രോ​ഗ​ത്തി​ലും, അര​ക്കെ​ട്ടി​ന്റെ അടു​ത്തു വേ​ദ​ന​യു​ള്ള​തു​കൊ​ണ്ടു കു​തി​ര​പ്പു​റ​ത്തു​ള്ള ഇരി​പ്പു ശരി​യാ​വാ​ത്ത മട്ടി​ലു​മി​രു​നു എങ്കി​ലും, അന്ന​ത്തെ​പ്പോ​ലെ ബഹു​ര​സ​ത്തിൽ ചക്ര​വർ​ത്തി കാ​ണ​പ്പെ​ട്ടി​ട്ടി​ല്ല. രാ​വി​ലെ മു​ത​ല്ക്ക് അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ സ്തോ​ഭ​ര​ഹി​ത​ത്വം പു​ഞ്ചി​രി​യി​ട്ടു​കൊ​ണ്ടി​രു​ന്നു. വെ​ണ്ണ​ക്ക​ല്ലു​കൊ​ണ്ടു​ള്ള മൂ​ടു​പ​ട​മി​ട്ട ആ അഗാ​ധാ​ത്മാ​വു ജൂൺ 18-ാം തി​യ്യ​തി നി​ല​വി​ട്ടു വി​ല​സു​ക​യാ​യി. ഓസു് തെർ​ലി​ത്സു് യു​ദ്ധ​ത്തിൽ പ്ര​സാ​ദ​മേ​റ്റി​രു​ന്ന മനു​ഷ്യൻ വാ​ട്ടർ​ലൂ​വിൽ ആഹ്ലാ​ദി​ച്ചു. നി​യ​തി​യു​ടെ കണ്ണി​ലു​ണ്ണി​കൾ അബ​ദ്ധം കാ​ണി​ക്കു​ന്നു. നമ്മു​ടെ സന്തോ​ഷ​മെ​ല്ലാം നി​ഴ​ലു​കൊ​ണ്ടു​ള്ള​താ​ണു്. മഹ​ത്തായ മന്ദ​സ്മി​തം ഈശ്വ​ര​ന്നു മാ​ത്ര​മേ ഉള്ളൂ.

സീസർ ചി​രി​ക്കു​ന്നു. പോം​പെ​യ് [14] കരയും എന്നു പറ​ഞ്ഞു പണ്ട​ത്തെ റോമൻ പട​യാ​ളി​കൾ. ആ സന്ദർ​ഭ​ത്തിൽ പോം​പെ​യ്ക്കു കരയാൻ യോ​ഗ​മു​ണ്ടാ​യി​ല്ല; പക്ഷേ, സീസർ ചി​രി​ച്ചു എന്ന​തു തീർ​ച്ച​യാ​ണു്. തലേ​ദി​വ​സം രാ​ത്രി ഒരു​മ​ണി​സ്സ​മ​യ​ത്തു കാ​റ്റും മഴ​യു​മു​ള്ള​പ്പോൾ ബെ​ത്രാ​ങ്ങൊ​രു​മി​ച്ചു റോ​സ്സാ​മി​ന്റെ അയൽ​പ്ര​ദേ​ശ​ങ്ങ​ളെ നോ​ക്കി​പ്പ​ഠി​പ്പി​ക്കു​മ്പോൾ, ഫ്രി​ഷ്മോ​ങ്ങ് മുതൽ ബ്ര​യിൻ ലാ​ല്യൂ​ദ്വ​രെ​യു​ള്ള ചക്ര​വാ​ളം മു​ഴു​വ​നു​മെ​ത്തു​മെ​ന്ന ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് പട്ടാ​ള​ത്താ​വ​ള​ങ്ങ​ളി​ലെ വി​ള​ക്കു​വ​രി കണ്ടു തൃ​പ്തി​പ്പെ​ട്ട അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​നു്, അദ്ദേ​ഹ​ത്താൽ വാ​ട്ടർ​ലൂ യു​ദ്ധ​മാ​കു​ന്ന ഒരു ദിവസം കല്പി​ച്ചു​കൊ​ടു​ക്ക​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്ന ഈശ്വ​ര​വി​ധി ആ കരാ​റ​നു​സ​രി​ച്ച് അന്ന​വി​ടെ എത്തി​ച്ചേർ​ന്നി​ട്ടു​ള്ള​താ​യി തോ​ന്നി; അദ്ദേ​ഹം കു​തി​ര​യെ നിർ​ത്തി, മി​ന്ന​ലു​ക​ളെ സൂ​ക്ഷി​ച്ചു​നോ​ക്കി​ക്കൊ​ണ്ടും ഇടി​വെ​ട്ടി​നു ചെവി കൊ​ടു​ത്തു​കൊ​ണ്ടും കു​റ​ച്ചിട ഇള​കാ​തെ ഇരു​ന്നു; ആ അദൃ​ഷ്ട​വാ​ദി അന്ധ​കാ​ര​ത്തി​നു​ള്ളി​ലേ​ക്ക് ഈ ദുർ​ഗ്ര​ഹ​മായ വാ​ക്യ​ത്തെ എറി​യു​ന്ന​താ​യി കേ​ട്ടു; ‘നമ്മൾ യോ​ജി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു.’ നെ​പ്പോ​ളി​യ​ന്നു തെ​റ്റി​പ്പോ​യി. അവ​രു​ടെ യോ​ജി​പ്പ​വ​സാ​നി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു.

ഒരു നി​മി​ഷ​നേ​ര​മെ​ങ്കി​ലും അദ്ദേ​ഹം ഉറ​ങ്ങാൻ നോ​ക്കി​യി​ല്ല; അന്നു രാ​ത്രി​യി​ലെ ഓരോ ക്ഷ​ണ​നേ​ര​വും അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​നു് ഓരോ പു​തു​സ​ന്തോ​ഷ​മാ​യി​രു​ന്നു. പാ​ള​യ​ക്കാ​വ​ല്ക്കാ​രോ​ടു് സം​സാ​രി​ക്കു​വാൻ അവി​ട​വി​ടെ നി​ന്നു​കൊ​ണ്ടു് അദ്ദേ​ഹം പ്ര​ധാന പു​റം​കാ​വൽ​സ്ഥ​ല​ങ്ങ​ളി​ലെ​ല്ലാം സഞ്ച​രി​ച്ചു. രണ്ട​ര​മ​ണി​സ്സ​മ​യ​ത്തു ഹൂ​ഗോ​മോ​ങ്ങി​ലെ കാ​ട്ടു​പു​റ​ത്തി​ന്റെ അടു​ത്തു​വെ​ച്ച് ഒരു പട്ടാള നി​ര​പ്പി​ന്റെ കാൽ​വെ​പ്പു​ശ​ബ്ദം കേ​ട്ടു; അതു വെ​ല്ലി​ങ്ങ്ട​ന്റെ പിൻ​മാ​റ​ലാ​യി​രി​ക്കു​മെ​ന്നാ​ണു് അദ്ദേ​ഹം അപ്പോൾ വി​ചാ​രി​ച്ച​തു്. അദ്ദേ​ഹം പറ​ഞ്ഞു: ‘ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് സൈ​ന്യ​ത്തി​ന്റെ പി​ന്ന​ണി​കൾ പി​ന്തി​രി​ഞ്ഞോ​ടു​വാൻ​വേ​ണ്ടി വഴി​മാ​റു​ന്ന​താ​ണു്. ഓസ്റ്റെ​ണ്ടിൽ​നി​ന്നു് ഇപ്പോൾ വന്നെ​ത്തിയ ആറാ​യി​രം ഇം​ഗ്ല​ണ്ടു​കാ​രെ ഞാൻ തട​വു​കാ​രാ​ക്കും.’ അദ്ദേ​ഹം ധാ​രാ​ള​മാ​യി സം​സാ​രി​ച്ചു; മാർ​ച്ച് ഒന്നാം​തീ​യ​തി ഫ്രാൻ​സിൽ വന്നു കപ്പ​ലി​റ​ങ്ങി​യ​പ്പോ​ഴ​ത്തെ ഉത്സാ​ഹം അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​നു വീ​ണ്ടു​കി​ട്ടി; അന്നു ഴു​വാ​ങ്ങി​ലെ കൃ​ഷീ​വ​ല​നെ ചൂ​ണ്ടി​ക്കാ​ട്ടി പ്ര​ധാന സേ​നാ​പ​തി​യോ​ടു് അദ്ദേ​ഹം പറ​യു​ക​യു​ണ്ടാ​യി; ‘ബെർ​ത്രാ​ങ്ങ്, ഇതാ ഇപ്പോൾ​ത്ത​ന്നെ ഒരു സഹാ​യ​സൈ​ന്യം!’ ജൂൺ 17-ആം തീ​യ​തി​മു​തൽ 18-ആം തീ​യ​തി​വ​രെ അദ്ദേ​ഹം വെ​ല്ലി​ങ്ങ്ട​നെ കളി​യാ​ക്കി. ‘അ ഇം​ഗ്ല​ണ്ടു​കാ​രൻ മു​ണ്ട​നെ ഒരു പാഠം പഠി​പ്പി​ക്ക​ണം,’ നെ​പ്പോ​ളി​യൻ പറ​ഞ്ഞു. മഴ ശക്തി​യിൽ പി​ടി​ച്ചു; ചക്ര​വർ​ത്തി സം​സാ​രി​ക്കു​മ്പോൾ കല​ശ​ലാ​യി ഇടി​വെ​ട്ടി.

രാ​വി​ലെ മൂ​ന്ന​ര​മ​ണി​യോ​ടു​കൂ​ടി ഒരു മി​ഥ്യാ​ഭ്ര​മം നശി​ച്ചു; നോ​ക്കി​യ​റി​യു​വാൻ അയ​യ്ക്ക​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്ന ഉദ്യോ​ഗ​സ്ഥ​ന്മാർ മട​ങ്ങി​വ​ന്നു ശത്രു​ക്കൾ​ക്കു യതൊ​രു​രി​ള​ക്ക​വു​മാ​യി​ട്ടി​ല്ലെ​ന്നു​ണർ​ത്തി​ച്ചു. യാ​തൊ​ന്നും അന​ങ്ങി​യി​രു​ന്നി​ല്ല; രാ​ത്രി​യി​ലെ വെ​ളി​മ്പാ​ള​യ​വി​ള​ക്കു​കൾ ഒന്നെ​ങ്കി​ലും കെ​ടു​ത്തി​യി​ട്ടി​ല്ല; ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് സൈ​ന്യം ഉറ​ങ്ങു​ക​യാ​ണു്. ഭൂ​മി​യി​ലെ ശാ​ന്തത അതി​നി​ബി​ഡ​മാ​യി​രു​ന്നു; ആകാ​ശ​ത്തു മാ​ത്ര​മേ ഒച്ച​യു​ള്ളു. നാ​ലു​മ​ണി​യോ​ടു​കൂ​ടി ഒറ്റു​കാർ ഒരു കൃ​ഷി​ക്കാ​ര​നെ ചക്ര​വർ​ത്തി മുൻ​പാ​കെ പി​ടി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു​വ​ന്നു; ആ കൃ​ഷി​ക്കാ​രൻ ഇട​ത്തേ അറ്റ​ത്തു​ള്ള ഒഹെ​ങ്ങ് ഗ്രാ​മ​ത്തിൽ ചെ​ന്നു​ചേ​രു​വാൻ പോ​യി​രു​ന്ന ഒരിം​ഗ്ലീ​ഷ് കു​തി​ര​പ്പ​ട്ടാള വകു​പ്പി​ന്— ഒരു സമയം വി​വി​ന്റേ​താ​യി​രി​ക്കാം— വഴി കാ​ട്ടി​യി​രു​ന്നു. അഞ്ചു മണി​ക്കു പട്ടാ​ള​ത്തിൽ ചാ​ടി​പ്പോ​ന്ന രണ്ടു ഡച്ചു​ഭ​ട​ന്മാർ അപ്പോൾ​ത്ത​ന്നെ​യാ​ണു് തങ്ങൾ പട്ടാ​ള​ത്താ​വ​ള​ത്തിൽ​നി​ന്നു വി​ട്ട​തെ​ന്നും, ഇം​ഗ്ല​ണ്ടു​കാർ യു​ദ്ധ​ത്തി​നു തയ്യാ​റാ​യി​രി​ക്കു​ന്നു എന്നും അറി​വു​കൊ​ടു​ത്തു. ‘അത്ര​യും അധികം നന്നാ​യി,’ നെ​പ്പോ​ളി​യൻ ഉച്ച​ത്തിൽ പറ​ഞ്ഞു, ‘അവരെ നശി​പ്പി​ക്കു​ന്ന​താ​ണു് ആട്ടി​പ്പാ​യി​ക്കു​ന്ന​തി​നെ​ക്കാൾ എനി​ക്കി​ഷ്ടം.’

പ്ലാൻ​സ്ന്വാ വഴി​യോ​ടു​കൂ​ടി ഒരു കോണു വര​യ്ക്കു​ന്ന കു​ന്നിൻ​താ​ഴ്‌​വ​ര​യി​ലെ ചളി​യിൽ രാ​വി​ലെ അദ്ദേ​ഹം കു​തി​ര​പ്പു​റ​ത്തി​റ​ങ്ങി. റോ​സ്സോ​മി​ലെ കൃ​ഷി​പ്പു​ര​യിൽ​നി​ന്നു് ഒര​ടു​ക്ക​ള​മേ​ശ​യും ഒരു കൃ​ഷി​വ​ല​ക്ക​സാ​ല​യും വരു​ത്തി, അവിടെ ചെ​ന്നി​രു​ന്നു്, ഒരു വയ്ക്കോൽ​വീ​ശി മേ​ശ​വി​രി​പ്പാ​ക്കി, ആ മേ​ശ​പ്പു​റ​ത്തു യു​ദ്ധ​ഭൂ​മി​യു​ടെ പടം നി​വർ​ത്തി​വെ​ച്ചു; അതു ചെ​യ്യു​മ്പോൾ അദ്ദേ​ഹം സൂൾ​ട്ടോ​ടു [15] പറ​ഞ്ഞു: ‘നല്ല രസ​മു​ള്ള ഒരു ചതു​രം​ഗ​പ്പ​ടം.’

രാ​ത്രി​യി​ലെ മഴ കാരണം കു​തിർ​ന്നു വഴി​യിൽ പൂ​ഴ്‌​ന്നു​പോ​യ​തു​കൊ​ണ്ടു സാ​മാ​ന​വ​ണ്ടി​കൾ​ക്കു രാ​വി​ലേ​ക്ക് എത്തി​ച്ചേ​രു​വാൻ കഴി​ഞ്ഞി​ല്ല; പട്ടാ​ള​ക്കാർ ഉറ​ങ്ങി​യി​ട്ടി​ല്ല; അവർ നന​ഞ്ഞും പട്ടി​ണി​യാ​യും കഴി​ച്ചു. ഇതൊ​ന്നും​ത​ന്നെ, നേ​യോ​ടു് ഇങ്ങ​നെ സസ​ന്തോ​ഷം ഉച്ച​ത്തിൽ പറ​യു​ന്ന​തിൽ നെ​പ്പോ​ളി​യ​നെ തട​ഞ്ഞി​ല്ല: ‘നൂ​റ്റിൽ തൊ​ണ്ണൂ​റും നമു​ക്കു ഗുണം.’ എട്ടു​മ​ണി​യോ​ടു​കൂ​ടി ചക്ര​വർ​ത്തി​യു​ടെ പ്രാ​ത​ലെ​ത്തി. അദ്ദേ​ഹം പലേ സേ​നാ​നാ​യ​ക​ന്മാ​രേ​യും അതിനു ക്ഷ​ണി​ച്ചു. പ്രാ​തൽ സമ​യ​ത്തു, വെ​ല്ലി​ങ്ങ്ടൻ രണ്ടു രാ​ത്രി മുൻ​പു് ബ്രൂ​സ്സൽ​സിൽ റി​ച്ച് മണ്ടു് ഡച്ച​സ്സി​ന്റെ ഒരു നൃ​ത്ത​വി​നോ​ദ​ത്തി​നു പോ​യി​രു​ന്ന​താ​യി ആരോ പറ​ഞ്ഞു: ഒരു പരു​ക്കൻ ഭട​നാ​യി​രു​ന്ന സൂൾ​ട്ടു്, ഒരു പ്രാ​ധാന മെ​ത്രാ​ന്റെ മു​ഖ​ഭാ​വ​ത്തോ​ടു കൂടി, പറ​ഞ്ഞു: ‘നൃ​ത്ത​വി​നോ​ദം നട​ക്കു​ന്ന​തു് ഇന്നാ​ണു്.’ ‘ഇവി​ടു​ത്തെ വരവു കാ​ത്തു​നി​ല്ക്കാൻ മാ​ത്രം വെ​ല്ലി​ങ്ങ്ടൻ അത്ര സാ​ധു​വ​ല്ല’ എന്നു പറഞ്ഞ നേ​യോ​ടു ചക്ര​വർ​ത്തി വെ​ടി​പ​റ​ഞ്ഞു. ഏതാ​യാ​ലും അത​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ സ്വ​ഭാ​വ​മാ​ണു്. ‘വെടി പറ​യു​ന്ന​തു് അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​നി​ഷ്ട​മാ​ണു്.’ ഫ്ളൂ​റി​ദു് ഷാ​ബൂ​ലോ​ങ്ങ് [16] പറ​യു​ന്നു: ‘ഒരാ​ഹ്ലാ​ദ​ശീ​ല​മാ​ണു് അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ സ്വ​ഭാ​വാ​ന്തർ​ഭാ​ഗ​ത്തു​ള്ള​തു്,’ ഗൂർഗോ [17] അഭി​പ്രാ​യ​പ്പെ​ടു​ന്നു. ‘നേ​രം​പോ​ക്കു​ക​ളെ​ക്കാൾ സവി​ശേ​ഷ​ഗു​ണ​മു​ള്ള തമാ​ശ​ക​ളാ​ണ് അദ്ദേ​ഹ​ത്തിൽ നി​റ​ച്ചും,’ ബെൻ​ജെ​മിൻ കോൺ​സ്റ്റ​ന്റ് [18] പറ​ഞ്ഞി​ട്ടു​ണ്ടു്. ഒര​സാ​ധാ​ര​ണ​ന്റെ ഈ തമാ​ശ​കൾ ഊന്നി​പ്പ​റ​യാൻ അർ​ഹ​ങ്ങ​ളാ​ണു്. സ്വ​ന്തം പട​യാ​ളി​ക​ളെ ‘എന്റെ പി​റു​പി​റു​പ്പു​കാർ’ എന്നു നാ​മ​ക​ര​ണം ചെ​യ്തി​ട്ടു​ള്ള​തു് അദ്ദേ​ഹ​മാ​ണു്; അദ്ദേ​ഹം അവ​രു​ടെ ചെവി പി​ടി​യ്ക്കും; അവ​രു​ടെ മേൽ​മീശ വലി​ക്കും. ‘ചക്ര​വർ​ത്തി ഞങ്ങ​ളെ എപ്പോ​ഴും കളി​യാ​ക്കു​ക​ക​യേ ഉള്ളൂ.’ അവ​രി​ലൊ​രാൾ അഭി​പ്രാ​യ​പ്പെ​ട്ട​താ​ണി​തു്. എൽ​ബ​ദ്വീ​പിൽ​നി​ന്നു് ഉപാ​യ​ത്തിൽ ഫ്രാൻ​സി​ലേ​ക്ക് മട​ങ്ങി​പ്പോ​രു​ന്ന വഴി​ക്കു, ഫി​ബ്ര​വ​രി​മാ​സം 27-ആം തീയതി, കട​ലി​ന്റെ നടു​ക്കു​വെ​ച്ചു, ലാ സെഫീർ എന്ന ഫ്ര​ഞ്ച് പട​ക്ക​പ്പൽ, ചക്ര​വർ​ത്തി ഒളി​ച്ചു​ക​യ​റി​യി​രു​ന്ന ലാ​ങ്ങ് കോ​ങ്ങ്സ്താൻ എന്ന കപ്പ​ലു​മാ​യി എത്തി​മു​ട്ടി. നെ​പ്പോ​ളി​യ​ന്റെ കഥ​യെ​ന്താ​ണു് എന്നു ചോ​ദി​ച്ച​പ്പോൾ, എൽ​ബ​ദ്വീ​പി​ലു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന കാ​ല​ത്തെ​മാ​തി​രി അപ്പോ​ഴും തൊ​പ്പി​യിൽ വെ​ളു​ത്ത നാ​ട​ക്കെ​ട്ടു ധരി​ച്ചി​രു​ന്ന ചക്ര​വർ​ത്തി ചി​രി​ച്ചും​കൊ​ണ്ടു സം​ഭാ​ഷ​ണ​ക്കു​ഴൽ​യ​ന്ത്രം കട​ന്നെ​ടു​ത്തു താൻ​ത​ന്നെ മറു​പ​ടി പറ​ഞ്ഞു. ‘ചക്ര​വർ​ത്തി​ക്കു സു​ഖം​ത​ന്നെ.’ ഈ നി​ല​യിൽ ചി​രി​ക്കു​ന്ന ഒരാൾ എന്തി​നു മുൻ​പി​ലും പരു​ങ്ങി​ല്ല. വാ​ട്ടർ​ലൂ​വി​ലെ പ്രാ​തൽ​സ്സ​മ​യ​ത്തു നെ​പ്പോ​ളി​യൻ വളരെ പ്രാ​വ​ശ്യം ഇത്ത​രം ചിരി പൊ​ട്ടി​ച്ചി​രി​ക്ക​യു​ണ്ടാ​യി. പ്രാ​തൽ കഴി​ഞ്ഞു ഒരു കാൽ​മ​ണി​ക്കൂർ നേരം ധ്യാ​ന​ത്തി​ലി​രു​ന്നു; പി​ന്നീ​ടു് രണ്ടു സേ​നാ​നാ​യ​ക​ന്മാർ കൈയിൽ തൂ​വ​ലും കാൽ​മു​ട്ടി​ന്മേൽ കട​ല്ലാ​സ്സു​മാ​യി വയ്ക്കോൽ​വി​രി​യിൽ ചെ​ന്നി​രു​ന്നു; ചക്ര​വർ​ത്തി അവർ​ക്ക് അന്ന​ത്തെ യു​ദ്ധ​ത്തി​നു​വേ​ണ്ട ആജ്ഞ​കൾ പറ​ഞ്ഞു​കൊ​ടു​ത്തു.

ഒമ്പ​തു മണി​ക്ക് ചാ​രി​നിർ​ത്തിയ കോ​ണി​പോ​ലെ വരി നി​ര​ന്നു്, അഞ്ചു വകു​പ്പു​ക​ളാ​യി നട​ന്നു തു​ട​ങ്ങി ആ മഹ​ത്തായ ഫ്ര​ഞ്ച്സൈ​ന്യം മു​ഴു​വ​നും പര​ന്നു​ക​ഴി​ഞ്ഞ​പ്പോൾ,— സൈ​ന്യ​വ​കു​പ്പു​കൾ രണ്ടു​വ​രി, സേ​നാ​മു​ഖ​ങ്ങൾ​ക്കി​ട​യിൽ പീ​ര​ങ്കി​പ്പ​ട്ടാ​ളം, മുൻ​പി​ലാ​യി സം​ഗീ​തം ഇങ്ങ​നെ ചെണ്ട ആഞ്ഞു​കൊ​ട്ടി​യും കാ​ഹ​ള​ങ്ങൾ ഉച്ച​ത്തി​ലൂ​തി​യും ഗാം​ഭീ​ര​മാ​യി അപാ​ര​മാ​യി ആഹ്ലാ​ദി​ത​മാ​യി ആകാ​ശാ​ന്ത​ത്തിൽ ശി​രോ​ല​ങ്കാ​ര​ങ്ങ​ളു​ടേ​യും വാ​ളു​ക​ളു​ടേ​യും കു​ന്ത​ങ്ങ​ളു​ടേ​യും ഒരു കടൽ​ക്ര​മ​ത്തിൽ

കാൽ​വെ​ച്ചു പോ​കു​ന്ന​തു കണ്ട​പ്പോൾ—ഉള്ളിൽ​ത്ത​ട്ടി ചക്ര​വർ​ത്തി രണ്ടു തവണെ ഉച്ച​ത്തിൽ പറ​ഞ്ഞു: ‘അസ്സൽ!അസ്സൽ! ഒമ്പ​തു മണി​മു​തൽ പത്തര മണി​ക്കു​ള്ളിൽ— കേ​ട്ടാൽ അവി​ശ്വാ​സം തോന്നും-​ ആ മഹ​ത്തായ സൈ​ന്യം മു​ഴു​വൻ, എത്തേ​ണ്ട ദി​ക്കി​ലെ​ത്തി. ആറു​വ​രി​യാ​യി, ചക്ര​വർ​ത്തി​യു​ടെ വാ​ക്ക് ആവർ​ത്തി​ക്ക​യാ​ണെ​ങ്കിൽ, ‘ആറു് വി (V)യുടെ രൂപ’ ത്തിൽ നി​ര​ന്നു​ക​ഴി​ഞ്ഞു. പട​നി​ര​ക്കൽ കഴി​ഞ്ഞു കു​റ​ച്ചു​നി​മി​ഷ​ങ്ങൾ​ശേ​ഷം, ഒരു കൊ​ടു​ങ്കാ​റ്റി​നെ സൂ​ചി​പ്പി​ക്കു​ന്ന ശാ​ന്ത​ത​പോ​ലെ, യു​ദ്ധാ​രം​ഭ​ങ്ങൾ​ക്കു മുൻ​പു​ണ്ടാ​ക​റു​ള്ള നി​ശ്ശ​ബ്ദ​ത​യു​ടെ മധ്യ​ത്തിൽ, തന്റെ കല്പ​ന​പ്ര​കാ​രം വന്ന​വ​രും നീ വെ​ല്ലു് ഗനാ​പ്പു് വഴികൾ ചേർ​ന്നു് മു​റി​യു​ന്നേ​ട​ത്തു​ള്ള മോൺ​സാ​ങ്ങ്ഴാ​ങ്ങ് പി​ടി​ച്ച​ട​ക്കി മൂ​ന്നു​നി​ര​പ്പു നോ​ക്കി​ക്ക​ണ്ടു. ചക്ര​വർ​ത്തി ഹാ​ക്സോ​വി​ന്റെ ചു​മ​ലിൽ താളം പി​ടി​ച്ചു പറ​ഞ്ഞു, ‘അതാ, ഇരു​പ​ത്തി​നാ​ലു സു​ന്ദ​രി​മാ​രായ പെൺ​കി​ടാ​ങ്ങൾ.’

ഗ്രാ​മം പി​ടി​ക്കേ​ണ്ട സമ​യ​മാ​യാൽ ഉടനെ മോൺ​സാ​ങ്ങ്ഴാ​ങ്ങ് തട​യു​വാൻ താൻ നി​യ​മി​ച്ചി​രു​ന്ന തു​ര​ങ്ക​പ്പ​ട​യാ​ളി​സ്സം​ഘം മുൻ​പി​ലൂ​ടെ കട​ന്നു​പോ​യ​പ്പോൾ, യു​ദ്ധ​ത്തി​ന്റെ അവ​സാ​നം ഇന്ന​താ​വു​മെ​ന്നു​ള്ള ഉറ​പ്പോ​ടു​ക്കു​ടി, അദ്ദേ​ഹം അവരെ ഒരു പു​ഞ്ചി​രി​കൊ​ണ്ടു പ്രോ​ത്സാ​ഹി​പ്പി​ച്ചു. ഈ എല്ലാ ഗൗ​ര​വ​ത്തി​ന്റെ​യും ഉള്ളിൽ സ്വാ​ഭി​മാ​ന​മായ അനു​ക​മ്പ​യു​ടെ ഒരൊ​റ്റ​ശ​ബ്ദം മാ​ത്രം ഒന്നു വി​ല​ങ്ങ​നെ പാ​യു​ക​യു​ണ്ടാ​യി; ഇന്നു് ഒരു വലിയ ശവ​കു​ടീ​രം നി​ല്കു​ന്നേ​ട​ത്തു തന്റെ ഇട​ത്തു​ഭാ​ഗ​ത്താ​യി ആ അഭി​ന​ന്ദ​നീ​യ​ന്മാ​രായ സ്കോ​ട്ട്ലാ​ണ്ടു​കാ​രായ സാ​ദി​കൾ തങ്ങ​ളു​ടെ എണ്ണം​പ​റ​ഞ്ഞ കു​തി​ര​ളോ​ടു​കൂ​ടി വന്നു വരി​നി​ര​ക്കു​ന്ന​തു കണ്ട​പ്പോൾ അദ്ദേ​ഹം പറ​ഞ്ഞു: ‘കഷ്ടം​ത​ന്നെ.’

പി​ന്നീ​ടു് അദ്ദേ​ഹം കു​തി​ര​പ്പു​റ​ത്തു കയറി, റോ​സ്സോ​മ്മ് വി​ട്ടു​ക​ട​ന്നു, ഗെ​നാ​പ്പിൽ​നി​ന്നു ബ്രൂ​സ്സൽ​സി​ലേ​ക്കു​ള്ള വഴി​യു​ടെ വല​ത്തു​പു​റ​ത്തു് ഒരു കൂർ​ത്ത മൈ​താ​ന​പ്പൊ​ക്കം തനി​ക്കു നി​ന്നു​നോ​ക്കാ​നു​ള്ള സ്ഥ​ല​മാ​യി തി​ര​ഞ്ഞെ​ടു​ത്തു—യു​ദ്ധം തു​ട​ങ്ങി​യ​തി​നു​ശേ​ഷം രണ്ടാ​മ​ത്തെ നി​ല്പി​ടം. വൈ​കു​ന്നേ​രം ഏഴു​മ​ണി​യോ​ടു കൂടി സ്വീ​ക​രി​ച്ച ആ ലാ​ബെൽ​അ​ലി​യാൻ​സി​ന്റേ​യും ലാ​യി​സാ​ന്തി​ന്റേ​യും നടു​ക്കു​ള്ള സ്ഥലം ഭയ​ങ്ക​ര​മാ​ണു്; ഇപ്പോ​ഴു​ള്ള ആ പ്ര​ദേ​ശം ഒരു​യർ​ന്ന കു​ന്നാ​ണു്; അതിനു പി​ന്നിൽ മൈ​താ​ന​ത്തി​ന്റെ പള്ള​യ്ക്കാ​യി രക്ഷി​ഭ​ട​ന്മാർ സം​ഘം​കൂ​ടി, ഈ കു​ന്നി​നു​ചു​റ്റും വഴി​യു​ടെ കൽ​വി​രി​പ്പു​ക​ളിൽ​ത്ത​ട്ടി നെ​പ്പോ​ളി​യൻ നി​ല്ക്കു​ന്നേ​ട​ത്തേ​ക്കു തന്നെ വെ​ടി​യു​ണ്ട​കൽ തെ​റി​ച്ചി​രു​ന്നു. ബ്രി​യെ​നി​ലെ​പ്പോ​ലെ ഉണ്ട​ക​ളു​ടേ​യും പീ​ര​ങ്കി​ക​ളു​ടേ​യും ഇര​മ്പം അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ തല​യ്ക്കു മു​ക​ളി​ലൂ​ടെ ചീ​റി​ക്കൊ​ണ്ടി​രു​ന്നു. അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ കുതിര കാൽ​വെ​ച്ചി​രു​ന്നേ​ട​ത്തു നി​ന്നു മണ്ണു​പി​ടി​ച്ച പീ​ര​ങ്കി​യു​ണ്ട​ക​ളും പഴയ വാ​ള​ല​കു​ക​ളും തു​രു​മ്പു​ക​യ​റി രൂ​പ​ഭേ​ദം​വ​ന്ന ചി​ല്ലു​ക​ളും പെ​റു​ക്കി​യെ​ടു​ത്തി​ട്ടു​ണ്ടു്. കു​റ​ച്ചു കൊ​ല്ല​ത്തി​നു​മുൻ​പു്, അപ്പോ​ഴും മരു​ന്നു പോ​യി​ട്ടി​ല്ലാ​ത്ത​തും ഉണ്ട​പ്പൂ​റം​വ​രെ മു​റി​ഞ്ഞു പൊ​യ്പോയ തോ​ക്കു​തി​ര​യോ​ടു​കൂ​ടി​യ​തു​മായ ഒര​റു​പ​തു റാ​ത്തൽ​പ്പീ​ര​ങ്കി​യു​ണ്ട കു​ഴി​ച്ചെ​ടു​ക്കു​ക​യു​ണ്ടാ​യി. ഈ ഒടു​വി​ല​ത്തെ സ്ഥാ​ന​ത്തു​വെ​ച്ചാ​ണു് ഒരെ​തിർ​പ​ക്ഷ​ക്കാ​ര​നും പേ​ടി​ത്തൊ​ണ്ട​നു​മായ ലാ​ക്കോ​സ്തു് എന്ന തന്റെ വഴി​കാ​ട്ടി​യോ​ടു ചക്ര​വർ​ത്തി ഇങ്ങ​നെ പറ​ഞ്ഞ​ത്— ഒരു കു​തി​ര​പ്പ​ട​യാ​ളി​യു​ടെ ജീ​നി​യോ​ടു കെ​ട്ടി​യി​ട്ടി​രു​ന്ന ആ മനു​ഷ്യൻ ഓരോ പീ​ര​ങ്കി​ച്ചി​ല്ലു​ണ്ട​യും പൊ​ട്ടു​മ്പോൾ പി​ന്തി​രി​ഞ്ഞു നെ​പ്പോ​ളി​യ​ന്റെ പി​ന്നിൽ​ച്ചെ​ന്നു് ഒളി​ച്ചു നി​ന്നു; ‘വി​ഡ്ഢി, ഇതു നാ​ണ​ക്കേ​ട്! ഒരു​ണ്ട പു​റ​ത്തു വന്നു​കൊ​ണ്ടു നീ അവിടെ കി​ട​ന്നു ചാവും.’ ഇതെ​ഴു​തു​ന്നാൾ​ത​ന്നെ ഈ കു​ന്നിൻ​മു​ക​ളി​ലെ ഉതി​രു​ന്ന മണ്ണിൽ പൂഴി നീ​ക്കി നോ​ക്കി​യ​പ്പോൾ, നാ​ല്പ​ത്താ​റു കൊ​ല്ല​ത്തെ അമ്ല​വാ​യു​പ്ര​സ​ര​ണം കൊ​ണ്ടു നു​റു​ങ്ങിയ ഒരു തി​യ്യു​ണ്ട​ക്ക​ഴു​ത്തി​ന്റെ അവ​ശേ​ഷ​ങ്ങ​ളും, ഉണ​ക്ക​ച്ചി​ല്ല​കൾ പോലെ വി​ര​ലു​കൊ​ണ്ടു പി​ടി​ച്ചു​പൊ​ട്ടി​ക്കാ​വു​ന്ന പഴയ ഇരു​മ്പു​ക​ഷ്ണ​ങ്ങ​ളും കണ്ടി​ട്ടു​ണ്ടു്.

നെ​പ്പോ​ളി​യ​നും വെ​ല്ലി​ങ്ങ്ട​നും കൂ​ടി​യു​ള്ള യു​ദ്ധം നടന്ന മൈ​താ​ന​ത്തിൽ ഇന്നു​ള്ള പലതരം കു​ന്നു​കു​ഴി​ക​ളു​ടെ മട്ടു് 1815 ജൂൺ 18-ആം തീയതി ഉണ്ടാ​യി​രു​ന്ന​വ​യിൽ​നി​ന്നു കേവലം ഭേ​ദ​പ്പെ​ട്ടി​ട്ടു​ണ്ടെ​ന്നു് എല്ലാ​വർ​ക്കു​മ​റി​യാം. ഈ വ്യ​സ​ന​ക​ര​മായ സ്ഥ​ല​ത്തു​നി​ന്നു് അതി​ന്റെ ഒരു സ്മാ​ര​ക​സ്തം​ഭം പ്ര​തി​ഷ്ഠി​ക്കു​വാ​നാ​യി കി​ട്ടു​ന്ന​തെ​ല്ലാം എടു​ത്തു​ക​ള​ഞ്ഞു​കൊ​ണ്ടു് അതി​ന്റെ വാ​സ്ത​വ​സ്വ​രൂ​പം പൊ​യ്പ്പൊ​യി. ഭ്ര​മി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട ചരി​ത്ര​ത്തി​നു താൻ പറ​യു​ന്ന കഥ​ക​ളോ​ടു സം​ബ​ന്ധി​ക്കു​ന്ന എന്തെ​ങ്കി​ലും ഒന്നു ചൂ​ണ്ടി​ക്കാ​ട്ടാൻ അവിടെ ഇല്ലാ​താ​യി​രി​ക്കു​ന്നു, രണ്ടു​കൊ​ല്ലം കഴി​ഞ്ഞു വാ​ട്ടർ​ലൂ ഒരി​ക്കൽ​കൂ​ടി കണ്ട വെ​ല്ലി​ങ്ങ്ടൻ ഉച്ച​ത്തിൽ പറ​ഞ്ഞു: ‘എന്റെ യു​ദ്ധ​ഭൂ​മി അവർ മാ​റ്റി​ക്ക​ള​ഞ്ഞു!’ ഇന്നു സിം​ഹ​പ്ര​തി​മ​യാൽ പൊ​ന്തി​നി​ല്ക്കു​ന്ന അ വലു​തായ മൺ ‘പി​ര​മി​ഡു’ [19] ള്ളേ​ട​ത്തു നി​വെ​ല്ലു് നി​ര​ത്തി​ലേ​ക്കു ചെ​രി​ഞ്ഞി​റ​ങ്ങി​യി​രു​ന്ന​തും, ഗെ​നാ​പ്പി​ലേ​ക്കു​ള്ള രാ​ജ​പാ​ത​യു​ടെ പാർ​ശ്വ​ത്തിൽ ഏതാ​ണ്ടു കടും​കു​ത്ത​നെ​യു​ള്ള​തു​മായ ഒരു ചെ​റു​കു​ന്നാ​യി​രു​ന്നു. ആ കു​ത്ത​നെ​യു​ള്ള ഭാ​ഗ​ത്തി​ന്റെ ഉയർ​ച്ച ഗെ​നാ​പ്പിൽ​നി​ന്നു ബ്രൂ​സ്സെൽ​സി​ലേ​ക്കു​ള്ള വഴി​ത്തി​രി​വു മു​ട്ടി​നി​ല്ക്കു​ന്ന ആ രണ്ടു കൂ​റ്റൻ ശവ​ക്കു​ടീ​ര​ക്കു​ന്നു​ക​ളെ​ക്കൊ​ന്റു തി​ട്ട​പ്പെ​ടു​ത്താം. ഇം​ഗ്ല​ണ്ടു​കാ​രു​ടേ​തായ ഒന്നു് ഇട​തു​ഭാ​ഗ​ത്തു​ള്ള​താ​ണു്; ജർ​മ​നി​ക്കാ​രു​ടേ​തു വല​ത്തു പു​റ​ത്തു​ള്ള​തും. ഫ്രാൻ​സു​കാ​രു​ടെ വക ശവ​കു​ടീ​ര​മി​ല്ല. ആ മൈ​താ​നം മു​ഴു​വ​നും ഫ്രാൻ​സി​ന്റെ ശ്മ​ശാ​ന​സ്ഥ​ല​മാ​ണു്. നൂ​റ്റ​മ്പ​ത​ടി ഉയ​ര​വും അര​നാ​ഴിക ചു​റ്റ​ള​വു​മു​ള്ള ആ ചെ​റു​കു​ന്നിൻ പ്ര​വൃ​ത്തി​യെ​ടു​ത്തി​രു​ന്ന ശത​സ​ഹ​സ്രം മണ്ണു​വ​ണ്ടി​കൾ​ക്കു നാം നന്ദി​പ​റ​യുക; മോൺ​സാ​ങ്ങ്ഴാ​ങ്ങ് എന്ന പർ​വ​ത​പ്പ​ര​പ്പി​ലേ​ക്ക് ഇപ്പോൾ എളു​പ്പ​ത്തിൽ കയ​റി​ച്ചെ​ല്ലാ​റാ​യി. യു​ദ്ധ​ദി​വ​സം, വി​ശേ​ഷി​ച്ചും ലാ​യി​സാ​ന്തി​ന്റെ ആ ഭാ​ഗ​ത്തു്, അതു കടും​കു​ത്ത​നെ​യു​ള്ള​തും കയ​റി​ച്ചെ​ല്ലു​വാൻ വയ്യാ​ത്ത​തു​മാ​യി​രു​ന്നു. താ​ഴ്‌​വാ​ര​ത്തി​ന്റെ അടി​യി​ലു​ള്ള​തും, യു​ദ്ധ​ത്തി​ന്റെ മദ്ധ്യ​ഭാ​ഗ​വു​മായ കള​സ്ഥ​ലം, ഇം​ഗ്ലീ​ഷു​പീ​ര​ങ്കി​ക്കു നോ​ക്കി​യാൽ കാ​ണാ​തി​രി​ക്ക​ത്ത​ക്ക​വി​ധം, അത്ര​യും കു​ത്ത​നെ​യാ​യി​രു​ന്നു. 1815 ജൂൺ 18-ാം തീയതി മഴ പെ​യ്തി​ട്ടു് ആ മല​ഞ്ചെ​രി​വു കു​റേ​ക്കൂ​ടി തക​രാ​റാ​യി; ചളി​കൊ​ണ്ടു് കയ​റി​ച്ചെ​ല്ലു​വൻ കു​റേ​കൂ​ടി പ്ര​യാ​സ​മാ​യി; ആളുകൾ പി​ന്നോ​ട്ടു​ര​സി​വീ​ണു എന്ന​ല്ല, ചളി​ക്കെ​ട്ടിൽ ഉറ​ച്ചു​പൊ​വു​ക​കൂ​ടി ചെ​യ്തു. ആ പർ​വ​ത​പ്പ​ര​പ്പി​ന്റെ കൊ​ടു​മു​ടി​യി​ലൂ​ടെ ഒരു​ത​രം തോ​ടു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു; അത​വി​ടെ ഉണ്ടെ​ന്നു ദൂ​ര​ത്തു​നി​ന്നു നോ​ക്കു​ന്ന ഒരാൾ​ക്കു ഊഹി​ക്കാൻ വയ്യാ.

ഈ തോടു് എന്താ​യി​രു​ന്നു? ഞങ്ങൾ വി​വ​രി​ക്ക​ട്ടെ. ബ്രെ​യിൻ ലാ​ല്യൂ​ദു് ഒരു ബെൽ​ജി​യൻ​ഗ്രാ​മ​മാ​ണു്; പി​ന്നെ ഒഹെ​ങ്ങും, ഭൂ​ഭാ​ഗ​ത്തി​ന്റെ വള​വു​ക​ളാൽ മറ​യ​പ്പെ​ട്ട ഈ രണ്ടു ഗ്രാ​മ​ങ്ങ​ളും, മൈ​താ​ന​ത്തി​ന്റെ ഓളം മറ​ഞ്ഞു​നി​ല്ക്കു​ന്ന നി​ല​പ്പ​ര​പ്പി​ലൂ​ടെ പോ​കു​ന്ന​തും ഇട​യ്ക്കു​വെ​ച്ച് നി​ര​ത്തു​വ​ഴി​യെ തട്ടി​യെ​ടു​ക്കു​ന്ന കു​ന്നു​ക​ളിൽ ഒരു​ഴ​വു​ചാ​ലു​പോ​ലെ തി​ര​ക്കി​ക്ക​ട​ന്നു തന്ന​ത്താൻ കു​ഴി​ച്ചു​മൂ​ട​പ്പെ​ടു​ന്ന​തു​മാ​യി ഏക​ദേ​ശം ഒന്ന​ര​ക്കാ​തം നീ​ള​മു​ള്ള ഒരു നി​ര​ത്തു​വ​ഴി​യാൽ കൂ​ട്ടി​ച്ചേർ​ക്ക​പ്പെ​ട്ടി​രി​ക്കു​ന്നു. ഇന്ന​ത്തെ മാ​തി​രി​ത​ന്നെ, 1815-ൽ ഈ നി​ര​ത്തു ഗെ​നാ​പ്പിൽ​നി​ന്നു; നീ​വെ​ല്ലിൽ​നി​ന്നു​മു​ള്ള രാ​ജ​മാർ​ഗ​ങ്ങൾ​ക്കി​ട​യിൽ​വെ​ച്ചു മോൺ​സാ​ങ്ങ്ഴാ​ങ്ങ് പർ​വ​ത​പ്പ​ര​പ്പി​ന്റെ നി​റു​ക​യെ പി​ളർ​ത്തു​പോ​കു​ന്നു; ഒന്നു​മാ​ത്രം— ഇപ്പോൾ അതു മൈ​താ​ന​ത്തി​ന്റെ നി​ര​പ്പി​ലാ​ണു്; അന്നു് അതൊരു കു​ഴി​ഞ്ഞ വഴി​യാ​യി​രു​ന്നു. അതി​ന്റെ രണ്ടു പള്ള​ക​ളും ശവ​കു​ടീ​ര​ക്കു​ന്നു​ണ്ടാ​ക്കു​വാൻ ഉപ​യോ​ഗ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കു​ന്നു. ഈ വഴി മു​ക്കൽ​ഭാ​ഗ​വും അന്നെ​ന്ന​പോ​ലെ ഇന്നും ഒരു തോ​ടാ​ണു്; ചി​ലേ​ട​ത്തു പത്തു​പ​ന്ത്ര​ണ്ടി ആഴ​മു​ള്ള​തും, വക്കു​കൾ അത്യ​ധി​കം കു​ത്ത​നെ​യാ​യ​തു​കൊ​ണ്ടു് അവി​ട​വി​ടെ, വി​ശേ​ഷി​ച്ചും നല്ല മഴ​ക്കാ​ല​ത്തു്, ഇടി​ഞ്ഞു​വീ​ണി​ട്ടു​ള്ള​തു​മായ ഒരു കു​ഴി​ത്തോ​ടു്. ഇവിടെ അപ​ക​ട​ങ്ങ​ളു​ണ്ടാ​യി​ട്ടു​ണ്ടു്. ബ്രെ​യിൻ​ലാ​ല്യൂ​ദി​ലേ​ക്കു ചെ​ല്ലു​ന്നേ​ട​ത്തു വഴി നന്നേ വീ​തി​കു​റ​ഞ്ഞ​താ​യി​രു​ന്ന​തു​കൊ​ണ്ടു് ഒരു വഴി​പോ​ക്കൻ വണ്ടി​മേൽ​ക്ക​യ​റി അര​യ്ക്ക​പ്പെ​ട്ടു; ശ്മ​ശാ​ന​സ്ഥ​ല​ത്തി​ന്റെ അടു​ത്തു, മരി​ച്ചു പോ​യാ​ളു​ടെ പേരും, മൊ​സ്സ്യു ബേർ​നാർ ദെ​ബ്രി, അപകടം പറ്റിയ തി​യ്യ​തി​യും, 1637 ഫി​ബ്ര​വ​രി— കൊ​ടു​ത്തി​ട്ടു​ള്ള ഒരു കല്ലു​കു​രി​ശു​കൊ​ണ്ടു് ഇതു തെ​ളി​യു​ന്നു. മോൺ​സാ​ങ്ങ്ഴാ​ങ്ങ് പർ​വ​ത​പ്പ​ര​പ്പിൽ അതു് അത്ര​യും കു​ണ്ടു​ള്ള​താ​യ​തു​കൊ​ണ്ടു മാ​ത്തി​യോ നി​ക്ക​യ്സു് എന്ന ഒരു കൃ​ഷീ​വ​ലൻ 1783-ൽ കാൽ​വ​ഴു​തി വീണു ചത​ഞ്ഞു​പോ​യി; സ്ഥലം നന്നാ​ക്കു​ന്ന കൂ​ട്ട​ത്തിൽ മു​കൾ​ഭാ​ഗം കാ​ണാ​താ​യ്പോ​യ​തും, എന്നാൽ ലാ​യി​സാ​ന്തി​ന്റേ​യും മോൺ​സാ​ങ്ങ്ഴാ​ങ്ങ് കള​പ്പു​ര​യു​ടേ​യും മധ്യ​ത്തി​ലു​ള്ള വഴി​യു​ടെ ഇട​തു​വ​ശ​ത്തു​ള്ള പു​ല്ലു നി​റ​ഞ്ഞ താ​ഴ്‌​വാ​ര​ത്തി​ലാ​യി മറ​ഞ്ഞു​കി​ട​ക്കു​ന്ന തറ ഇന്നും കാ​ണാ​വു​ന്ന​തു​മായ മറ്റൊ​രു കല്ലു​കു​രി​ശി​ന്മേൽ ഇതും വി​വ​രി​ക്ക​പ്പെ​ട്ടി​ട്ടു​ണ്ടു്.

യു​ദ്ധ​ദി​വ​സം, മോൺ​സാ​ങ്ങ്ഴാ​ങ്ങ് തല​വാ​ര​ത്തെ തൊ​ട്ടു​പോ​കു​ന്ന​തും അങ്ങ​നെ​യൊ​ന്നു​ണ്ടെ​ന്നു് ഒരു​വി​ധ​ത്തി​ലും സൂ​ചി​പ്പി​ക്കാ​ത്ത​തു​മായ ഈ കു​ഴി​നി​ര​ത്തു്, കു​ത്ത​നെ നി​ല്ക്കു​ന്ന ഭാ​ഗ​ത്തി​ന്റെ ഒത്ത മു​ക​ളി​ലു​ള്ള ഈ തോടു്, മണ്ണി​ന്റെ അടി​യിൽ ഒളി​ച്ചു​കി​ട​ക്കു​ന്ന ഈ ഒരു ചാലു്, അദൃ​ശ്യ​മാ​യി​രു​ന്നു; എന്നു​വെ​ച്ചാൽ, ഭയ​ങ്ക​രം.