പി​റ്റേ ദിവസം, സൂ​ര്യൻ അസ്ത​മി​ക്കാ​റാ​യ​തോ​ടു​കൂ​ടി ബുൽ​വാർ​ദ്യു​മേൻ നട​ക്കാ​വി​ലൂ​ടെ നട​ന്നു​പോ​കു​ന്ന ചു​രു​ക്കം ചില വഴി​പോ​ക്ക​രു​ള്ള​വർ, തല​യോ​ടു​ക​ളാ​ലും എല്ലു​ക​ളാ​ലും കണ്ണു​നീ​രു​ക​ളാ​ലും ചി​ത്രി​ത​മായ ഒരു പഴ​യ​ത​രം ശവ​വ​ണ്ടി​യെ ഉപ​ച​രി​ച്ചു തല​യിൽ​നി​ന്നു തൊ​പ്പി​യെ​ടു​ത്തു. ഈ വണ്ടി​യിൽ, കൈകൾ തൂ​ക്കി​യി​ട്ട ഒരു വലിയ ശവ​ത്തെ​പ്പോ​ലെ, ഒരു വലിയ കറു​ത്ത കു​രി​ശു വര​ച്ചി​ട്ടു​ള്ള ഒരു വെ​ള്ള​ത്തു​ണി​യാൽ മൂ​ട​പ്പെ​ട്ട ഒരു ശവ​മ​ഞ്ച​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു, വെ​ള്ള​നി​ല​യ​ങ്കി​യി​ട്ട ഒരു മതാ​ചാ​ര്യ​നേ​യും ചു​ക​ന്ന തൊ​പ്പി വെച്ച ഒരു ഗാ​യ​ക​ക്കു​ട്ടി​യേ​യും വഹി​ക്കു​ന്ന ഒരു ദുഃ​ഖോ​ചി​ത​വാ​ഹ​നം പി​ന്നാ​ലെ​യു​ണ്ടു്. നരച്ച നി​റ​ത്തി​ലു​ള്ള​തും കറു​പ്പു​ശീ​ല​കൊ​ണ്ടു വക്കു​വെ​ച്ച​തു​മായ ഉടു​പ്പി​ട്ട ശവം​മ​റ​വു​കാ​രു​ടെ ആൾ​ക്കാർ രണ്ടു പേർ ശവ​വ​ണ്ടി​യു​ടെ ഇട​ത്തും വല​ത്തു​മാ​യി നട​ക്കു​ന്നു. അതിനു പി​ന്നിൽ ഒരു കൂ​ലി​ക്കാ​ര​ന്റെ ഉടു​പ്പി​ട്ട ഒരു കി​ഴ​വ​നു​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു; അയാൾ മു​ട​ന്തു​ക​യാ​ണു്. ആ ഘോ​ഷ​യാ​ത്ര​യു​ടെ പോ​ക്കു വോ​ഗി​രാർ ശ്മ​ശാ​ന​ത്തി​നു നേർ​ക്കാ​യി​രു​ന്നു.

ഒരു ചു​റ്റി​ക​യു​ടെ പി​ടി​യും, ഒരു മൂർ​ച്ച​യു​ള്ള ഉളി​യു​ടെ അലകും ഒരു ജോടി ചവ​ണ​യു​ടെ കൊ​മ്പു​ക​ളും ആ മനു​ഷ്യ​ന്റെ കു​പ്പാ​യ​ക്കീ​ശ​യിൽ​നി​ന്നു തു​റി​ച്ചു നി​ല്ക്കു​ന്നു​ണ്ടു്.

വോ​ഗി​രാർ ശ്മ​ശാ​നം പാ​രി​സ്സി​ലെ മറ്റു ശ്മ​ശാ​ന​ങ്ങ​ളിൽ​നി​ന്നു വ്യ​ത്യ​സ്ത​മാ​യി​രു​ന്നു. അതി​ന്റെ വണ്ടി​പ്പ​ട​യും പടി​വാ​തി​ലും വേ​റെ​യാ​യി​രു​ന്ന​തു​പോ​ലെ, അതി​ന്നു​ള്ളി​ലെ നട​പ​ടി​കൾ​ക്കൊ​ക്കെ​യും വ്യ​ത്യാ​സ​മു​ണ്ടു്. ഞങ്ങൾ മുൻപു തന്നെ പറ​ഞ്ഞി​ട്ടു​ള്ള​തു​പോ​ലെ റ്യു പെ​ത്തി​ക്പ്യു​വി​ലെ കന്യ​കാ​മ​ഠ​സം​ഘ​ക്കാർ ഒരു കാ​ല​ത്തു തങ്ങ​ളു​ടേ​താ​യി​രു​ന്ന ആ സ്ഥ​ല​ത്തി​ന്റെ ഒര​റ്റ​ത്തു് ഒരൊ​ഴി​ഞ്ഞ മൂ​ല​യിൽ രാ​ത്രി​സ​മ​യ​ത്തു ശവ​സം​സ്കാ​രം ചെ​യ്യാ​നു​ള്ള അനു​വാ​ദം മേ​ടി​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. അതു​കാ​ര​ണം, വേ​ന​ല്ക്കാ​ല​ത്തു വൈ​കു​ന്നേ​ര​വും വർ​ഷ​കാ​ല​ത്തു രാ​ത്രി​യും ആ ശ്മ​ശാ​ന​ത്തിൽ ശവ​ക്കു​ഴി വെ​ട്ടു​കാർ​ക്കു പണി​യു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന​തു​കൊ​ണ്ടു്, അവർ ഒരു നി​യ​മ​വി​ശ​ഷേ​മ​നു​സ​രി​ച്ചു പ്ര​വർ​ത്തി​ച്ചു​കൊ​ള്ള​ണ​മെ​ന്നു വെ​ച്ചി​രു​ന്നു. അക്കാ​ല​ത്തു സന്ധ്യ​യോ​ടു​കൂ​ടി പാ​രി​സ്സി​ലു​ള്ള ശ്മ​ശാ​ന​ങ്ങ​ളു​ടെ പടി​വാ​തി​ലു​കൾ അട​യ്ക്ക​പ്പെ​ടും; അതു മു​നി​സി​പ്പാ​ലി​റ്റി നി​യ​മ​മാ​യ​തു​കൊ​ണ്ടു, വോ​ഗി​രാർ ശ്മ​ശാ​ന​വും അക്കാ​ര്യ​ത്തിൽ മറ്റു​ള്ള​വ​യു​ടെ കൂ​ട്ട​ത്തിൽ കൂ​ടേ​ണ്ടി​യി​രു​ന്നു. വണ്ടി​പ്പ​ട​യും പടി​വാ​തി​ലും, പണ്ടു പെ​രോ​നെ എന്ന ആശാ​രി​യാൽ, പണി​ചെ​യ്യ​പ്പെ​ട്ട​തും വാ​തി​ല്ക്കാ​വ​ല്ക്കാ​രൻ പാർ​ത്തു​വ​രു​ന്ന​തു​മായ ഒരു മണ്ഡ​പ​പ്പു​ര​യ്ക്ക​ടു​ത്തു് ഇരി​മ്പ​ഴി​പ്പ​ടി​ക​ളോ​ടു​കൂ​ടിയ രണ്ടെ​ണ്ണ​മാ​ണു്. സൂ​ര്യൻ ആസ്പ​ത്രി​യു​ടെ കും​ഭ​ഗോ​പു​ര​ത്തി​നു പി​ന്നിൽ മറ​ഞ്ഞാൽ ആ രണ്ടു പടി​വാ​തി​ലു​ക​ളും തി​രി​കു​റ്റി​ക​ളിൽ അങ്ങോ​ട്ടു​മി​ങ്ങോ​ട്ടും തി​രി​ഞ്ഞു​കൂ​ടും. അതി​നു​ശേ​ഷം വല്ല ശവ​ക്കു​ഴി വെ​ട്ടു​കാ​രും ആ ശവ​പ്പ​റ​മ്പി​നു​ള്ളിൽ പെ​ട്ടു​പോ​യെ​ങ്കിൽ അവർ​ക്കു പു​റ​ത്തേ​ക്കു കട​ക്കാൻ ഒരു മാർഗം മാ​ത്ര​മേ ഉള്ളു—ഭര​ണാ​ധി​കാ​രി​കൾ ശവ​സം​സ്കാ​ര​വ​കു​പ്പിൽ​നി​ന്നു കൊ​ടു​ത്തി​ട്ടു​ള്ള ശീ​ട്ടു കാ​ണി​ച്ചു​കൊ​ടു​ക്കുക. പടി​കാ​വ​ല്ക്കാ​ര​ന്റെ ജനാ​ല്ക്കൽ ഒരു​ത​രം കത്തു​പെ​ട്ടി​യു​ണ്ടാ​ക്കി​യി​ട്ടു​ണ്ടു്. ശവ​ക്കു​ഴി​വെ​ട്ടു​കാ​രൻ അതിൽ ശീ​ട്ടി​ടു​ന്നു; അതു വീ​ഴു​ന്ന​തു കാ​വ​ല്ക്കാ​രൻ കേൾ​ക്കും; ഉടനെ കയർ പി​ടി​ച്ചു​വ​ലി​ക്ക​പ്പെ​ടും; വാതിൽ തു​റ​ക്ക​പ്പെ​ടും. ശീ​ട്ടു കൈ​യി​ലി​ല്ലെ​ങ്കിൽ, ആ കു​ഴി​വെ​ട്ടു​കാ​രൻ പേർ പറ​ഞ്ഞു​കൊ​ടു​ക്ക​ണം. എന്നാൽ, കി​ട​ന്നു​റ​ങ്ങു​ക​യാ​യി​രി​ക്കാ​വു​ന്ന കാ​വ​ല്ക്കാ​രൻ എഴു​ന്നേ​റ്റു പു​റ​ത്തേ​ക്കു വന്നു്, ആളെ നോ​ക്കി മന​സ്സി​ലാ​ക്കി, തന്റെ താ​ക്കോൽ​കൊ​ണ്ടു പടി തു​റ​ന്നു​കൊ​ടു​ക്കും; ശവ​ക്കു​ഴി​വെ​ട്ടു​കാ​ര​ന്നു പു​റ​ത്തേ​ക്കു പോവം; പക്ഷേ, പതി​ന​ഞ്ച് ഫ്രാ​ങ്ക് പിഴ കൊ​ടു​ക്ക​ണം.

സാ​ധാ​ര​ണ​നി​യ​മ​ങ്ങ​ളിൽ​നി​ന്നു വി​ട്ടു പല നി​ബ​ന്ധ​ന​കൾ​ക്കും കീ​ഴ്പ്പെ​ട്ടി​ട്ടു​ള്ള ഈ ശ്മ​ശാ​നം ഭര​ണാ​ധി​കാ​രി​ക​ളെ ബു​ദ്ധി​മു​ട്ടി​ച്ചു. 1830 കഴി​ഞ്ഞ് അധികം താ​മ​സി​ക്കാ​തെ അവർ അത​ട​ച്ചു​ക​ള​ഞ്ഞു. പൗ​ര​സ്ത്യ​ശ്മ​ശാ​നം എന്നു പറ​യ​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്ന മൊ​ങ്ങ്പർ​നാ​സ്സി​ലെ ശ്മ​ശാ​ന​മാ​ണു് ആ സ്ഥാ​ന​മെ​ടു​ത്ത​തു്. ഒരു പഴ​ത്തി​ന്റെ ചി​ത്രം വര​ച്ചി​ട്ടു​ള്ള ഒരു പലക തൂ​ങ്ങി​ക്കി​ട​ക്കു​ന്ന​തും ഒരു വശ​ത്തു മദ്യ​പ​ന്മാ​രു​ടെ മേ​ശ​ക​ളാ​ലും മറു​വ​ശ​ത്തു ശവ​കു​ടീ​ര​ങ്ങ​ളാ​ലും ഒരു കോ​ണു​ണ്ടാ​ക്ക​പ്പെ​ട്ട​തു​മാ​യി വോ​ഗി​രാർ ശ്മ​ശാ​ന​ത്തി​ന്ന​ടു​ത്തു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന ആ പ്ര​സി​ദ്ധ ചാ​രാ​യ​ക്ക​ട​യും അവ​കാ​ശ​പ്ര​കാ​രം അങ്ങോ​ട്ടു നീ​ങ്ങി.

വോ​ഗി​രാ​റി​ലെ ശ്മ​ശാ​നം ഒരു മങ്ങി​പ്പോയ ശ്മ​ശാ​ന​മാ​ണെ​ന്നു പറയാം. അതു​പ​യോ​ഗി​ക്കാ​താ​യി​ത്തു​ട​ങ്ങി. അവിടെ മൂടൽ വ്യാ​പി​ച്ചു; അതിനെ പു​ഷ്പ​ങ്ങൾ ഉപേ​ക്ഷി​ച്ചു. വോ​ഗി​രാ​റിൽ മറ​വു​ചെ​യ്യ​പ്പെ​ടു​ന്ന​തു പ്ര​മാ​ണി​കൾ​ക്ക് അത്ര പ്രി​യ​മി​ല്ലെ​ന്നാ​യി; അതു ദാ​രി​ദ്ര​ത്ത്യ​ത്തെ സൂ​ചി​പ്പി​ച്ചു. പെർ​ല​ഷെ​സ്സി​ലാ​വ​ണം! പെർ​ല​ഷെ​സ്സിൽ മറ​വു​ചെ​യ്യ​പ്പെ​ടു​ന്ന​തു ചേ​ല​വീ​ട്ടി​കൊ​ണ്ടു വീ​ട്ടു​സാ​മാ​ന​ങ്ങ​ളു​ണ്ടാ​ക്കി​ക്കു​ന്ന​തി​നു സമ​മാ​ണു്. അതൊരു ധാ​ടി​യാ​ണെ​ന്നു വെ​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു. വോ​ഗി​രാർ ശ്മ​ശാ​നം പണ്ട​ത്തെ ഒരു ഫ്ര​ഞ്ച് തോ​ട്ട​ത്തി​ന്റെ ഛാ​യ​യിൽ മരം വെ​ച്ചു​പി​ടി​പ്പി​ച്ച ഒരു ബഹു​മാ​ന്യ​സ്ഥ​ല​മാ​ണു്. നേർ​ക്കു​ള്ള നട​വ​ഴി​ക​ളും കാ​വൽ​പ്പു​ര​യും മര​ങ്ങ​ളും, പരി​ശു​ദ്ധ​വും പു​രാ​ത​ന​വു​മായ ശവ​കു​ടീ​ര​പ​ര​മ്പ​ര​യും, നീ​ള​മേ​റിയ പു​ല്ലു​ക​ളും. വൈ​കു​ന്നേ​ര​മാ​യാൽ അവിടം ഭയ​ങ്ക​ര​മാ​ണു്. അതി​ലെ​ങ്ങും ദുഃ​ഖ​മ​യ​ങ്ങ​ളായ നി​ഴ​ല്പാ​ടു​കൾ ചി​ന്നും.

വെ​ളു​ത്ത ശ്മ​ശാ​ന​ത്തു​ണി​യും കറു​ത്ത കു​രി​ശു​മു​ള്ള ശവ​വ​ണ്ടി വോ​ഗി​രാർ ശ്മ​ശാ​ന​ത്തിൽ നട​ക്കാ​വി​ലെ​ത്തി​യ​പ്പോൾ സൂ​ര്യൻ അസ്ത​മി​ച്ചു​ക​ഴി​ഞ്ഞി​ട്ടി​ല്ല. അതി​ന്റെ പി​ന്നാ​ലെ നട​ന്നി​രു​ന്ന മു​ട​ന്തൻ ഫൂ​ഷൽ​വാ​ങ്ങ​ല്ലാ​തെ മറ്റാ​രു​മ​ല്ല. തി​രു​വ​ത്താ​ഴ​മേ​ശ​യ്ക്കു ചു​വ​ട്ടി​ലു​ള്ള നി​ല​വ​റ​യിൽ മദർ ക്രൂ​സി​ഫി​ക്ഷ്യ​നെ മറ​വു​ചെ​യ്യുക, കൊ​സെ​ത്തു് പു​റ​ത്തെ​ത്തുക, ഴാ​ങ്ങ് വാൽ​ഴാ​ങ്ങ് മര​ണ​മ​ച്ചിൽ എത്തി​ക്കൂ​ടുക—ഇതൊ​ക്കെ പ്ര​യാ​സ​മി​ല്ലാ​തെ കഴി​ഞ്ഞു​കൂ​ടി; അതി​ന്റെ​യൊ​ന്നും ഇട​യ്ക്കു കമ്പു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നി​ല്ല. കൂ​ട്ട​ത്തിൽ പറ​ഞ്ഞു​വെ​ക്ക​ട്ടെ, കന്യ​കാ​മ​ഠ​ത്തി​ലെ തി​രു​വ​ത്താ​ഴ​മേ​ശ​യ്ക്കു ചു​വ​ട്ടിൽ മദർ ക്രൂ​സി​ഫി​ക്ഷ്യ​നെ മറ​വു​ചെ​യ്തു എന്നു​ള്ള​തു ഞങ്ങ​ളു​ടെ കണ്ണി​നു തി​ക​ച്ചും ക്ഷ​ന്ത​വ്യ​മായ ഒര​പ​രാ​ധ​മാ​ണു്. ഒരു ചു​മ​ത​ല​യെ​പ്പോ​ലു​ള്ള തെ​റ്റു​ക​ളിൽ ഒന്നാ​ണ​തു്. സന്ന്യാ​സി​നി​മാർ പ്ര​യാ​സ​മൊ​ന്നു​മി​ല്ലാത, എന്ന​ല്ല മന​സ്സാ​ക്ഷി​യു​ടെ അഭി​ന​ന്ദ​ന​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി​ത്ത​ന്നെ, അതു ചെ​യ്തു​ക​ഴി​ച്ചു. സന്ന്യാ​സി​മ​ഠ​ത്തിൽ​നി​ന്നു നോ​ക്കു​മ്പോൾ ‘രാ​ജ്യ​ഭ​ര​ണം’ എന്ന​തു് അധി​കാ​ര​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി​യു​ള്ള ഒര​നാ​വ​ശ്യ​പ്ര​വേ​ശം മാ​ത്ര​മാ​ണു്; എപ്പോ​ഴും മര്യാ​ദ​യ്ക്കു വി​രു​ദ്ധ​മാ​യുള ഒര​ല​ട്ടൽ. ഒന്നാ​മ​തു മഠ​നി​യ​മം, ഭര​ണ​നി​യ​മം, പി​ന്നെ, ഹേ മനു​ഷ്യ​രേ, നി​ങ്ങൾ​ക്കു വേ​ണ്ടി​ട​ത്തോ​ളം നി​യ​മ​ങ്ങൾ ഉണ്ടാ​ക്കി​ക്കൊൾ​വിൻ; പക്ഷേ, അവ നി​ങ്ങ​ളു​ടെ അടു​ക്കൽ​ത്ത​ന്നെ വെ​ച്ചാൽ മതി. ഈശ്വ​ര​ന്നു​ള്ള കപ്പ​ങ്ങ​ളൊ​ക്കെ​ക്കൊ​ടു​ത്തി​ട്ടു ബാ​ക്കി​യു​ള്ള​തു ചക്ര​വർ​ത്തി​ക്ക്. ഒരു ധർ​മ​നി​ഷ്ഠ​യു​ടെ മുൻ​പിൽ ഒരു രാ​ജാ​വെ​ന്നു​വെ​ച്ചാൽ ഒന്നു​മി​ല്ല. ശവ​വ​ണ്ടി​യു​ടെ പി​ന്നിൽ ഫൂ​ഷൽ​വാ​ങ്ങ് മന​സ്സ​മാ​ധാ​ന​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി നൊ​ണ്ടി, അയാ​ളു​ടെ രണ്ടു യു​ക്തി​ക​ളും, ഒന്നു സന്ന്യാ​സി​നി​ക​ളോ​ടെ​ടു​ത്ത​തും—അതേ, കന്യ​കാ​മ​ഠ​ത്തി​നു​വേ​ണ്ടി ചെ​യ്ത​ത്—മറ്റൊ​ന്നു കന്യ​കാ​മ​ഠ​ത്തി​നെ​തി​രാ​യി ചെ​യ്ത​തും—അതേ, മൊ​സ്സ്യു മദ​ലി​യെ​ന്നു വേ​ണ്ടി​യു​ള്ള​ത്—രണ്ടും നല്ല കു​റി​ക്കു കൊ​ണ്ടി​ട്ടു​ണ്ടെ​ന്നു​ത​ന്നെ തോ​ന്നി. ഴാ​ങ്ങ് വാൽ​ഴാ​ങ്ങി​ന്റെ ശാ​ന്തത നാ​ലു​പു​റ​ത്തും പര​ന്നു പി​ടി​ക്കു​ന്ന അത്ത​രം ശക്തി​മ​ത്തു​ക്ക​ളായ മന​ശ്ശാ​ന്ത​ത​ക​ളിൽ ഒന്നാ​യി​രു​ന്നു. താൻ ജയി​ക്കു​മോ എന്ന കാ​ര്യ​ത്തിൽ ഫൂ​ഷൽ​വാ​ങ്ങി​നു സം​ശ​യ​മി​ല്ലാ​താ​യി.

ഇനി ചെ​യ്യാ​നു​ള്ള​തു് ഒരു സാ​ര​വു​മി​ല്ല. കഴി​ഞ്ഞ രണ്ടു കൊ​ല്ല​ത്തി​ന്നു​ള്ളിൽ അയാൾ ഒരു ‘ചി​രി​ച്ചി​ക്ക​വിള’ നായ ആ ഫാദർ മെ​സ്തി​ന്നെ​ക്കൊ​ണ്ടു ചു​രു​ങ്ങി​യ​തു പത്തു​ത​വണ കള്ളു​കു​ടി​പ്പി​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ടു്. അയാൾ ഫാദർ മെ​സ്തി​ന്നെ​ക്കൊ​ണ്ടു കളി​യാ​ടി; തനി​ക്കു വേ​ണ്ട​തെ​ല്ലാം അയാ​ളെ​ക്കൊ​ണ്ടു ചെ​യ്യി​ച്ചു​പോ​ന്നു. ഇഷ്ടം​പോ​ലെ​യെ​ല്ലാം അയാൾ ആ ശവ​കു​ഴി​വെ​ട്ടു​കാ​ര​നെ​ക്കൊ​ണ്ടു പാ​വ​ക​ളി​പ്പി​ക്കും. ഫൂ​ഷൽ​വാ​ങ്ങി​ന്റെ ഇഷ്ട​ത്തി​നൊ​ത്ത ഏതു തൊ​പ്പി​ക്കും മെ​സ്തി​ന്നി​ന്റെ തല പാ​ക​മാ​യി നി​ന്നി​രു​ന്നു. ഫൂ​ഷൽ​വാ​ങ്ങി​നു് ഒരു ശങ്ക​യു​മി​ല്ല.

ആ വാഹനം ശ്മ​ശാ​ന​ത്തി​ലേ​ക്കു​ള്ള നട​ക്കാ​വി​ലെ​ത്തി​യ​പ്പോൾ ഫൂഷൽ വാ​ങ്ങ് ആഹ്ലാ​ദ​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി ശവ​വ​ണ്ടി​യി​ലേ​ക്കൊ​ന്നു നോ​ക്കി, തന്റെ വലു​പ്പ​മു​ള്ള കൈ രണ്ടും കൂ​ട്ടി​യു​രു​മ്മി​ക്കൊ​ണ്ടു പകു​തി​യു​ച്ച​ത്തിൽ പറ​ഞ്ഞു. ‘ഇതാ, ഒരു രസ​മു​ള്ള പൊ​റാ​ട്ടു​ക​ളി.’ ഉത്ത​ര​ക്ഷ​ണ​ത്തിൽ വണ്ടി നി​ന്നു; അതു പടി​വാ​തി​ല്ക്ക​ലെ​ത്തി. അക​ത്തേ​ക്കു കട​പ്പാ​നു​ള്ള അനു​വാ​ദ​പ​ത്രം കാ​ട്ടി​ക്കൊ​ടു​ക്ക​ണം. ശവം​മ​റ​വു​കാ​രു​ടെ ആൾ ശ്മ​ശാ​ന​പ്പ​ടി​ക്ക​ലെ കാ​വൽ​ക്കാ​ര​നോ​ടു വിവരം പറ​ഞ്ഞു. ഈ സം​ഭാ​ഷ​ണ​ത്തി​നി​ട​യിൽ—ഇങ്ങ​നെ​യു​ള്ള​തി​നെ​ല്ലാം, എപ്പോ​ഴും ഒന്നു​ര​ണ്ടു നി​മി​ഷ​നേ​രം പി​ടി​ക്കും—ഒരാൾ, ഒര​പ​രി​ചി​തൻ, വന്നു വണ്ടി​യു​ടെ പി​ന്നിൽ, ഫൂ​ഷൽ​വാ​ങ്ങി​ന്റെ അടു​ക്കൽ, കൂടി. അയാൾ ഒരു​ത​രം ‘മു​ക​റും വീർ​പ്പി​ച്ചു’ കൊ​ണ്ടു​ള്ളാ​ളാ​ണു്; വലിയ കീ​ശ​ക​ളോ​ടു​കൂ​ടിയ ഒരു കു​പ്പാ​യ​മി​ട്ടി​ട്ടു​ണ്ടു്. കക്ഷ​ത്തിൽ കൈ​ക്കോ​ട്ടു​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു.

ഫൂ​ഷൽ​വാ​ങ്ങ് ഈ അപ​രി​ചി​ത​നെ നോ​ക്കി​ക്ക​ണ്ടു. ആ മനു​ഷ്യൻ മറു​പ​ടി പറ​ഞ്ഞു: ‘ശവ​ക്കു​ഴി​വെ​ട്ടു​കാ​രൻ.’ ഒരു പീ​ര​ങ്കി​യു​ണ്ട മു​ഴു​വ​നും മാ​റ​ത്തു വന്നി​ടി​ച്ചി​ട്ടു് ഒരാൾ​ക്കു ജി​വി​ച്ചി​രി​ക്കാ​മെ​ങ്കിൽ, ഫൂ​ഷൽ​വാ​ങ്ങി​ന്റെ അപ്പോ​ഴ​ത്തെ മു​ഖ​ഭാ​വം അയാ​ളിൽ കാണാം. ‘ശവ​ക്കു​ഴി​വെ​ട്ടു​കാ​രൻ?’ ‘അതേ.’ ‘നി​ങ്ങ​ളോ?’

‘ഞാൻ.’ ‘ഫാദർ മെ​സ്തി​ന്നാ​ണു് ശവ​ക്കു​ഴി​വെ​ട്ടു​കാ​രൻ.’ ‘അയാ​ളാ​യി​രു​ന്നു?’ ‘എന്ത്! അയാ​ളാ​യി​രു​ന്നു?’ ‘അയാൾ മരി​ച്ചു​പോ​യി.’ മറ്റെ​ന്തും ഫൂ​ഷൽ​വാ​ങ്ങ് കരു​തി​യി​രു​ന്നു—ഒരു ശവ​ക്കു​ഴി​വെ​ട്ടു​കാ​രൻ മരി​ക്കുക! എന്താ​യാ​ലും, ശവ​ക്കു​ഴി​വെ​ട്ടു​കാർ മരി​ക്കും എന്ന​തു വാ​സ്ത​വ​മാ​ണു് മറ്റു​ള്ള​വർ​ക്കു കുഴി വെ​ട്ടി​വെ​ട്ടി ഒരുവൻ തന്റെ കു​ഴി​ക്കു മണ്ണെ​ടു​ക്കു​ന്നു.

ഫൂ​ഷൽ​വാ​ങ്ങ് അവിടെ വാ​യും​പൊ​ളി​ച്ചു നി​ല​വാ​യി. അയാൾ ഒരു വി​ധ​ത്തിൽ വി​ക്കി​പ്പ​റ​ഞ്ഞു: ‘പക്ഷേ, അതിനു നി​വൃ​ത്തി​യി​ല്ല.’ ‘അതു പറ്റി’ ‘അപ്പോൾ,’ അയാൾ പതു​ക്കെ ശാ​ഠ്യം​പി​ടി​ച്ചു. ‘ഫാദർ മെ​സ്തി​ന്നാ​ണ​ല്ലോ ശവ​ക്കു​ഴി​വെ​ട്ടു​കാ​രൻ?’ ‘നെ​പ്പോ​ളി​യൻ കഴി​ഞ്ഞി​ട്ടു, പതി​നെ​ട്ടാ​മൻ ലൂയി; മെ​സ്തി​ന്നു് കഴി​ഞ്ഞി​ട്ടു, ഗ്രി​ബി​യെ, ഹേ നാടൻ, എന്റെ പേർ ഗ്രി​ബി​യെ എന്നാ​ണു്.’ ശവം​പോ​ലെ വി​ളർ​ത്തി​രു​ന്ന ഫൂ​ഷൽ​വാ​ങ്ങ് ഈ ഗ്രി​ബി​യെ​യെ തു​റി​ച്ചു​നോ​ക്കി.

ആ മനു​ഷ്യൻ നീ​ണ്ടു, മെ​ലി​ഞ്ഞു കരു​വാ​ളി​ച്ചു, തി​ക​ച്ചും മു​ക​റു​വീർ​പ്പി​ച്ചു കൊ​ണ്ടു​ള്ള ഒരാ​ളാ​ണു്. പണം കി​ട്ടാ​ത്ത ഒരു വൈ​ദ്യൻ ശവ​ക്കു​ഴി​വെ​ട്ടു​കാ​ര​നാ​യി മാ​റി​യ​പോ​ലെ​യാ​ണു് അയാൾ കണ്ടാൽ. ഫൂ​ഷൽ​വാ​ങ്ങ് പൊ​ട്ടി​ച്ചി​രി​ച്ചു.

‘ഹാ!’ അയാൾ പറ​ഞ്ഞു, ‘എന്തൊ​ക്കെ നേ​ര​മ്പോ​ക്കു​ക​ളു​ണ്ടാ​വു​ന്നു! ഫാദർ മെ​സ്തി​ന്നു് മരി​ച്ചു​പോ​യി; ഫാതർ ലെ​ന്വ​ക്കു ദീർ​ഘാ​യ​സ്സു​ണ്ടാ​വ​ട്ടെ. ആരാ​ണു് മു​ണ്ട​നായ ഫാദർ ലെ​ന്വാ, നി​ങ്ങൾ​ക്ക​റി​യാ​മോ? അയാൾ ഒരു ചോ​പ്പു​വീ​ഞ്ഞു​ഭ​ര​ണി​യാ​ണു്. അതൊരു നല്ല ‘സുറിൻ’ വീ​ഞ്ഞു​ഭ​ര​ണി; അതേ ഒന്നാ​ന്ത​രം പാ​രി​സ്സു ‘സുറിൻ’! ഹാ! അപ്പോൾ കിഴവൻ മെ​സ്തി​ന്നു് മരി​ച്ചു! ഞാൻ വ്യ​സ​നി​ക്കു​ന്നു; അയാൾ ഒരു നേ​രം​പോ​ക്കു​കാ​ര​നാ​യി​രു​ന്നു. പക്ഷേ, നി​ങ്ങ​ളും ഒരു നേ​രം​പോ​ക്കു​കാ​ര​നാ​ണ​ല്ലോ. അല്ലേ ചങ്ങാ​തി? നമു​ക്കി​പ്പോൾ പോയി ഒരു കുടി കു​ടി​ക്ക​ണം.’

ആ മനു​ഷ്യൻ മറു​പ​ടി പറ​ഞ്ഞു: ‘ഞാൻ ഒരു വി​ദ്യാർ​ഥി​യാ​യി​രു​ന്നു. നാലാം തരം ജയി​ച്ചു. ഞാൻ കു​ടി​ക്കാ​റി​ല്ല.’ ശവ​വ​ണ്ടി വീ​ണ്ടും പോ​യി​ത്തു​ട​ങ്ങി, അതു് ആ ശ്മ​ശാ​ന​ത്തി​ലെ വലിയ നട​വ​ഴി​യി​ലേ​ക്ക് ഉരു​ണ്ടു​ചെ​ന്നു.

ഫൂ​ഷൽ​വാ​ങ്ങ് നട​ത്ത​ത്തി​ന്റെ വേഗം കു​റ​ച്ചു. കാൽ​മു​ട​ന്ത​ലു​കൊ​ണ്ടെ​ന്ന​തി​ല​ധി​കം ഉൽ​ക്ക​ണ്ഠ​കൊ​ണ്ടാ​യി, അയാ​ളു​ടെ നൊ​ണ്ടൽ. ശവ​ക്കു​ഴി​വെ​ട്ടു​കാ​രൻ മുൻപേ നട​ന്നു. ആ അപ്ര​തീ​ക്ഷി​ത​മാ​യി വന്നു​ചേർ​ന്ന ഗ്രി​ബി​യെ​യെ ഫൂ​ഷൽ​വാ​ങ്ങ് ഒരി​ക്കൽ​ക്കൂ​ടി നോ​ക്കി​ക്ക​ണ്ടു.

വളരെ ചെ​റു​പ്പ​ക്കാ​ര​നാ​ണെ​ങ്കി​ലും കി​ഴ​വ​നും, വളരെ കൃ​ശ​നാ​ണെ​ങ്കി​ലും നല്ല കരു​ത്ത​നു​മായ ഒരു തര​ക്കാ​ര​നാ​യി​രു​ന്നു അയാൾ. ‘ചങ്ങാ​തി!’ ഫൂ​ഷൽ​വാ​ങ്ങ് നി​ല​വി​ളി​ച്ചു. ആ മനു​ഷ്യൻ തി​രി​ഞ്ഞു​നോ​ക്കി. ‘ഞാ​നാ​ണു് കന്യ​കാ​മ​ഠ​ത്തി​ലെ ശവ​ക്കു​ഴി​വെ​ട്ടു​കാ​രൻ.’ ‘എന്റെ കൂ​ട്ടാ​ളി,’ ആ മനു​ഷ്യൻ പറ​ഞ്ഞു.

എഴു​ത്ത​റി​യാ​ത്ത​വ​നെ​ങ്കി​ലും ബഹു​ബു​ദ്ധി​മാ​നായ ഫൂ​ഷൽ​വാ​ങ്ങി​നു് ഒരു ഭയ​ങ്ക​ര​വർ​ഗ​ത്തിൽ​പെ​ട്ട മനു​ഷ്യ​നോ​ടാ​ണു് തനി​ക്കു പെ​രു​മാ​റേ​ണ്ട​തെ​ന്നും ആ മനു​ഷ്യൻ ഒരു വലിയ വാ​ഗ്മി​യാ​ണെ​ന്നും മന​സ്സി​ലാ​യി. അയാൾ മന്ത്രി​ച്ചു; ‘അപ്പോൾ ഫാദർ മെ​സ്തി​ന്നു് മരി​ച്ചു.’ ആ മനു​ഷ്യൻ പറ​ഞ്ഞു: ‘തി​ക​ച്ചും, സമ​യ​മാ​യാൽ അറി​യി​ക്കു​ന്ന കു​റി​പ്പു പു​സ്ത​കം നല്ല​വ​നായ ഈശ്വ​രൻ എടു​ത്തു മലർ​ത്തി​നോ​ക്കി. ഫാദർ മെ​സ്തി​ന്നി​ന്റെ മു​റ​യാ​യി​രി​ക്കു​ന്നു. ഫാദർ മെ​സ്തി​ന്നു് മരി​ച്ചു.’ ഫൂ​ഷൽ​വാ​ങ്ങ് ഒരു യന്ത്രം​പോ​ലെ ആവർ​ത്തി​ച്ചു: ‘നല്ല​വ​നായ ഈശ്വരൻ-​’ ‘നല്ല​വ​നായ ഈശ്വ​രൻ,’ ആ മനു​ഷ്യൻ അധി​കാ​ര​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി പറ​ഞ്ഞു. ‘തത്ത്വ​ജ്ഞാ​നി​ക​ളു​ടെ അഭി​പ്രാ​യ​ത്തിൽ, ശാ​ശ്വ​ത​പി​താ​വു്; ജാ​ക്കോ​വിൻ​കാ​രു​ടെ പക്ഷ​ത്തിൽ, വി​ശി​ഷ്ട​സ​ത്ത്വം.’ ‘നമു​ക്കു തമ്മിൽ പരി​ച​യ​പ്പെ​ടുക?’ ഫൂ​ഷൽ​വാ​ങ്ങ് വി​ക്കി​നോ​ക്കി. ‘അതു കഴി​ഞ്ഞു. നി​ങ്ങൾ ഒരു നാ​ട​നാ​ണു്; ഞാൻ പാ​രി​സ്സു​കാ​ര​നാ​ണു്.’ ‘ഒരു​മി​ച്ചു​കൂ​ടി ഒരു കു​ടി​കു​ടി​ച്ച​തി​നു​ശേ​ഷ​മ​ല്ലാ​തെ ആളുകൾ തമ്മിൽ പരി​ച​യ​പ്പെ​ടാ​റി​ല്ല. ആർ തന്റെ ഗ്ലാ​സ്സൊ​ഴി​ക്കു​ന്നു​വോ അയാൾ തന്റെ ഹൃ​ദ​യ​വു​മൊ​ഴി​ക്കു​ന്നു, നി​ങ്ങൾ എന്റെ കൂടെ വന്നു് ഒരു കുടി കു​ടി​ക്ക​ണം. അങ്ങ​നെ​യൊ​രു കാ​ര്യം ഉപേ​ക്ഷി​ക്കാൻ പാ​ടി​ല്ല.’ ‘ആദ്യം ജോലി.’ ഫൂ​ഷൽ​വാ​ങ്ങ് വി​ചാ​രി​ച്ചു; ‘ഞാൻ ചത്തു.’ സന്ന്യാ​സി​മാ​രെ മറ​വു​ചെ​യ്യു​ന്ന സ്ഥ​ല​ത്തേ​ക്കു​ള്ള നട​വ​ഴി​യി​ലെ​ത്താൻ വണ്ടി​യു​ടെ ചക്രം ഉരു​ളേ​ണ്ട​തു​ള്ളു. ആ ശവ​ക്കു​ഴി​വെ​ട്ടു​കാ​രൻ തു​ടർ​ന്നു: ‘ഹേ നാടൻ, എനി​ക്ക് ഏഴു കു​ട്ടി​ക​ളു​ണ്ടു്. ചെ​ല​വി​നു്, അവർ​ക്കു ഭക്ഷ​ണം വേ​ണ്ട​തു​കൊ​ണ്ടു്, എനി​ക്കു കു​ടി​ക്കാൻ പാ​ടി​ല്ല.’ ഒരു ഫലിതം ഭം​ഗി​യിൽ പറ​യു​ന്ന ഒരാ​ളു​ടെ സം​തൃ​പ്തി​യോ​ടു​കൂ​ടി അയാൾ തു​ടർ​ന്നു: ‘അവ​രു​ടെ വി​ശ​പ്പു് എന്റെ ദാ​ഹ​ത്തി​ന്റെ വി​രോ​ധി​യാ​ണു്.’

ശവ​വ​ണ്ടി മര​ക്കൂ​ട്ട​ത്തി​നു് ഒരു വക്കു​ക​ര​യി​ട്ടു. നട​വ​ഴി​യിൽ​നി​ന്നു വി​ട്ടു്, ഒരി​ടു​ങ്ങിയ വഴി​യി​ലൂ​ടെ തി​രി​ഞ്ഞു, തരി​ശു​സ്ഥ​ല​ത്തെ​ത്തി ഒരു കു​റ്റി​ക്കാ​ട്ടി​ലേ​ക്ക് ഊളി​യി​ട്ടു. ശവ​സം​സ്കാ​ര​ത്തി​ന്നു​ള്ള സ്ഥ​ല​ത്തെ​ത്തി എന്നു് അതു സൂ​ചി​പ്പി​ച്ചു. ഫൂ​ഷൽ​വാ​ങ്ങ് നട​ത്ത​ത്തി​ന്റെ വേഗം കു​റ​ച്ചു; പക്ഷേ, അയാ​ളെ​ക്കൊ​ണ്ടു ശവ​വ​ണ്ടി നിർ​ത്താൻ കഴി​ഞ്ഞി​ല്ല. ഭാ​ഗ്യ​ത്താൽ, കു​ട്ടി​ത്തം കു​റ​ഞ്ഞ​തും മഴ​ക്കാ​ല​ത്തു വർ​ഷം​കൊ​ണ്ടു് ഈറ​നാ​യ​തു​മായ മണ്ണിൽ ചക്ര​ങ്ങൾ പൂ​ഴ്‌​ന്നു, വണ്ടി​യു​ടെ വേഗം കു​റ​ഞ്ഞു.

അയാൾ ശവ​ക്കു​ഴി​വെ​ട്ടു​കാ​ര​ന്റെ അടു​ത്തു ചെ​ന്നു. അവ​രു​ടെ പക്കൽ ഒന്നാ​ന്ത​രം ‘അർ​ഷ്വാൻ​ത്വെ’ വീ​ഞ്ഞു​ണ്ടു്. ഫൂ​ഷൽ​വാ​ങ്ങ് മന്ത്രി​ച്ചു.

‘ഹേ, ഗ്രാ​മീ​ണൻ,’ ആ മനു​ഷ്യൻ മറു​പ​ടി പറ​ഞ്ഞു, ‘ഞാൻ ശവ​ക്കു​ഴി​വെ​ട്ടു​കാ​ര​നാ​വേ​ണ്ട​വ​ന​ല്ല. എന്റെ അച്ഛൻ ടൗൺ​ഹാ​ളി​ലെ പടി​ക്കാ​വ​ല്ക്കാ​ര​നാ​യി​രു​ന്നു അദ്ദേ​ഹം എന്നെ സാ​ഹി​ത്യ​കാ​ര​നാ​ക്ക​ണ​മെ​ന്നു​ദ്ദേ​ശി​ച്ചു. പക്ഷേ, ഗ്ര​ഹ​പ്പിഴ പറ്റി അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​നു ദ്ര​വ്യ​ന​ഷ്ടം വന്നു. ഞാൻ ഗ്ര​ന്ഥ​കാ​ര​ന്റെ ഉദ്യോ​ഗം വി​ട്ടു എങ്കി​ലും ഇപ്പോ​ഴും ഞാൻ ആളു​കൾ​ക്കാ​വ​ശ്യ​മു​ള്ള​തെ​ഴു​തി​ക്കൊ​ടു​ക്കു​ന്നു​ണ്ടു്.’ ‘അപ്പോൾ നി​ങ്ങൾ ശവ​ക്കു​ഴി​വെ​ട്ടു​കാ​ര​ന​ല്ല?’ ശക്തി​യ​റ്റ​തെ​ങ്കി​ലും ആ ചി​ല്ല​യിൽ പി​ടി​കൂ​ടി, ഫൂ​ഷൽ​വാ​ങ്ങ് ചോ​ദി​ച്ചു. ‘ഒന്നു​കൊ​ണ്ടു മറ്റ​തു പാ​ടി​ല്ലെ​ന്നി​ല്ല. ഞാൻ വർ​ദ്ധി​പ്പി​ക്കു​ക​യാ​ണു്.’

ഫൂ​ഷൽ​വാ​ങ്ങി​നു് ആ ഒടു​വി​ല​ത്തെ വാ​ക്കി​ന്റെ സാരം മന​സ്സി​ലാ​യി​ല്ല. ‘വരൂ, നമു​ക്കൊ​ന്നു കു​ടി​ക്കുക.’ അയാൾ പറ​ഞ്ഞു. ഇവിടെ ഒരു കാ​ര്യം പറ​ഞ്ഞു​വെ​യ്ക്കേ​ണ്ട​തു​ണ്ടു്. ഫൂ​ഷൽ​വാ​ങ്ങി​ന്റെ മനോ​വേ​ദന എന്തു​ത​ന്നെ​യാ​യാ​ലും, കു​ടി​ക്കുക എന്നു ക്ഷ​ണി​ച്ച​ത​ല്ലാ​തെ, ഒരു ഭാ​ഗ​ത്തെ​പ്പ​റ്റി അയാൾ യാ​തൊ​ന്നും ഇതേ​വ​രെ പറ​ഞ്ഞി​ല്ല; ചെ​ല​വാ​രു ചെ​യ്യും. സാ​ധാ​ര​ണ​യാ​യി ഫൂ​ഷൽ​വാ​ങ്ങ് ക്ഷ​ണി​ക്കും. ഫാദർ മെ​സ്തി​ന്നു് പണം കൊ​ടു​ക്കും; കു​ടി​ക്കാ​നു​ള്ള ക്ഷണം പുതിയ ശവ​ക്കു​ഴി​വെ​ട്ടു​കാ​ര​നാൽ ഉണ്ടാ​ക്ക​പ്പെ​ട്ട അപൂർ​വ​സ്ഥി​തി​യു​ടെ ഫല​മാ​ണു്; എന്ന​ല്ല ആ ക്ഷണം ആവ​ശ്യ​മാ​യി​രു​ന്നു; പക്ഷേ, ആ കിഴവൻ തോ​ട്ട​ക്കാ​രൻ, മറ്റേ​ക്കാ​ര്യം അവിടെ പൂ​ഴ്ത്തി​യി​ട്ട​തേ​യു​ള്ളു; അതു മനഃ​പൂർ​വ​മ​ല്ലാ​യ്ക​യി​ല്ല. തന്നെ​സ്സം​ബ​ന്ധി​ച്ചേ​ട​ത്തോ​ള​മാ​ണെ​ങ്കിൽ, പണം കൊ​ടു​ക്കു​വാൻ ഫൂ​ഷൽ​വാ​ങ്ങി​നു വലിയ രസ​മി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു; അയാൾ തല്ക്കാ​ലം കുറേ ബു​ദ്ധി​മു​ട്ടി​ലാ​ണു്. ശവ​ക്കു​ഴി​വെ​ട്ടു​കാ​രൻ ഒരു വി​ശി​ഷ്ട​സ്മി​ത​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി പി​ന്നേ​യും തു​ട​ങ്ങി; ‘ഭക്ഷ​ണം കൂ​ടാ​തെ കഴി​ല്ല. ഞാൻ ഫാദർ മെ​സ്തി​ന്നി​ന്റെ പി​ന്തു​ടർ​ച്ചാ​വ​കാ​ശം കൈ​യേ​റ്റു. പഠി​പ്പേ​താ​നും അവ​സാ​നി​ച്ചാൽ ആളുകൾ തത്ത്വ​ജ്ഞാ​നി​ക​ളാ​വാൻ പോ​കു​ന്നു. ഞാൻ കര​ത്തി​ന്റെ ജോ​ലി​യോ​ടു ഭു​ജ​ത്തി​ന്റെ ജോലി കൂ​ട്ടി​ച്ചേർ​ത്തു. എന്റെ എഴു​ത്തു​പ​ണി​യാ​പ്പീ​സു് റ്യു ദു് സെ​വ്രി​ലെ ചന്ത​സ്ഥ​ല​ത്താ​ണു്. നി​ങ്ങ​ള​റി​യു​മ​ല്ലോ? കൂ​ട​ച്ച​ന്ത. പട്ടാ​ള​ത്താ​വ​ള​ങ്ങ​ളി​ലെ വെ​പ്പു​കാ​രി​ക​ളൊ​ക്കെ എന്റെ അടു​ക്കൽ വരും. പച്ച​വി​ടാ​ത്ത പട്ടാ​ള​ക്കാർ​ക്കു​ള്ള അവ​രു​ടെ അനു​രാ​ഗ​പ്ര​സ്താ​വ​ങ്ങ​ളെ​ല്ലാം ഞാൻ കു​റി​ച്ചു​കൊ​ടു​ക്കു​ന്നു. രാ​വി​ലെ ഞാൻ കാ​മ​ലേ​ഖ​ന​ങ്ങ​ളെ​ഴും; വൈ​കു​ന്നേ​രം ശവ​ക്കു​ഴി കു​ത്തും. ഇതാ​ണു് ജീ​വി​തം. നാടൻ, കേ​ട്ടോ​ളൂ’ ശവ​വ​ണ്ടി പി​ന്നേ​യും മുൻ​പോ​ട്ടു പോ​വു​ക​യാ​ണു്. അസ്വാ​സ്ഥ്യ​ത്തി​ന്റെ അങ്ങേ അറ്റ​ത്തെ​ത്തിയ ഫൂ​ഷൽ​വാ​ങ്ങ് നാലു പു​റ​ത്തേ​ക്കും പക​ച്ചു​നോ​ക്കു​ക​യാ​യി; നെ​റ്റി​ത്ത​ട​ത്തിൽ​നി​ന്നു വലിയ വി​യർ​പ്പു​തു​ള്ളി​കൾ ഇറ്റി​റ്റു​വീ​ണു. ‘പക്ഷേ,’ ശവ​ക്കു​ഴി​വെ​ട്ടു​കാ​രൻ തു​ടർ​ന്നു, ‘ഒരാൾ​ക്കു രണ്ടെ​ജ​മാ​ന​ത്തി​മാ​രെ സേ​വി​ക്കാൻ വയ്യാ. തൂവലോ കൈ​ക്കോ​ട്ടോ രണ്ടി​ലൊ​ന്നു തി​ര​ഞ്ഞെ​ടു​ക്ക​ണം കൈ​ക്കോ​ട്ടു് എന്റെ കൈ കേ​ടു​വ​രു​ത്തു​ന്നു.’ ശവ​വ​ണ്ടി നി​ന്നു. ആദ്യം ഗാ​യ​ക​ക്കു​ട്ടി​യും പി​ന്നെ പു​രോ​ഹി​ത​നും വാ​ഹ​ന​ത്തിൽ​നി​ന്നി​റ​ങ്ങി ശവ​വ​ണ്ടി​യു​ടെ മുൻ​വ​ശ​ത്തു​ള്ള ചെ​റു​ച​ക്ര​ങ്ങ​ളിൽ ഒന്നു് ഒരു മണ്ണു കൂ​ട്ടി​യേ​ട​ത്തു മു​ട്ടി;’ അതി​ന​പ്പു​റ​ത്തു് ഒരു വായ് തു​റ​ന്ന ശവ​ക്കു​ഴി കാ​ണാ​യി. ‘എന്തൊ​രു പെ​റോ​ട്ടു​ക​ളി​യാ​ണി​ത്!’ ഫൂ​ഷൽ​വാ​ങ്ങ് സം​ഭ്ര​മി​ച്ചാ​വർ​ത്തി​ച്ചു.