ങ്ടൻ നല്ല ഉറ​പ്പു​ള്ളാ​ളാ​ണു്; അതി​ലാ​ണു് അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ ഗു​ണ​മി​രി​ക്കു​ന്ന​തു്; അതിനെ ഞങ്ങൾ കു​ര​യ്ക്ക​ണ​മെ​ന്നു വി​ചാ​രി​ക്കു​ന്നി​ല്ല; പക്ഷേ, അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ കാ​ലാ​ളൂ​ക​ളി​ലും കു​തി​ര​പ്പ​ട​യാ​ളി​ക​ളി​ലും വെ​ച്ച് എത്ര നി​സ്സാ​ര​വും അദ്ദേ​ഹ​ത്തെ​പ്പോ​ലെ​ത​ന്നെ ഉറ​ച്ചു​നി​ല്ക്കു​മാ​യി​രു​ന്നു. ഇരി​മ്പൻ​ഭ​ട​നും ‘ഇരി​മ്പൻ​ഡ്യൂ​ക്കി’ നെ​പ്പോ​ലെ​ത്ത​ന്നെ വി​ല​യു​ള്ളൊ​ന്നാ​ണു്. ഞങ്ങ​ളെ​സ്സം​ബ​ന്ധി​ച്ചാ​ണെ​ങ്കിൽ, ഞങ്ങൾ ബഹു​മാ​നി​ക്കു​ക​യെ​ല്ലാം ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് ഭട​നെ​യാ​ണ്ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് സൈ​ന്യ​ത്തെ, ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് ജന​സം​ഘ​ത്തെ. ജയ​സ്മാ​ര​കം പ്ര​തി​ഷ്ഠി​ക്കു​ക​യാ​ണെ​ങ്കിൽ, അതു് ഇം​ഗ്ല​ണ്ടി​ന്നാ​ണു് വേ​ണ്ട​തു്. വാ​ട്ടർ​ലൂ​വി​ലു​ള്ള ജയ​സ്തം​ഭ​ത്തി​നു മു​ക​ളിൽ ഒരു മനു​ഷ്യ​ന്റെ രൂ​പ​ത്തി​നു പകരം ഒരു രാ​ജ്യ​ക്കാ​രു​ടെ പ്ര​തി​മ​യാ​ണു് ഉയ​ര​ത്തിൽ കൊ​ത്തി​വെ​ച്ചി​രു​ന്ന​തെ​ങ്കിൽ, കു​റേ​ക്കൂ​ടി ഉചി​ത​മാ​യേ​നേ.

പക്ഷേ, ഈ മഹ​ത്തായ ഇം​ഗ്ല​ണ്ടു് ഞങ്ങൾ ഇവിടെ പറ​യു​ന്ന​തു കേ​ട്ടാൽ ശു​ണ്ഠി​യെ​ടു​ക്കും. ഇം​ഗ്ല​ണ്ടി​നു സ്വ​ന്ത​മാ​യു​ള്ള 1688-ഉം [37] നമ്മു​ടേ​തായ 1789-ഉം [38] ഇരു​ന്നി​ട്ടും, ഇന്നു പ്ര​ഭു​ത്വ​ബ​ഹു​മാ​ന​മാ​കു​ന്ന ആ മായ വി​ട്ടു​പോ​യി​ട്ടി​ല്ല. വം​ശ​പാ​ര​മ്പ​ര്യ​ത്തി​ലും പൗ​രോ​ഹി​ത്യാ​ധി​കാ​ര​ത്തി​ലും അതു വി​ശ്വ​സി​ക്കു​ന്നു. ശക്തി​യി​ലും മാ​ന്യ​ത​യി​ലും മറ്റാ​രാ​ലും കവ​ച്ചു​വെ​ക്ക​പ്പെ​ടാ​ത്ത ഈ രാ​ജ്യ​ക്കാർ, ഒരു രാ​ജ്യ​ക്കാ​രാ​യി​ട്ടി​ല്ല; ഒരു രാ​ഷ്ട്രീ​യ​സ​മു​ദാ​യ​ക്കാ​രാ​യി​ട്ടാ​ണു് തങ്ങ​ളെ കരു​തു​ന്ന​തു്. ഒരു രാ​ജ്യ​ക്കാർ എന്ന നി​ല​യിൽ അവർ സ്വ​മ​ന​സ്സോ​ടെ, കീ​ഴ്‌​വ​ണ​ങ്ങു​ക​യും തങ്ങ​ളു​ടെ ഏജ​മാ​ന​നാ​യി ഒരു പ്ര​ഭു​വി​നെ സ്വീ​ക​രി​ക്കു​ക​യു​ക​യും ചെ​യ്യു​ന്നു. ഒരു തൊ​ഴി​ലാ​ളി എന്ന നി​ല​യിൽ, സ്വയം പു​ച്ഛി​ക്ക​പ്പെ​ടു​വാൻ ഇം​ഗ്ല​ണ്ടു് സമ്മ​തി​ക്കു​ന്നു; ഒരു പട​യാ​ളി എന്ന നി​ല​യിൽ, സ്വയം മു​ക്കാ​ലി​ന്മേൽ കെ​ട്ടി​യി​ട്ട​ടി​ക്ക​പ്പെ​ടു​വാൻ അതു സമ്മ​തി​ക്കു​ന്നു.

ഇൻ​കെർ​മാ​നി​ലെ യു​ദ്ധ​ത്തിൽ സൈ​ന്യ​ത്തെ മു​ഴു​വ​നും രക്ഷി​ച്ച​താ​യി​ക്കാ​ണു​ന്ന ഒരു ‘സർ​ജ്ജ​ന്റി’ന്റെ പേർ, പ്ര​ധാ​നോ​ദ്യോ​ഗ​സ്ഥ​നിൽ​നി​ന്നു താ​ഴെ​യു​ള്ള ആരെ​യും യു​ദ്ധ​വീ​ര​ന്റെ നി​ല​യിൽ വി​വ​ര​ണ​ക്കു​റി​പ്പിൽ ചേർ​ക്കു​വാൻ ഇം​ഗ്ല​ണ്ടി​ലെ സൈ​നി​ക​പ്ര​ഭു​ത്വം അനു​വ​ദി​ച്ചി​ട്ടി​ല്ലാ​ത്ത​തു​കൊ​ണ്ടു്, എടു​ത്തു​പ​റ​യു​വാൻ ലോർഡ് റാ​ഗ്ലി​ന്നു നി​വൃ​ത്തി​യി​ല്ലാ​തെ​പോ​യ​തു് ഇവിടെ സ്മ​ര​ണീ​യ​മാ​ണു്.

വാ​ട്ടർ​ലൂ​പോ​ലെ​യു​ള്ള ഒരു യു​ദ്ധ​ത്തിൽ ഞങ്ങൾ മറ്റെ​ല്ലാ​റ്റി​ലും​വെ​ച്ച​ധി​കം അഭി​ന​ന്ദി​ക്കു​ന്ന​തു് യദൃ​ച്ഛാ​സം​ഭ​വ​ത്തി​ന്റെ അത്ഭു​ത​ക​ര​മായ ഒരു സാ​മർ​ഥ്യ​മാ​ണു്. രാ​ത്രി ഒരു മഴ, ഹൂ​ഗോ​മോ​ങ്ങി​ലെ മതിൽ, ഒഹെ​ങ്ങി​ലെ കു​ണ്ടു​വ​ഴി, പീ​ര​ങ്കി​യൊ​ച്ച കേൾ​ക്കാ​തെ​പോയ ഗ്രൂ​ഷി, നെ​പ്പോ​ളി​യ​ന്റെ വഴി അദ്ദേ​ഹ​ത്തെ വഞ്ചി​ച്ച​തു, ബ്ല്യൂ​ളോ​വി​ന്റെ വഴി​കാ​ട്ടി അയാളെ സഹായിച്ചത്-​ ഈ അത്യാ​പ​ത്തു് മു​ഴു​വ​നും എത്ര ഭം​ഗി​യിൽ വരു​ത്തി​ക്കൂ​ട്ടി​യി​രി​ക്കു​ന്നു!

എല്ലാം​കൂ​ടി, ഞങ്ങൾ തു​റ​ന്നു​പ​റ​യ​ട്ടെ, വാ​ട്ടർ​ലൂ​വി​ലു​ണ്ടാ​യ​തു് ഒരു യു​ദ്ധ​ത്തെ​ക്കാ​ള​ധി​കം ഒരു കൂ​ട്ട​ക്കൊ​ല​യാ​ണു്.

സേ​ന​ക​ളെ ഉറ​പ്പി​ച്ചു​നിർ​ത്തി​യി​ട്ടു​ള്ള യു​ദ്ധ​ങ്ങ​ളി​ലെ​ല്ലാം​വെ​ച്ച്, അത്ര​യു​മ​സം​ഖ്യം പോ​രാ​ളി​കൾ​ക്കു​കൂ​ടി അത്ര​യും കു​റ​ച്ചു സ്ഥലം ഉപ​യോ​ഗ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​ട്ടു​ള്ള ഒന്നേ ഒന്നു വാ​ട്ടർ​ലൂ​വാ​ണു്. നെ​പ്പോ​ളി​യൻ മു​ക്കാൽ​ക്കാ​ത​മേ എടു​ത്തി​രു​ന്നു​ള്ളൂ; വെ​ല്ലി​ങ്ടൻ അര​ക്കാ​തം; ഓരോ ഭാ​ഗ​ത്തു് എഴു​പ​ത്തീ​രാ​യി​രം പോ​രാ​ളി​ക​ളും. ഈ ഇട​തൂർ​മ​യിൽ​നി​ന്നാ​ണു് കൂ​ട്ട​ക്കൊല പു​റ​പ്പെ​ട്ട​തു്.

താഴെ കാ​ണു​ന്ന കണ​ക്കു തിട്ടപ്പെടുത്തിയിരിക്കുന്നു-​ആൾനഷ്ടം; ഓസ്കർ​ലി​ത്സു് യു​ദ്ധ​ത്തിൽ, ഫ്രാൻ​സു​കാർ​ക്കു നൂ​റ്റു​ക്കു പതി​ന്നാ​ലു്; റഷ്യ​ക്കാർ​ക്കു നൂ​റ്റു​ക്കു മു​പ്പ​തു്; ആസ്ട്രി​യ​ക്കാർ​ക്കു നൂ​റ്റു​ക്കു നാ​ല്പ​ത്തി​നാ​ലു്. വാ​ഗ്രാം [39] യു​ദ്ധ​ത്തിൽ ഫ്രാൻ​സു​കാർ​ക്കു നൂ​റ്റു​ക്കു പതി​മ്മൂ​ന്നു്; ആസ്ത്രി​യ​ക്കാർ​ക്കു നൂ​റ്റു​ക്കു പതി​ന്നാ​ലു്; മോ​സ്കോ​വാ​യു​ദ്ധ​ത്തിൽ ഫ്രാൻ​സു​കാർ​ക്കു നൂ​റ്റു​ക്കു മു​പ്പ​ത്തേ​ഴു്; റഷ്യ​ക്കാർ​ക്ക് നാ​ല്പ​ത്തി​നാ​ലു്. ബോ​ട്സൻ [40] യു​ദ്ധ​ത്തിൽ ഫ്രാൻ​സു​കാർ​ക്കു നൂ​റ്റു​ക്കു പതി​മ്മൂ​ന്നു്; റഷ്യ​ക്കാർ​ക്കും പ്ര​ഷ്യ​ക്കാർ​ക്കും​കൂ​ടി നൂ​റ്റു​ക്കു പതി​ന്നാ​ലു്. വാ​ട്ടർ​ലൂ​വിൽ, ഫ്രാൻ​സു​കാർ​ക്കു നൂ​റ്റു​ക്ക് അമ്പ​ത്താ​റു്. എതിർ​ഭാ​ഗ​ക്കാർ​ക്കു മു​പ്പ​ത്തൊ​ന്നു്. വാ​ട്ടർ​ലൂ​വിൽ ആകെ, നൂ​റ്റു​ക്കു നാ​ല്പ​ത്തൊ​ന്നു്; ആകെ ഒരു ലക്ഷ​ത്തി​നാ​ല്പ​ത്തി​നാ​ലാ​യി​രം പോ​രാ​ളി​കൾ; അറു​പ​തി​നാ​യി​രം പേർ മരി​ച്ചു.

ഇന്നാ​ക​ട്ടെ, ഭൂ​മി​യു​ടെ ശാ​ന്തത, മനു​ഷ്യ​ന്നു​ള്ള ഉദാ​സീ​ന​മായ സഹാ​യ്യം, വാ​ട്ടർ​ലൂ​യു​ദ്ധ​സ്ഥ​ല​ത്തു കാ​ണ​പ്പെ​ടു​ന്നു; അതു മറ്റെ​ല്ലാ മൈ​താ​ന​ങ്ങ​ളു​ടേ​യും മട്ടി​ലി​രി​ക്കു​ന്നു.

അത്ര​മാ​ത്ര​മ​ല്ല, രാ​ത്രി​സ​മ​യ​ത്തു് ഒരു​ത​രം മനോ​രാ​ജ്യ​ക്കാ​രായ മൂ​ടൽ​മ​ഞ്ഞ് ആ വെ​ളി​മ്പ​റ​മ്പിൽ​നി​ന്നു പു​റ​പ്പെ​ടും; അതിലെ ഒരു പാനഥൻ സഞ്ച​രി​ക്കു​ന്നു എങ്കിൽ, അയാൾ ചെ​വി​യോർ​ത്തു​നോ​ക്കു​ന്നു എങ്കിൽ, അയാൾ സൂ​ക്ഷി​ച്ചു​നോ​ക്കു​ന്നു എങ്കിൽ, അപാ​യ​ക​ര​മായ ഫി​ലി​പ്പി​യി​ലെ മൈ​താ​ന​ത്തി [41] വേർജി [42] എന്ന​പോ​ലെ അയാൾ മന​സ്സു​കൊ​ണ്ടു സ്വ​പ്നം കാ​ണു​ന്നു എങ്കിൽ, അവിടെ വെ​ച്ചു​ന്റായ അത്യാ​പ​ത്തി​നെ​സ്സം​ബ​ന്ധി​ച്ച് ഒരു മന:ക്ഷോ​ഭം അയാളെ കട​ന്നു ബാ​ധി​ച്ചു​പോ​കും. ആ ഭയ​ങ്ക​ര​മായ 1815 ജൂൺ 15-ആം തി​യ്യ​തി വീ​ണ്ടും ഉയിർ​ത്തെ​ഴു​ന്നേ​ല്ക്കു​ന്നു; കൃ​ത്രി​മ​മായ ആ ജയ​സ്മാ​ര​ക​മെ​ന്നു് അതാ, അന്തർ​ദ്ധാ​നം ചെ​യൂ​ന്നു; സിം​ഹ​പ്ര​തിമ വാ​യു​മ​ണ്ഡ​ല​ത്തിൽ ലയി​ക്കു​ന്നു; യു​ദ്ധ​ഭൂ​മി അതി​ന്റെ വാ​സ്ത​വ​സ്ഥി​തി കൈ​ക്കൊ​ള്ളു​ന്നു; കാ​ലാൾ​പ്പ​ട​ക​ളു​ടെ അണി​നി​ര​പ്പു​കൾ മൈ​താ​ന​ത്തിൽ ഓളം​മ​റി​യു​ന്നു; ഭയ​ങ്ക​ര​ങ്ങ​ളായ കു​തി​ര​ക്കു​ള​മ്പ​ടി​കൾ ചക്ര​വാ​ള​ന്ത​ത്തെ ചവി​ട്ടി​ക്ക​ട​ക്കു​ന്നു; ആ ഭയ​പ്പെ​ട്ടു​പോയ മനോ​രാ​ജ്യ​ക്കാ​രൻ വാ​ളു​ക​ളു​ടെ മി​ന്നി​ച്ച​യും കു​ന്ത​ങ്ങ​ളു​ടെ തി​ള​ക്ക​വും തി​യ്യു​ണ്ട​ക​ളു​ടെ പാ​ളി​ച്ച​യും ഇടി​മു​ഴ​ക്ക​ങ്ങ​ളു​ടെ വമ്പി​ച്ച സങ്ക​ല​ന​വും കണ്ണു​കൊ​ണ്ടു കാ​ണു​ന്നു; ഒരു ശവ​ക്ക​ല്ല​റ​യു​ടെ അഗാ​ധ​ഭാ​ഗ​ങ്ങ​ളി​ലെ മര​ണ​ത്തി​ന്റെ ചി​ല​മ്പി​ച്ച, യു​ദ്ധ​പ്രേ​ത​ത്തി​ന്റെ അസ്പ​ഷ്ട​മായ നി​ല​വി​ളി എന്നു​ത​ന്നെ പറ​യ​ട്ടെ, അയാൾ കേൾ​ക്കു​ന്നു; ആ നി​ഴ​ലു​ക​ളൊ​ക്കെ പട​യാ​ളി​ക​ളാ​ണു്. ആ വെ​ളി​ച്ച​ങ്ങ​ളൊ​ക്കെ കവ​ച​ധാ​രി​ഭ​ട​ന്മാ​രാ​ണു്; ആ അസ്ഥി​കൂ​ടം നെ​പ്പോ​ളി​യൻ, മറ്റേ അസ്ഥി​കൂ​ടം വെ​ല്ലി​ങ്ടൻ; ഇതൊ​ന്നും ഇപ്പോ​ളി​ല്ല. എങ്കി​ലും അവ കൂ​ട്ടി​മു​ട്ടു​ക​യും അപ്പോ​ഴും ശണ്ഠ​യി​ടു​ക​യും ചെ​യ്യു​ന്നു; എന്ന​ല്ല, മല​മ്പി​ളർ​പ്പു​ക​ളെ​ല്ലാം രക്ത​വർ​ണ​മാ​കു​ന്നു; മര​ങ്ങൾ നി​ന്നു തു​ള്ളി​ത്തു​ട​ങ്ങു​ന്നു; മേ​ഘ​ങ്ങ​ലി​ലും നി​ഴ​ലു​ക​ളി​ലും​കൂ​ടി ലഹ​ള​ത​ന്നെ; ആ ഭയ​ങ്ക​ര​ങ്ങ​ളായ കു​ന്നു​കൾ, ഹൂ​ഗോ​മോ​ങ്ങ്, മോൺ​സാ​ങ്ങ്ഴാ​ങ്ങ്, ഫ്രീ​മോ​ങ്ങ്, പാ​പ്പി​ല​ത്തു്, പ്ലാൻ​സ്ന്വാ എല്ലാം തമ്മിൽ​ത്ത​മ്മിൽ കൊ​ന്നു​ക​ള​യാൻ ഏർ​പ്പെ​ട്ട പലേ പ്രേ​ത​മ​യ​ങ്ങ​ളായ കൊ​ടു​ങ്കാ​റ്റു​ക​ളെ​ക്കൊ​ണ്ടു സമ്മി​ശ്ര​മാ​യ​വി​ധം മു​ടി​ചൂ​ടി നി​ല്ക്കു​ക​യാ​ണെ​ന്നു തോ​ന്നി​പ്പോ​കു​ന്നു.