പു​റം​കാ​ഴ്ച​യിൽ കേവലം ഉദാ​സീ​ന​മാ​യി​രു​ന്ന ആ കാ​ല​ത്തിൽ ഒരു ഭരണ പരി​വർ​ത്ത​ന​സം​ബ​ന്ധി​യായ വിറ അവ്യ​ക്ത​മാ​യി വ്യാ​പി​ക്കു​ന്നു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. 1789-​ന്റേയും 1793-​ന്റേയും അഗാ​ധ​ത​ക​ളിൽ​നി​ന്നു പൊ​ന്തി​വ​ന്ന നി​ശ്വാ​സ​ങ്ങൾ വാ​യു​മ​ണ്ഡ​ല​ത്തിൽ നി​ല​നി​ന്നു. യൗ​വ​ന​ത്തി​ന്റെ തൂവൽ കൊഴിയുക-​ഞങ്ങൾ ഈ വാ​ക്കു​പ​യോ​ഗി​ക്കു​ന്ന​തി​നു വാ​യ​ന​ക്കാർ മാ​പ്പു തരണം - എന്ന ദി​ക്കാ​യി. ആളുകൾ കാ​ല​ഗ​തി​യി​ലൂ​ടെ തങ്ങ​ള​റി​യാ​തെ​ത​ന്നെ, ഒന്നു രൂ​പാ​ന്ത​ര​പ്പെ​ടു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. ‘വട​ക്കു​നോ​ക്കി’യുടെ ചു​റ്റും നട​ക്കു​ന്ന സൂചി ആത്മാ​ക്ക​ളി​ലും സഞ്ച​രി​ക്കു​ന്നു. ഓരോ​രു​ത്ത​നും ഒരി​ക്കൽ വെ​ച്ചേ കഴിയൂ എന്നു​ള്ള കാൽ​വെ​പ്പു് മുൻ​കൂ​ട്ടി വെ​ക്കു​ക​യാ​യി. രാ​ജ​ക​ക്ഷി​ക്കാർ സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​വാ​ദി​ക​ളാ​യി​ത്തു​ട​ങ്ങി; സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​വാ​ദി​കൾ പ്ര​ജാ​ധി​പ​ത്യ​പ​ക്ഷ​ക്കാ​രും. വേ​ലി​യി​റ​ക്ക​ത്തി​ന്റെ ഒരാ​യി​രം ഒഴു​ക്കു​ത്തു​ക​ളോ​ടു കൂ​ടി​പ്പി​ണ​ഞ്ഞ ഒരു വേ​ലി​യേ​റ്റ​കാ​ല​മാ​യി​രു​ന്നു അതു്; വേ​ലി​യി​റ​ക്ക​ങ്ങ​ളു​ടെ ഒരു സവി​ശേ​ഷത സങ്ക​ര​ങ്ങ​ളെ സൃ​ഷ്ടി​ക്കു​ക​യാ​ണു്; അതു കാരണം അത്യ​ന്തം അപൂർ​വ​ങ്ങ​ളായ ആലോ​ച​ന​ക​ളു​ടെ സങ്ക​ല​ന​മു​ണ്ടാ​കു​ന്നു; ആളുകൾ നെ​പ്പോ​ളി​യ​നേ​യും സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​ത്തേ​യും ഒപ്പം പൂ​ജി​ച്ചു. ഞങ്ങൾ ഇവിടെ ചരി​ത്ര​മു​ണ്ടാ​ക്കു​ക​യാ​ണു്. ഇവ​യെ​ല്ലാം അക്കാ​ല​ത്തി​ലെ മൃ​ഗ​തൃ​ഷ്ണ​ക​ളാ​യി​രു​ന്നു. അഭി​പ്രാ​യ​ങ്ങൾ പു​റം​കാ​ഴ്ച​ക​ളെ കവ​ച്ചു​പോ​കു​ന്നു. വോൾ​ത്തെ​യർ രാ​ജ്യ​ക​ക്ഷി​ത്വം എന്ന ആ വി​ല​ക്ഷ​ണ​വ​സ്തു​വി​നു് അതി​ലൊ​ട്ടും അസാ​ധാ​ര​ണ​ത്വം കു​റ​യാ​തെ ഒരു വാലുണ്ടായി-​ബോനാപ്പാർത്തു് സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​വാ​ദി​ത്വം.

മറ്റു മന​സ്സം​ഘ​ങ്ങൾ കു​റെ​ക്കൂ​ടി സഗൗ​ര​വ​ങ്ങ​ളാ​യി​രു​ന്നു. ആ വഴി​ക്ക് അവ​മൂ​ല​ത​ത്ത്വ​ങ്ങ​ളെ അള​ന്നു; അവ യഥാർ​ഥാ​വ​കാ​ശ​ത്തോ​ടു പറ്റി​നി​ന്നു. അവ കേ​വ​ല​ത്വ​ത്തിൽ മതി​മ​റ​ന്നു; അപാ​ര​ങ്ങ​ളായ അനു​ഭ​വ​ങ്ങ​ളെ ഓരോ നോ​ക്കു കണ്ടു. കേ​വ​ല​ത്വം, അതി​ന്റെ കാർ​ക്ക​ശ്യം​കൊ​ണ്ടു, മന​സ്സി​നെ ആകാ​ശ​ത്തേ​ക്ക് ഓടി​ക്കു​ക​യും അതിനെ അതി​ര​റ്റ​തായ ദി​ഗ​ന്ത​ര​ത്തിൽ പറ​പ്പി​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്യു​ന്നു. മനോ​രാ​ജ്യ​ങ്ങ​ളെ ഇള​ക്കി​വി​ടു​വാൻ സി​ദ്ധാ​ന്തം​പോ​ലെ മറ്റൊ​ന്നി​ല്ല. ഭാ​വി​യെ ഉല്പാ​ദി​പ്പി​ക്കു​വാൻ മനോ​രാ​ജ്യ​ങ്ങ​ളെ​പ്പോ​ലെ​യും മറ്റൊ​ന്നി​ല്ല. ഇന്നു മനോ​രാ​ജ്യ​സ്വർ​ഗം. നാളെ ജീ​വ​നു​ള്ള വസ്തു.

ഈ കടന്ന അഭി​പ്രാ​യ​ങ്ങൾ​ക്കു രണ്ട​ടി​സ്ഥാ​ന​മു​ണ്ടു്. ‘വ്യ​വ​സ്ഥി​ത​മായ ഭര​ണ​ഗ​തി​യെ’ നി​ഗൂ​ഢ​ത​യു​ടെ ആരംഭം പേ​ടി​പ്പെ​ടു​ത്തി. അതു ശങ്കാ​ജ​ന​ക​വും വഞ്ച​ന​പ​ര​വു​മാ​യി. അങ്ങേ അറ്റ​ത്തോ​ളം ഭര​ണ​പ​രി​വർ​ത്ത​ക​മായ ഒരു ചി​ഹ്നം അധി​കാ​ര​ത്തി​ന്റെ പു​നർ​വി​ചാ​ര​ങ്ങൾ പൊ​തു​ജ​ന​സം​ഘ​ത്തി​ന്റെ പു​നർ​വി​ചാ​ര​ങ്ങ​ളു​മാ​യി ഭൂ​ഗർ​ഭ​ത്തിൽ​വെ​ച്ചു കണ്ടു​മു​ട്ടു​ന്നു. രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹ​ങ്ങ​ളെ ‘വി​രി​യി​ക്കൽ’ പ്ര​ജാ​ദ്രോ​ഹ​ത്തി​ന്നാ​യു​ള്ള മൂ​ന്നാ​ലോ​ച​ന​യോ​ടു പകരം ചോ​ദി​ക്കു​ന്നു.

ഫ്രാൻ​സിൽ ഇനി​യും ജർ​മ​നി​യി​ലേ​യും ഇറ്റ​ലി​യി​ലേ​യും മട്ടി​ലു​ള്ള നിഗൂഢ സം​ഘ​ങ്ങൾ ജനി​ച്ചു​ക​ഴി​ഞ്ഞി​ട്ടി​ല്ല; പക്ഷേ, അവി​ടെ​യും ഇവി​ടെ​യും ചില രഹ​സ്യ​ങ്ങ​ളായ തു​ര​ങ്ക​പ്പ​ണി​കൾ പൊ​ടി​ച്ചു​പൊ​ങ്ങാൻ ഒരു​ങ്ങി​നി​ന്നി​രു​ന്നു; എയി​യിൽ കു​ഗുർ​ദ്സം​ഘ​ത്തി​ന്റെ പടു​കു​റി​പ്പു​ണ്ടാ​യി​ക്ക​ഴി​ഞ്ഞു; അത്ത​ര​ത്തിൽ പാ​രി​സ്സി​ലെ മറ്റു സം​ഘ​ങ്ങൾ​ക്കി​ട​യിൽ എബിസി സു​ഹൃ​ത്സം​ഘ​വും ഉണ്ടാ​യി​രു​ന്നു.

ഈ എബിസി സു​ഹൃ​ത്സം​ഘം എന്താ​യി​രു​ന്നു? പുറമെ കു​ട്ടി​ക​ളു​ടെ വി​ദ്യാ​ഭ്യാ​സ​ത്തി​നാ​യും അക​ത്തു മനു​ഷ്യ​രു​ടെ ഉന്ന​മ​ന​ത്തി​നാ​യും ഏർ​പ്പെ​ടു​ത്ത​പ്പെ​ട്ട ഒരു സംഘം.

എബിസി സു​ഹൃ​ത്തു​ക്കൾ എന്നു് അവർ തങ്ങൾ​ക്കു പേരിട്ടു-​എബിസിയുടെ (=നി​കൃ​ഷ്ട​ന്മാർ), എന്നു​വെ​ച്ചാൽ പൊ​തു​ജ​ന​ങ്ങ​ളു​ടെ, സു​ഹൃ​ത്തു​ക്കൾ എന്നർ​ഥം. അവർ പൊ​തു​ജ​ന​ങ്ങ​ളെ ഉയർ​ത്തി​ക്കൊ​ണ്ടു വരു​വാൻ ആഗ്ര​ഹി​ച്ചു. ഇതു കേ​ട്ടാൽ ഒരു കടം​ക​ഥ​യാ​ണു്. പക്ഷേ, അതിനെ നോ​ക്കി പു​ഞ്ചി​രി​യി​ടു​ന്ന​തു അബ​ദ്ധ​മാ​യി​രി​ക്കും. കടം​ക​ഥ​കൾ രാ​ഷ്ട്രീ​യ​ലോ​ക​ത്തിൽ ചി​ല​പ്പോൾ സഗൗ​ര​വ​സം​ഗ​തി​ക​ളാ​ണു്; നോ​ക്കൂ, നഗ​ര​ത്തിൽ​വെ​ച്ച് ഉടയെടുത്തത്-​ഇതിൽനിന്നു നാർ​സ​സ്സി​ന്റെ [1] സൈ​ന്യ​ത്തി​ലെ ഒരു സേ​നാ​ധി​പ​തി​യു​ണ്ടാ​യി; മറ്റും മറ്റും.

എബിസി സു​ഹൃ​ത്തു​ക്കൾ വള​രെ​യി​ല്ല; അതു ജരാ​യു​രൂ​പ​ത്തി​ലു​ള്ള ഒരു നി​ഗൂ​ഢ​സം​ഘ​മാ​യി​രു​ന്നു; ചങ്ങാ​തി​ക്കൂ​ട്ട​ങ്ങൾ ധീ​രോ​ദാ​ത്ത​മാ​യി പരി​ണ​മി​ക്കു​മെ​ങ്കിൽ, ചങ്ങാ​തി​ക്കൂ​ട്ടം എന്നു പറ​യ​ട്ടെ. ഇവർ പാ​രി​സ്സിൽ രണ്ടു ഭാ​ഗ​ത്തു​വെ​ച്ചു യോഗം കൂ​ടി​യി​രു​ന്നു; മത്സ്യ​ച്ച​ന്ത​യു​ടെ അടു​ത്തു കൊ​രി​ന്തു് എന്നു പേരായ വീ​ഞ്ഞു പീടികയിലും-​ഇതിനെപ്പറ്റി വഴിയെ വി​സ്ത​രി​ച്ചു പറയാം-​മൂസെങ് കാ​പ്പി​പ്പീ​ടിക എന്നു പേ​രാ​യി റ്യൂ​സാ​ങ് മികേൽ എന്ന പ്ര​ദേ​ശ​ത്തു​ള്ള ഒരു ചെറിയ കാ​പ്പി​പ്പീ​ടി​ക​യി​ലും - ഇതു പി​ന്നീ​ടു തകർ​ത്തു​ക​ള​യ​പ്പെ​ട്ടു; ആദ്യം പറഞ്ഞ യോ​ഗ​സ്ഥ​ലം കൂ​ലി​പ്പ​ണി​ക്കാ​ര​ന​ടു​ത്തും രണ്ടാ​മ​ത്തെ​തു വി​ദ്യാർ​ത്ഥി​കൾ​ക്ക​ടു​ത്തു​മാ​യി​രു​ന്നു.

മൂ​സെ​ങ് കാ​പ്പി​പ്പീ​ടി​ക​യു​ടെ പി​ന്നി​ലു​ള്ള ഒരു മു​റി​യിൽ​വെ​ച്ചാ​ണു് എബിസി സു​ഹൃ​ത്തു​ക്ക​ളു​ടെ യോഗം സാ​ധാ​ര​ണ​മാ​യി കൂ​ടി​യി​രു​ന്ന​തു്.

കാ​പ്പി​പ്പീ​ടി​ക​യിൽ​നി​ന്നു ധാ​രാ​ളം നീ​ങ്ങി​യി​ട്ടു​ള്ള​തും ഒരു നല്ല നീ​ള​മു​ള്ള ഇട​നാ​ഴി​യാൽ കൂ​ട്ടി​ച്ചേർ​ക്ക​പ്പെ​ട്ടി​ട്ടു​ള്ള​തു​മായ ഈ മു​റി​ക്കു രണ്ടു ജനാ​ല​യും, റ്യു ദെ ഗ്രെ​സു് എന്ന ചെറു തെ​രു​വി​ലേ​ക്കി​റ​ങ്ങാൻ ഒരു നി​ഗു​ഢ​ക്കോ​ണി​യോ​ടു​കൂ​ടി പു​റ​ത്തേ​ക്കു ഒരു വാ​തി​ലു​മു​ണ്ടു്. ഇവി​ടെ​യി​രു​ന്നു അവർ ചു​രു​ട്ടു വലി​ക്കും. മദ്യം കഴി​ക്കും, ചൂതു കളി​ക്കും, പൊ​ട്ടി​ച്ചി​രി​ക്കും. ഇവി​ടെ​യി​രു​ന്നു് അവർ സക​ല​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ചും ഉച്ച​ത്തി​ലും മറ്റു​ള്ള​വ​യെ​ക്കു​റി​ച്ചു പതു​ക്കെ​യും സം​സാ​രി​ക്കും. പ്ര​ജാ​ഭ​ര​ണ​കാ​ല​ത്തു​ള്ള ഫ്രാൻ​സി​ന്റെ ഒരു ഭൂപടം ചു​മ​രി​ന്മേൽ തറച്ചിട്ടുണ്ട്-​ഒരു പൊ​ല്ലീ​സ്സു​കാ​ര​ന്നു സംശയം ജനി​പ്പി​ക്കു​വാൻ ധാ​രാ​ളം മതി​യായ ഒരു ചി​ഹ്നം.

എബിസി സു​ഹൃ​ത്തു​ക്ക​ളിൽ അധികം പേരും വി​ദ്യാർ​ഥി​ക​ളാ​ണു്: അവർ കൂ​ലി​പ്പ​ണി​ക്കാ​രു​മാ​യി വലിയ സ്നേ​ഹ​ത്തി​ലാ​യി​രു​ന്നു. പ്ര​മു​ഖ​ന്മാ​രു​ടെ പേർ പറയാം. ഒരു നി​ല​യ്ക്ക് ഈ പേ​രു​ക​ളെ​ല്ലാം ചരി​ത്ര​ത്തോ​ടു ചേർ​ന്ന​വ​യാ​ണ്

ആൻ​ഷൊൽ​രാ, കോം​ബ്ഹെർ, ഴാ​ങ്പ്രു​വെർ, ഫെ​യ്ലി, കുർ​ഫെ​രാ​ക്ക്, ബയോ​രെൽ, ലെഗ്ൽ, ഴൊലി. ഗ്ര​ന്തേർ.

ഈ ചെ​റു​പ്പ​ക്കാർ സൗ​ഹാർ​ദ്ദ​ബ​ന്ധം​വ​ഴി​ക്ക് ഒരു​ത​രം കു​ടും​ബ​മാ​യി​രു​ന്നു. ലെഗ്ൽ ഒഴി​ച്ചു സക​ല​രും തെ​ക്കൻ​പ്ര​ദേ​ശ​ത്തു​കാ​രാ​ണു്.

ഇതൊ​രെ​ണ്ണം​പ​റ​ഞ്ഞ സം​ഘ​മാ​യി​രു​ന്നു. ഇതു നമ്മു​ടെ പി​ന്നിൽ​ക്കി​ട​ക്കു​ന്ന അദൃ​ശ്യ​ക്കു​ണ്ടു​ക​ളിൽ മറ​ഞ്ഞു​പോ​യി. ഈ നാ​ട​ക​ത്തിൽ ഇപ്പോൾ നാം എത്തി​യി​ട്ടു​ള്ള ഭാ​ഗ​ത്തു​നി​ന്നു നോ​ക്കു​മ്പോൾ, ഇനി അവർ വ്യ​സ​ന​ക​ര​മായ ഒരപകട സം​ഭ​വ​ത്തിൽ ആണ്ടു​പോ​കു​ന്ന​താ​യി വാ​യ​ന​ക്കാർ കണ്ടു​ക​ഴി​യും​മുൻ​പെ, ആ യൗ​വ​ന​യു​ക്ത​ങ്ങ​ളായ ശി​ര​സ്സു​കൾ​ക്കു​മേൽ ഒരു വെ​ളി​ച്ചം തട്ടി​ക്കു​ന്ന​തു്. പക്ഷേ, അനാ​വ​ശ്യ​മാ​യി എന്നു വരി​ല്ല.

ഞങ്ങൾ എല്ലാ​റ്റി​ലും​വെ​ച്ച് ആദ്യ​മാ​യി എടു​ത്തു​പ​റ​ഞ്ഞ പേരുകാരൻ-​അതെന്തുകൊണ്ടെന്നു വഴിയേ അറിയാം-​ആൻഷൊൽരാ ഏക​പു​ത്ര​നും ധനി​ക​നു​മാ​ണ്

ഭയ​ങ്ക​ര​നാ​യി​ത്തീ​രാൻ കഴി​യു​മാ​യി​രു​ന്ന ഒരു സു​ഭ​ഗ​യു​വാ​വാ​ണു് ആൻ​ഷൊൽ​രാ. അയാൾ ഒരു ദേ​വ​നെ​പ്പോ​ലെ സു​ന്ദ​ര​നാ​ണു്. അയാൾ ഒരു കാ​ട​നായ ആന്തി​നോ​വു​സ്സാ​ണ് [2] അയാ​ളു​ടെ നോ​ട്ട​ത്തി​ലു​ള്ള ആ സവി​ഷാ​ദ​മായ ആലോ​ച​നാ​ശീ​ലം കാ​ണു​ന്ന​വൻ, അയാൾ മുൻ​ജ​ന്മ​ത്തിൽ​ത്ത​ന്നെ ഭര​ണ​പ​രി​വർ​ത്ത​ന​സം​ബ​ന്ധി​യായ ‘വെ​ളി​പാ​ടു’ കട​ന്നു​പോ​ന്നി​രി​ക്കു​ന്നു എന്നു് പറയും. അതി​ന്റെ കഥ​യൊ​ക്കെ അയാൾ​ക്ക് കണ്ടി​ട്ടു​ള്ള​തിൻ​വ​ണ്ണ​മ​റി​യാം. ആ മഹാ​സം​ഭ​വ​ത്തി​ന്റെ ഏതു നി​സ്സാ​ര​ഭാ​ഗ​വും അയാൾ​ക്കു സു​പ​രി​ചി​ത​മാ​ണു്. ആരാ​ധ​ന​ത്തി​ലും ആയോ​ധ​ന​ത്തി​ലും വൈ​ദ​ഗ്ധ്യ​മു​ള്ള സ്വഭാവം-​ഒരു യു​വാ​വി​ന്റെ ഒര​സാ​ധാ​ര​ണ​വ​സ്തു. അയാൾ ഈശ്വ​രാ​രാ​ധ​ക​നായ ഒരു മതാ​ചാ​ര്യ​നും ഒരു യു​ദ്ധ​വി​ദ​ഗ്ധ​നു​മാ​ണു്: ഇപ്പോ​ഴ​ത്തെ നി​ല​യ്ക്കു നോ​ക്കു​മ്പോൾ, പൊ​തു​ജ​ന​സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​ത്തി​ന്നു​വേ​ണ്ടി യു​ദ്ധം ചെ​യ്യു​ന്ന ഒരു ഭടൻ; താൽ​ക്കാ​ലി​ക​സ്ഥി​തി​യെ കവ​ച്ചു​നോ​ക്കു​മ്പോൾ, ആദർ​ശ​ത്തി​ന്റെ ഒരാ​രാ​ധ​കൻ. അയാ​ളു​ടെ കണ്ണു​കൾ അഗാ​ധ​ങ്ങ​ളും, കൺ​പോ​ള​കൾ ഇളം ചു​വ​പ്പു​ള്ള​വ​യും, താ​ഴ​ത്തെ ചു​ണ്ടു് കനം കൂ​ടി​യ​തും ക്ഷ​ണ​ത്തിൽ പു​ച്ഛ​മ​യ​മാ​യി​ത്തീ​രു​ന്ന​തും, നെ​റ്റി​ത്ത​ടം ഉയർ​ന്ന​തു​മാ​ണു്. ഒരു മു​ഖ​ത്തു കൂ​ടു​ത​ലാർ​ന്ന നെ​റ്റി​ത്ത​ടം ഒരു ദൂ​ര​ക്കാ​ഴ്ച​യിൽ​കൂ​ടു​ത​ലാർ​ന്ന ആകാ​ശാ​ന്തം​പോ​ലെ​യാ​ണു്. ഈ നൂ​റ്റാ​ണ്ടി​ന്റെ ആദ്യ​ത്തി​ലും കഴി​ഞ്ഞ നൂ​റ്റാ​ണ്ടി​ന്റെ അവ​സാ​ന​ത്തി​ലും ചെ​റു​പ്പ​ത്തിൽ​ത്ത​ന്നെ പ്ര​മാ​ണി​ക​ളാ​യി​ത്തീ​രു​ന്ന ചില യു​വാ​ക്ക​ളു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന​തു​പോ​ലെ ഇയാൾ അതി​യായ യൗ​വ​ന​ത്താൽ അനു​ഗൃ​ഹീ​ത​നും, ഇട​യ്ക്കി​ട​യ്ക്കു വർ​ണ​ഭേ​ദം വരാ​റു​ണ്ടെ​ങ്കി​ലും, ഒരു പെൺ​കു​ട്ടി​യെ​പ്പോ​ലെ ചന്ത​മു​ള്ള തു​ടു​പ്പു​നി​റ​ത്തോ​ടു കൂ​ടി​യ​വ​നു​മാ​യി​രു​ന്നു. ഒരാ​ളോ​ളം പോ​ന്നു​വെ​ങ്കി​ലും, അയാൾ ഒരു കു​ട്ടി​യാ​ണെ​ന്നേ തോ​ന്നു. അയാ​ളു​ടെ ഇരു​പ​ത്തി​ര​ണ്ടു വയ​സ്സി​നു പതി​നേ​ഴി​ന്റേ​യേ മട്ടു​ള്ളു; അയാൾ സഗൗ​ര​വ​നാ​ണു്; ലോ​ക​ത്തിൽ സ്ത്രീ എന്നൊ​രു സാ​ധ​ന​മു​ണ്ടെ​ന്നു് അയാൾ അറി​ഞ്ഞി​ട്ടു​ണ്ടെ​ന്നു തോ​ന്നി​യി​ല്ല. അയാൾ​ക്ക് ഒരു വി​ചാ​ര​മേ ഉള്ളൂ-​ധർമ്മം; ഒരാ​ലോ​ച​ന​യേ ഉള്ളു-​തടസ്സങ്ങളെ തവി​ടാ​ക്ക​ണം. അവ​ന്തിൻ​പർ​വ​താ​ഗ്ര​ത്തിൽ അയാൾ ഗ്രാ​കു​സ്സാ​യി​രി​ക്കും; [3] പ്ര​തി​നി​ധി​യോ​ഗ​ത്തിൽ, സാങ്-​ഴുസ്തും. അയാൾ പനി​നീർ​പ്പൂ കണ്ടി​ട്ടു​ണ്ടോ എന്നു് സം​ശ​യ​മാ​ണു്; അയാൾ വസ​ന്തം നോ​ക്കാ​റി​ല്ല; അയാൾ പക്ഷി​ക​ളു​ടെ ഗാനം കേ​ട്ടി​ട്ടേ ഇല്ല; എവ​ദ്നെ [4] യുടെ കണ്ഠ​ശു​ദ്ധി അരി​സ്തൊ​ഗൈ​തൊ​നെ [5] എത്ര​ക​ണ്ടു് രസി​പ്പി​ക്കു​മാ​യി​രു​ന്നു​വോ അതിൽ ഒട്ടു​മ​ധി​കം അയാ​ളെ​യും രസി​പ്പി​ക്കു​ക​യി​ല്ല; ഹാർ​മോ​ദ്യു​സ്സി​നെ [6] പ്പോ​ലെ വാ​ളൊ​ളി​പ്പി​ക്കു​വാ​ന​ല്ലാ​തെ പു​ഷ്പ​ങ്ങ​ളെ​ക്കൊ​ണ്ടു യാ​തൊ​രു ഗു​ണ​വും അയാൾ കണ്ടി​ട്ടി​ല്ല. സു​ഖാ​നു​ഭ​വ​ങ്ങ​ളിൽ അയാൾ കഠി​ന​നാ​ണു്. പ്ര​ജാ​ധി​പ​ത്യ​മ​ല്ലാ​ത്ത സക​ല​ത്തി​നു​മുൻ​പി​ലും അയാൾ നി​ഷ്ഠ​ത​യോ​ടു​കൂ​ടി കണ്ണു ചി​മ്മും. അയാൾ സ്വ​ത​ന്ത്ര​ത​യു​ടെ വെ​ണ്ണ​ക്കൽ​ക്കാ​മു​ക​നാ​ണു്. അയാ​ളു​ടെ പ്ര​സം​ഗം പരു​ഷ​മായ വി​ധ​ത്തിൽ ഈശ്വ​ര​പ്രേ​രി​ത​മാ​ണു്; അതി​നു് ഒരു കീർ​ത്ത​ന​ത്തി​ന്റെ ഹൃ​ദ​യ​സ്പർ​ശി​ത്വ​മു​ണ്ടു്. ആത്മാ​വി​ന്റെ അപ്ര​തീ​ക്ഷി​ത​ങ്ങ​ളായ സ്ഫു​ടീ​ക​ര​ണ​ങ്ങൾ​ക്ക് അയാൾ വശം​വ​ദ​ന​ത്രേ. അയാ​ളു​ടെ അടു​ക്കൽ​ച്ചെ​ന്നു തല​ത​ല്ലു​ന്ന അനു​രാ​ഗ​ക​ഥ​യു​ടെ കാ​ര്യം കഷ്ടം​ത​ന്നെ! പ്ലാ​സ്പ്രെ​യി​ലെ​യോ റ്യു സാങ് ഴാങ് ദ്-​ബോവെയിലെയോ ഏതെ​ങ്കി​ലും പെൺ​കി​ടാ​വു സർ​വ​ക​ലാ​ശാല വി​ട്ടി​റ​ങ്ങു​ന്ന ആ യു​വാ​വി​ന്റെ മു​ഖ​വും, ആ ഭൃ​ത്യ​വേ​ഷ​വും, ആ നീണ്ട തങ്ക​റി​ന​ക്കൺ​പോ​ള​ക​ളും, നീ​ല​ക്ക​ണ്ണു​ക​ളും, കാ​റ്റ​ത്തു് അല​യ​ടി​ക്കു​ന്ന തല​മു​ടി​യും, തു​ടു​ത്ത കവി​ളു​ക​ളും, നന​വു​ള്ള ചു​ണ്ടു​ക​ളും, മനോ​ഹ​ര​മായ പല്ലും കണ്ടു്, ആ തി​ക​ഞ്ഞ അരു​ണോ​ദ​യ​ത്തി​ന്മേൽ രുചി തോ​ന്നി, തന്റെ സൗ​ന്ദ​ര്യ​ത്തെ ആൻ​ഷൊൽ​രാ​യു​ടെ നേരെ പ്ര​യോ​ഗി​ക്കാൻ പു​റ​പ്പെ​ടു​ക​യാ​ണെ​ങ്കിൽ, സം​ഭ്ര​മി​പ്പി​ച്ചു​ക​ള​യു​ന്ന​തും, പേ​ടി​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്ന​തു​മായ ഒരു നോ​ട്ടം പെ​ട്ടെ​ന്നു പാ​താ​ളം അവൾ​ക്കു കാ​ണി​ച്ചു​കൊ​ടു​ക്കു​ക​യും, എസി​കി​യെ​ലൂ​ടെ [7] ശക്തൻ ദേ​വ​ദൂ​ത​നെ ബൊ​മാർ​ഷെ​യു​ടെ രസികൻ ദേ​വ​ദൂ​ത​നു​മാ​യി കൂ​ട്ടി​മ​റി​ച്ചാ​ല​ത്തെ വൈ​ഷ​മ്യം അവളെ പഠി​പ്പി​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്യും.

ഭര​ണ​പ​രി​വർ​ത്ത​ന​ത്തി​ലെ ന്യാ​യ​ശാ​സ്ത്ര​ത്തെ കാ​ണി​ക്കു​ന്ന ആൻ​ഷൊൽ​രാ​യെ​പ്പോ​ലെ കോം​ബ്ഫേർ അതിലെ തത്ത്വ​ശാ​സ്ത്ര​ത്തെ കാ​ണി​ക്കു​ന്നു. ഭര​ണ​പ​രി​വർ​ത്ത​ന​ത്തി​ലെ ന്യാ​യ​ശാ​സ്ത്ര​ത്തി​നും തത്ത്വ​ശാ​സ്ത്ര​ത്തി​നും തമ്മിൽ ഈയൊരു വ്യത്യാസമുണ്ട്-​അതിന്റെ ന്യാ​യ​ശാ​സ്ത്രം യു​ദ്ധ​ത്തിൽ ചെ​ന്ന​വ​സാ​നി​ച്ചേ​യ്ക്കാം; എന്നാൽ അതി​ന്റെ തത്ത്വ​ശാ​സ്ത്രം സമാ​ധാ​ന​ത്തിൽ മാ​ത്ര​മേ ചെ​ന്നു​നി​ല്ക്കൂ. കോം​ബ്ഫെ​റാ​ക​ട്ടേ ആൻ​ഷൊൽ​രാ​യെ പൂ​രി​പ്പി​ക്കു​ക​യും തെ​റ്റു​തീർ​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്യു​ന്നു. അയാൾ​ക്ക് ഔന്ന​ത്യം കു​റ​യും, പക്ഷേ, വി​സ്താ​രം കൂടും. അയാൾ​ക്കാ​വ​ശ്യം, സാ​ധാ​ര​ണ​നി​യ​മ​ങ്ങ​ളു​ടെ വ്യാ​പ്തി കൂടിയ മൂ​ല​ത​ത്ത്വ​ങ്ങ​ളെ എല്ലാ മന​സ്സു​ക​ളി​ലേ​ക്കും സം​ക്ര​മി​പ്പി​ക്കു​ക​യാ​ണു്. അയാൾ പറയും: ‘ഭര​ണ​പ​രി​വർ​ത്ത​നം, പക്ഷേ, മനഃ​പ​രി​ഷ്കാ​രം;’ പർ​വ​ത​ത്തി​ന്റെ കൊ​ടു​മു​ടി​ക്കു ചു​റ്റും അയാൾ നീ​ല​ച്ച ആകാ​ശ​ത്തി​ന്റെ ഒരു പരന്ന കാഴ്ച തു​റ​ന്നു​വെ​ക്കു​ന്നു. ആൻ​ഷൊൽ​രാ​യു​ടെ അടു​ത്തു​ള്ള​തി​ല​ധി​കം കൊം​ബ്ഫെ​റു​ടെ അടു​ക്ക​ലാ​വു​മ്പോ​ഴാ​ണു് ഭര​ണ​പ​രി​വർ​ത്ത​നം ജീ​വി​ത​യോ​ഗ്യ​മാ​വു​ന്ന​തു്. ആൻ​ഷൊൽ​രാ അതി​ന്റെ ദൈ​വി​കാ​വ​കാ​ശ​ത്തെ കാ​ണി​ക്കു​ന്നു; കൊം​ബ്ഫേർ അതി​ന്റെ സഹ​ജാ​വ​കാ​ശ​ത്തെ​യും, ഒന്നാ​മ​ത്തെ​യാൾ അടു​ക്കു​ന്ന​തു രൊ​ബെ​പി​യ​രോ​ടാ​ണു്; രണ്ടാ​മ​ത്തെ​യാൾ കൊ​ങ്ദൊർ​സെ​യോ​ടും, ആൻ​ഷൊൽ​രാ​യെ​ക്കാ​ള​ധി​കം കൊം​ബ്ഫെ​റാ​ണു് ലോ​ക​സാ​ധാ​ര​ണ​മാ​യി ജീ​വി​തം നയി​ക്കു​ന്ന​തു്. ഈ രണ്ടു ചെ​റു​പ്പ​ക്കാർ​ക്കും ചരി​ത്ര​ത്തി​ലെ​ത്താൻ സാ​ധി​ച്ചി​രു​ന്നു​വെ​ങ്കിൽ ഒരാൾ നീ​തി​മാ​നും മറ്റാൾ ജ്ഞാ​നി​യു​മാ​യേ​നേ. ആൻ​ഷൊൽ​രാ​യ്ക്കാ​ണു് അധികം ഉന്മേ​ഷം; കൊം​ബ്ഫെർ​ക്കു ദയ കൂടും. ഉശി​രും മനുഷ്യത്വവും-​അവരുടെ ഭി​ന്ന​സ്വ​ഭാ​വ​ങ്ങ​ളു​ടെ യഥാർ​ഥ​ഫ​ലം ഇതാ​ണു്. പ്ര​കൃ​തി​സി​ദ്ധ​മായ നിർ​മ​ല​ത​യിൽ ആൻ​ഷൊൽ​രാ എത്ര​ക​ണ്ടു കഠി​ന​നോ, കൊം​ബ്ഫെർ അത്ര​ക​ണ്ടു സൗ​മ്യ​നാ​യി​രു​ന്നു. അയാൾ​ക്കു പൗരൻ എന്ന വാ​ക്ക് ഇഷ്ട​മാ​ണു്; പക്ഷേ, മനു​ഷ്യൻ എന്ന പേ​രാ​ണു് തൃ​പ്തി. സ്പെ​യിൻ​കാ​രെ​പ്പോ​ലെ അയാൾ ‘ആൾ’ എന്നു പറ​ഞ്ഞേ​നേ. അയാൾ സക​ല​വും വാ​യി​ക്കും, നാ​ട​ക​ശാ​ല​ക​ളിൽ പോവും; പ്ര​സം​ഗ​ങ്ങ​ളു​ള്ളേ​ട​ത്തൊ​ക്കെ ചെ​ല്ലും; വെ​ളി​ച്ച​ത്തി​ന്റെ പ്ര​സ​ര​ണ​സ്വ​ഭാ​വം അയാൾ അര​ഗോ​വിൽ​നി​ന്നു [8] ധരി​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ടു്; മു​ഖ​ത്തേ​യും തല​ച്ചോ​റി​നേ​യും ഉണ്ടാ​ക്കി​ത്തീർ​ക്കു​ന്ന ബാ​ഹ്യാ​ഭ്യ​ന്തര രക്ത​നാ​ഡി​യു​ടെ ഇര​ട്ട​പ്ര​വൃ​ത്തി​ക​ളെ വി​വ​രി​ക്കു​ന്ന ഇയൊ​ഫ്ര​സാ​ങ്തി​ലെ​രു​ടെ [9] ഒരു പ്ര​സം​ഗം അയാ​ളു​ടെ തല​യ്ക്കു പി​ടി​ച്ചു; അപ്പ​പ്പോൾ നട​ക്കു​ന്ന​തെ​ല്ലാം അയാൾ ധരി​ച്ചു​വെ​ക്കും; പ്ര​കൃ​തി​ശാ​സ്ത്ര​ത്തി​ന്റെ പടി​പ​ടി​യാ​യു​ള്ള കയ​റ്റ​ത്തെ അയാൾ പി​ന്തു​ട​രും, സാങ്-​സിമോവിനേയും [10] ഫൂ​രി​യെ​യേ​യും [11] പറ്റി താ​ര​ത​മ്യ​വി​വേ​ച​നം ചെ​യ്യും. പു​രാ​തന ചി​ത്ര​ലി​പി​കൾ വാ​യി​ക്കാൻ പഠി​ക്കും; കണ്ണിൽ​ക്ക​ണ്ട വെ​ള്ളാ​ര​ങ്ക​ല്ലു തച്ചു​ട​ച്ചു ഭൂ​ത​ത്ത്വ​ശാ​സ്ത്ര​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ചു യു​ക്തി​വാ​ദം ചെ​യ്യും. പട്ടു​നൂൽ​പ്പു​ഴു​വി​നെ ഓർ​മ​വെ​ച്ചു വി​വ​രി​ക്കും; പണ്ഡി​ത​യോ​ഗം​വക നി​ഘ​ണ്ടു​വി​ലെ ഭാ​ഷാ​തെ​റ്റു​കൾ ചൂ​ണ്ടി​ക്കാ​ണി​ക്കും; എന്തൊ​ന്നി​നെ​ത്ത​ന്നെ​യും, അത്ഭു​ത​പ്ര​വൃ​ത്തി​ക​ളെ​ക്കൂ​ടി​യും, സമ്മ​തി​ക്കാ​തി​രി​ക്കും; എന്തൊ​ന്നി​നേ​യും, പ്രേ​ത​ങ്ങ​ളെ​പ്പോ​ലും നി​ഷേ​ധി​ക്കാ​തി​രി​ക്കും; മൊ​നി​ത്യെ പത്ര​ത്തി​ന്റെ പഴയ ലക്ക​ങ്ങൾ മറി​ച്ചു​നോ​ക്കി മനോ​രാ​ജ്യം വി​ചാ​രി​ക്കും; അയാൾ ഭാ​വി​യു​ടെ കി​ട​പ്പു് ഉപാ​ധ്യാ​യ​ന്മാ​രി​ലാ​ണെ​ന്നു സി​ദ്ധാ​ന്തി​ക്കും; അതി​നാൽ വി​ദ്യാ​ഭ്യാ​സ​കാ​ര്യ​ങ്ങ​ളിൽ എപ്പോ​ഴും ശ്ര​ദ്ധ​വെ​ക്കും. സദാ​ചാ​ര​ത്തേ​യും അറി​വി​നേ​യും സം​ബ​ന്ധി​ച്ചു​ള്ള സ്ഥി​തി പൊ​ന്തി​ക്കു​വാ​നും, പ്ര​കൃ​തി​ശാ​സ്ത്ര​മു​ണ്ടാ​ക്കു​വാ​നും, അഭി​പ്രാ​യ​ങ്ങ​ളെ പ്ര​ച​രി​പ്പി​ക്കു​വാ​നും, യു​വാ​ക്ക​ന്മാ​രിൽ ഉന്മേ​ഷം വർ​ദ്ധി​പ്പി​ക്കു​വാ​നും ഇട​വി​ടാ​തെ സമു​ദാ​യം യത്നി​ക്ക​ണ​മെ​ന്നാ​ണു് അയാ​ളു​ടെ ആവ​ശ്യം; രീ​തി​വൈ​ചി​ത്ര്യ​ങ്ങൾ​ക്കു​ള്ള ഇന്ന​ത്തെ ദാ​രി​ദ്ര്യ​വും ഭാ​ഷാ​ശു​ദ്ധി​യു​ള്ള​തെ​ന്നു പറ​യ​പ്പെ​ടു​ന്ന രണ്ടു​മൂ​ന്നു നൂ​റ്റാ​ണ്ടോ​ള​മാ​യി സാ​ഹി​ത്യാ​ഭി​വൃ​ദ്ധി​ക്കു​ണ്ടാ​യി​ട്ടു​ള്ള കു​റ​വും, ജ്ഞാ​ന​ല​വ​ദുർ​വി​ദ​ഗ്ദ്ധ​ന്മാ​രു​ടെ പര​മ​ദു​ഷ്ട​ങ്ങ​ളായ സി​ദ്ധാ​ന്ത​ങ്ങ​ളും, പണ്ഡി​ത​ന്മാ​രു​ടെ അന്ധാ​ളി​ത്ത​ങ്ങ​ളും, ആചാ​ര​ങ്ങ​ളും നമ്മു​ടെ സർ​വ​ക​ലാ​ശാ​ല​ക​ളെ​യെ​ല്ലാം കൃ​ത്രി​മ​ങ്ങ​ളായ ചില കക്ക​ത്ത​ട​ങ്ങ​ളാ​ക്കി മാ​റ്റി​ക്ക​ള​യു​മോ എന്ന​യാൾ ഭയ​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നു. അയാൾ പഠി​പ്പു​ള്ള​വ​നാ​ണു്, ഭാ​ഷാ​ശു​ദ്ധി​ക്കാ​ര​നാ​ണു്, കണി​ശ​ക്കാ​ര​നാ​ണു്, ശി​ല്പ​വി​ദ്യാ​ല​യ​ത്തി​ലെ ഒരു ബി​രു​ദ​ധാ​രി​യാ​ണു്, ഒരു ശ്ര​ദ്ധാ​ലു​വായ ജി​ജ്ഞാ​സു​വാ​ണു്, അതോ​ടൊ​പ്പം തന്നെ ആലോ​ച​നാ​ശീ​ല​നു​മാ​ണു്. ‘വലിയ മനോ​രാ​ജ്യ​ക്കാ​ര​നാ​ണു്,’ അയാ​ളു​ടെ സു​ഹൃ​ത്തു​ക്കൾ പറയും. അയാൾ എല്ലാ​വി​ധം സ്വ​പ്ന​ങ്ങ​ളി​ലും, തീ​വ​ണ്ടി​പ്പ​ണി​ക​ളി​ലും, ശസ്ത്ര​പ്ര​യോ​ഗം​കൊ​ണ്ടു വേദന മാ​റ്റു​ന്ന​തി​ലും, ഇരു​ട്ടു​മു​റി​യിൽ പ്ര​തി​മ​ക​ളെ പ്ര​തി​ഷ്ഠി​ക്കു​ന്ന​തി​ലും, വി​ദ്യു​ച്ഛ​ക്തി​കൊ​ണ്ടു കമ്പി​യ​ടി​ക്കു​ന്ന​തി​ലും, വി​മാ​ന​ങ്ങ​ളോ​ടി​ക്കു​ന്ന​തി​ലും വി​ശ്വ​സി​ച്ചി​രു​ന്നു. എന്ന​ല്ല, അന്ധ​വി​ശ്വാ​സം, സ്വേ​ച്ഛാ​പ്ര​ഭു​ത്വം, പക്ഷ​ഭേ​ദം എന്നി​തു​ക​ളാൽ മനു​ഷ്യ​ന്റെ ഏതു ഭാ​ഗ​ത്തും ഇള​ക്കാൻ വയ്യാ​ത്ത​വി​ധം കെ​ട്ടി​യു​റ​പ്പി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട കോ​ട്ട​ക​ളെ​ക്കു​റി​ച്ച് അയാൾ​ക്കു വലിയ ഭയ​മി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു. പ്ര​കൃ​തി​ശാ​സ്ത്രം ഒടു​വിൽ എല്ലാം ശരി​പ്പെ​ടു​ത്തു​മെ​ന്നു​ള്ള വി​ശ്വാ​സ​ക്കാ​രിൽ ഒരാ​ളാ​യി​രു​ന്നു അയാൾ. ആൻ​ഷൊൽ​രാ ഒരു പ്ര​മു​ഖ​നാ​ണു്, കൊം​ബ്ഫെർ ഒരു നേ​താ​വാ​ണു്. ഒരാ​ളു​ടെ കീ​ഴിൽ​നി​ന്നു പൊ​രു​താ​നും മറ്റാ​ളു​ടെ കൂടെ സധൈ​ര്യം മു​മ്പോ​ട്ടു തള്ളി​ക്ക​യ​റാ​നും രസം തോ​ന്നും. കൊം​ബ്ഫെർ​ക്കു യു​ദ്ധം​ചെ​യ്യാൻ വയ്യെ​ന്ന​ല്ല പറ​യു​ന്ന​തു്, തട​സ്സ​വു​മാ​യി നേ​രി​ട്ടു​നി​ന്നു ദ്വ​ന്ദ്വ​യു​ദ്ധം ചെ​യ്വാ​നും ശക്തി​കൊ​ണ്ടു​ത​ന്നെ അതിനെ ഉട​ച്ചു​ക​ള​യാ​നും അയാൾ​ക്കു മടി​യി​ല്ല. പക്ഷേ, മനു​ഷ്യ​ജാ​തി​യെ അതി​ന്റെ ഈശ്വ​ര​വി​ധി​യു​മാ​യി ക്ര​മ​ത്തിൽ വി​ദ്യാ​ഭ്യാ​സം​കൊ​ണ്ടും പ്ര​ത്യ​ക്ഷ​പ്ര​മാ​ണ​ങ്ങ​ളു​ടെ പ്ര​ബോ​ധ​നം​കൊ​ണ്ടും ശരി​യായ തത്ത്വ​ങ്ങ​ളു​ടെ പ്ര​ചാ​ര​ണം​കൊ​ണ്ടും ഇണ​ക്കി​ക്കൊ​ണ്ടു പോ​കു​ന്ന​താ​ണു് അയാൾ​ക്ക് അധികം ഇഷ്ടം. രണ്ടു വെ​ളി​ച്ച​ങ്ങ​ളു​ള്ള​തിൽ, ആളി​ക്ക​ത്തു​ന്ന​തി​നെ​ക്കാൾ കത്തി​പ്ര​കാ​ശി​ക്കു​ന്ന​താ​ണു് അയാൾ​ക്ക് അധികം ഇഷ്ടം. ആളി​ക്ക​ത്തൽ ഒരു പ്ര​ഭാ​പ​രി​ധി​യെ ഉണ്ടാ​ക്കും. സം​ശ​യ​മി​ല്ല. എന്നാൽ എന്തു​കൊ​ണ്ടു പ്ര​ഭാ​ത​ത്തെ​യും കാ​ത്തി​രു​ന്നു​കൂ​ടാ? ഒര​ഗ്നി​പർ​വ​തം കത്തി​പ്ര​കാ​ശി​ക്കു​ന്നു, പക്ഷേ, അരു​ണോ​ദ​യം അതി​ലും നല്ല ഒരു വെ​ളി​ച്ച​ത്തെ ഉണ്ടാ​ക്കി​ത്ത​രു​ന്നു. ഒരു സമയം കൊം​ബ്ഫെർ​ക്കു സൗ​ന്ദ​ര്യ​ത്തി​ന്റെ വെ​ളു​പ്പാ​യി​രി​ക്കാം വി​ശി​ഷ്ട​ത​യു​ടെ മി​ന്ന​ലി​നെ​ക്കാൾ ഇഷ്ട​മേ​റി​യ​തു്. പു​ക​യെ​ക്കൊ​ണ്ടു തക​രാ​റായ വെ​ളി​ച്ചം, അക്രമ പ്ര​വൃ​ത്തി​യാ​കു​ന്ന വില കൊ​ടു​ത്തു വാ​ങ്ങിയ അഭി​വൃ​ദ്ധി, സര​ള​വും സഗൗ​ര​വ​വു​മായ ഈ ആത്മാ​വി​നെ പകു​തി​യേ തൃ​പ്തി​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രു​ന്നു​ള്ളു. സത്യ​സ്ഥി​തി​യി​ലേ​ക്കു​ള്ള ഒരു ജന​സ​മു​ദാ​യ​ത്തി​ന്റെ കു​ത്തി​ച്ചാ​ട്ടം, ഒരു 1793, അയാളെ പേ​ടി​പ്പെ​ടു​ത്തി; എങ്കി​ലും കെ​ട്ടി​നി​ല്ക്കൽ അയാൾ​ക്ക് അതി​ലു​മ​ധി​കം നീ​ര​സ​പ്ര​ദ​മാ​ണു്; അതിൽ അളി​യ​ലും നശി​ക്ക​ലു​മാ​ണു് അയാൾ കണ്ട​തു്, ആക​പ്പാ​ടെ വി​ഷ​വാ​യു​വി​നെ​ക്കാ​ള​ധി​കം അഴു​ക്കാ​യി​രു​ന്നു അയാൾ​ക്കി​ഷ്ടം; കു​പ്പ​ക്കു​ണ്ടി​നെ​ക്കാ​ള​ധി​കം വെ​ള്ള​ച്ചാ​ട്ട​മാ​ണു് അയാൾ​ക്കു തൃ​പ്തി; മൊ​ങ്ഫൊ​സൊ​ത​ടാ​ക​ത്തെ​ക്കാ​ളും നയാ​ഗ​രാ നിർ​ഝ​രം. ചു​രു​ക്കി​പ്പ​റ​ഞ്ഞാൽ നി​ല്പും ഓട്ട​വും അയാൾ​ക്കി​ഷ്ട​മ​ല്ല. ലഹ​ള​ക്കാ​രായ ചങ്ങാ​തി​മാർ കേ​വ​ല​ത്വ​ത്തിൽ മതി​മ​റ​ന്നു മഹ​ത്ത​ര​ങ്ങ​ളായ ഭരണ പരി​വർ​ത്ത​ന​ശ്ര​മ​ങ്ങ​ളെ ആരാ​ധി​ക്കു​ക​യും ആവാ​ഹി​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്യു​മ്പോൾ, കൊം​ബ്ഫെർ അഭി​വൃ​ദ്ധി​ക്കു, ശരി​യായ അഭി​വൃ​ദ്ധി​ക്കു, വഴി​വ​ഴ​ങ്ങി​ക്കൊ​ടു​ത്തു നി​ല്ക്കാ​നാ​ണു് ഇഷ്ട​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്ന​തു്; അയാൾ​ക്കു ചൊടി പോരായിരിക്കാം-​പക്ഷേ, ശു​ദ്ധ​നാ​ണു്; അയാൾ ക്ര​മ​പ്ര​കാ​ര​മേ നടക്കു-​പക്ഷേ, നി​രാ​ക്ഷേ​പ​നാ​ണു്; ചുണ കുറഞ്ഞവനാണ്-​പക്ഷേ, അക്ഷോ​ഭ്യൻ. ഭാ​വി​കാ​ല​ത്തെ അതി​ന്റെ സക​ല​മാ​ഹാ​ത്മ്യ​ത്തോ​ടും​കൂ​ടി വന്നെ​ത്താൻ സഹാ​യി​ക്കു​ന്ന​തി​നും മനു​ഷ്യ​വർ​ഗ​ത്തി​ന്റെ അപാ​ര​വും അത്യുൽ​കൃ​ഷ്ട​വു​മായ പരി​ണാ​മ​ഗ​തി​യെ യാ​തൊ​ന്നും തട​യാ​തി​രി​ക്കു​ന്ന​തി​നു​മാ​യി വേ​ണ​മെ​ങ്കിൽ കൊം​ബ്ഫെർ മു​ട്ടു​കു​ത്തി കൈ കെ​ട്ടി ഇരു​ന്നു​കൊ​ള്ളും. ‘നല്ല​തു നിർ​ദ്ദോ​ഷ​മാ​യി​രി​ക്ക​ണം,’ അയാൾ എപ്പോ​ഴും ആവർ​ത്തി​ച്ചി​രു​ന്നു. എന്ന​ല്ല, വാ​സ്ത​വ​ത്തിൽ ഭര​ണ​പ​രി​വർ​ത്ത​ന​ത്തി​ന്റെ മാ​ഹാ​ത്മ്യ​മി​രി​ക്കു​ന്ന​തു മുൻ​പിൽ കണ്ണ​ഞ്ചി​ക്കു​ന്ന ആദർ​ശ​ത്തെ വി​ടാ​തെ നിർ​ത്തു​ക​യും തു​ണ്ഡ​ങ്ങൾ​ക്കി​ട​യിൽ തി​യ്യോ​ടും ചോ​ര​യോ​ടും​കൂ​ടി മി​ന്ന​ല്പി​ണ​രു​കൾ​ക്കു​ള്ളി​ലൂ​ടെ അങ്ങോ​ട്ടു പറ​ന്നെ​ത്തു​ക​യും ചെ​യ്യു​ന്ന​തി​ലാ​ണെ​ങ്കിൽ, അഭി​വൃ​ദ്ധി​യു​ടെ സൗ​ഭാ​ഗ്യ​മി​രി​ക്കു​ന്ന​തു നി​ഷ്ക​ള​ങ്ക​ത​യി​ലാ​ണു്; ഒന്നി​നു​ദാ​ഹ​ര​ണ​മായ വാ​ഷി​ങ്ട​ന്നും മറ്റേ​തി​ന്റെ അവ​താ​ര​മൂർ​ത്തി​യായ ദന്തോ​ങ്ങി​നും മധ്യേ അര​യ​ന്ന​ത്തേ​യും കഴു​കിൻ ചി​റ​കോ​ടു​കൂ​ടിയ ദേ​വ​ദൂ​ത​നേ​യും അക​ത്തി​നിർ​ത്തു​ന്ന ആ ഒരു വ്യ​ത്യാ​സ​മു​ണ്ടു്.

ഴാ​ങ്പ്രു​വെ​റാ​ക​ട്ടേ, കൊം​ബ്ഫെ​റെ​ക്കാ​ളും സൗ​മ്യ​നാ​ണു് മധ്യ​കാ​ല​സ​മ്പ്ര​ദാ​യ​ങ്ങ​ളെ വളരെ സനി​ഷ്കർ​ഷ​മാ​യി അഭ്യ​സി​ക്കുക എന്ന​തു പു​റ​പ്പെ​ട്ട ആ ശക്തി​മ​ത്തും അഗാ​ധ​വു​മായ വ്യ​വ​സ്ഥാ​പ​ന​ത്തോ​ടു കൂ​ടി​ക്ക​ലർ​ന്നു ഒരു നി​സ്സാ​ര​ക്ഷ​ണി​ക​ഭ്രാ​ന്തി​യിൽ അയാൾ​ക്ക് ഴഹാങ് എന്നാ​യി​രു​ന്നു ഇട്ട പേർ. ഴാ​ങ്പ്രു​വെർ അനു​രാ​ഗ​ത്തിൽ മു​ങ്ങി​യി​രി​ക്ക​യാ​ണു്; അയാൾ ഒരു ചട്ടി​യിൽ പൂ​ക്കൾ വെ​ച്ചു​പി​ടി​പ്പി​ച്ചു, ഓട​ക്കു​ഴൽ വി​ളി​ച്ചു, പദ്യ​ങ്ങ​ളു​ണ്ടാ​ക്കി, ആളു​ക​ളെ സ്നേ​ഹി​ച്ചു. സ്ത്രീ​ക​ളെ​പ്പ​റ്റി അനു​ക​മ്പ വി​ചാ​രി​ച്ചു. കു​ട്ടി​ക​ളെ​പ്പ​റ്റി കര​ഞ്ഞു, ഒരേ മനോ​വി​ശ്വാ​സ​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി​ത്ത​ന്നെ ഈശ്വ​ര​നേ​യും ഭാ​വി​യേ​യും കൂ​ട്ടി​മ​റി​ച്ചു, അങ്ദ്രെ​ഷെ​നി​യെ [12] യു​ടെ​തായ ആ രാ​ജ​ശി​ര​സ്സി​നെ താ​ഴ​ത്തു വീ​ഴി​ച്ച​തിൽ ഭര​ണ​പ​രി​വർ​ത്ത​ന​ത്തെ ദു​ഷി​ച്ചു സാ​ധാ​ര​ണ​മാ​യി അയാ​ളു​ടെ ശബ്ദം സൗ​മ്യ​മാ​ണു്; പക്ഷേ, പെ​ട്ടെ​ന്നു പു​രു​ഷോ​ചി​ത​മാ​യി​ത്തീ​രും പാ​ണ്ഡി​ത്യ​ത്തി​ലെ​ത്ത​ത്ത​ക്ക​വ​ണ്ണം അയാൾ​ക്കു പഠി​പ്പു​ണ്ടു്; ഏതാ​ണ്ടു് ഒരു പൗ​ര​സ്ത്യ​ഭാ​ഷാ​പ​ണ്ഡി​ത​നാ​ണു്. എല്ലാ​റ്റി​നും​പു​റ​മേ, അയാൾ നല്ല​വ​നാ​ണു്; എന്ന​ല്ല, കവി​ത​യിൽ അയാൾ​ക്ക് അപാ​ര​ത​യാ​യി​രു​ന്നു ഇഷ്ടം-​മനോഗുണം എത്ര​ക​ണ്ടു മഹ​ത്ത്വ​ത്തി​ന്റെ വക്ക​ത്തു ചെ​ല്ലു​ന്നു എന്ന​റി​യു​ന്ന​വർ​ക്ക് ഒരു വെറും സാ​ധാ​രണ സംഗതി. അയാൾ​ക്ക് ഇറ്റാ​ലി​യ​നും ലാ​റ്റി​നും ഗ്രീ​ക്കും ഹീ​ബ്രു​വും അറി​യാം: ഇതു​കൊ​ണ്ടു നാലു കവി​ക​ളു​ടെ കൃ​തി​കൾ വാ​യി​ക്കു​വാൻ മാ​ത്ര​മേ അയാൾക്കുപയോഗപ്പെട്ടുള്ളൂ-​ദാന്തേ, ജുവനൽ, എക്സി​ല​സ്സു്, ഇസയ. ഫ്ര​ഞ്ചു​ഭാ​ഷ​യിൽ രസി​നെ​ക്കാ​ള​ധി​കം കൊർ​ണീ​ലി​യെ​യാ​ണു് അയാൾ​ക്കി​ഷ്ടം; കൊർ​ണീ​ലി​യെ​ക്കാ​ള​ധി​കം അഗ്രിപ ദു് ഒബി​ഞെ​യേ​യും, കു​തി​ര​ക്കോ​ത​മ്പും ചോ​ള​വു​മു​ള്ള വയ​ലു​ക​ളി​ലൂ​ടെ ലാ​ത്തു​ന്ന​തു് അയാൾ​ക്കു ബഹു​സ​ന്തോ​ഷ​മാ​ണു്; ഏക​ദേ​ശം ലൗ​കി​ക​സം​ഭ​വ​ങ്ങ​ളെ​ക്കൊ​ണ്ടെ​ന്ന​പോ​ലെ​ത​ന്നെ മേ​ഘ​ങ്ങ​ളെ​ക്കൊ​ണ്ടും അയാൾ സോ​ന്മേ​ഷം സമയം പോ​ക്കും. അയാ​ളു​ടെ മന​സ്സി​ന്നു് രണ്ടു നിലയുണ്ട്-​ഒന്നു് മനു​ഷ്യ​ന്റെ ഭാ​ഗ​ത്തേ​ക്കു തി​രി​ഞ്ഞ​തും, മറ്റ​തു ഈശ്വ​ര​നി​ലേ​ക്കു ചാ​ഞ്ഞ​തും; അയാൾ പഠി​ക്കും, അല്ലെ​ങ്കിൽ മനോ​രാ​ജ്യം വി​ചാ​രി​ക്കും. പകൽ മു​ഴു​വ​നും അയാൾ സാ​മു​ദാ​യി​ക​സം​ഗ​തി​ക​ളി​ലും ശമ്പ​ളം​വ​ര​വി​ലും കച്ച​വ​ട​മൂ​ല​ധ​ന​ത്തി​ലും വ്യാ​പാ​ര​വി​ശ്വാ​സ​ത്തി​ലും വി​വാ​ഹ​ത്തി​ലും മത​ത്തി​ലും വി​ചാ​ര​സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​ത്തി​ലും വി​ദ്യാ​ഭ്യാ​സ​ത്തി​ലും നാ​ടു​ക​ട​ത്ത​ലി​ലും ദാ​രി​ദ്ര്യ​ത്തി​ലും യോ​ഗം​കൂ​ട​ലി​ലും വസ്തു​മു​ത​ലി​ലും സമ്പാ​ദ്യ​ത്തി​ലും ധന​വി​ഭാ​ഗ​ത്തി​ലും അന്ധ​കാ​രം​കൊ​ണ്ടു മനു​ഷ്യ​പ്പു​റ്റി​നെ മൂ​ടി​യി​ടു​ന്ന ഈ ഭൂ​ലോ​ക​ക്ക​ടം​ക​ഥ​യി​ലും ചെ​ന്നു് ആണ്ടു​മു​ങ്ങി​ക്കി​ട​ക്കും; രാ​ത്രി​യാ​യാൽ അയാൾ നക്ഷ​ത്ര​ങ്ങ​ളെ, ആ മഹ​ത്ത​ര​ങ്ങ​ളായ സത്ത്വ​ങ്ങ​ളെ നോ​ക്കി​ക്കാ​ണു​ക​യാ​യി. ആൻ​ഷൊൽ​രാ​യെ​പ്പോ​ലെ​ത​ന്നെ അയാ​ളും ധനി​ക​നും ഏക​പു​ത്ര​നു​മാ​ണു്. അയാൾ പതു​ക്കെ സം​സാ​രി​ക്കും, തല​കു​നി​ക്കും, കീ​ഴ്പ്പോ​ട്ടു നോ​ക്കും. അമ്പ​ര​പ്പോ​ടു​കൂ​ടി പു​ഞ്ചി​രി​യി​ടും, നി​ഷ്കർ​ഷ​യി​ല്ലാ​തെ ഉടു​പ്പു ധരി​ക്കും; അയാൾ​ക്കു കാ​ഴ്ച​യിൽ ഒരു വി​കൃ​ത​മ​ട്ടു​ണ്ടു്; വെ​റു​തെ ലജ്ജി​ക്കും; വലിയ നാ​ണം​കു​ണു​ങ്ങി​യാ​ണു്. എങ്കി​ലും അയാൾ നിർ​ഭ​യ​നാ​യി​രു​ന്നു.

ഫെ​യ്ലി ഒരു കൂ​ലി​വേ​ല​ക്കാ​ര​നാ​യി​രു​ന്നു, ഒരു വി​ശ​റി​പ്പ​ണി​ക്കാ​രൻ; ചെ​റു​പ്പ​ത്തിൽ​ത്ത​ന്നെ അച്ഛ​നും അമ്മ​യും മരി​ച്ചു; ബു​ദ്ധി​മു​ട്ടി ദി​വ​സ​ത്തിൽ മൂ​ന്നു ഫ്രാ​ങ്ക് സമ്പാ​ദി​ക്കും; ഒരു വി​ചാ​ര​മേ അയാൾക്കുള്ളു-​ലോകത്തെ സ്വ​ത​ന്ത്ര​മാ​ക്ക​ണം. ഒരു കാ​ര്യം​കൂ​ടി അയാൾക്കുണ്ടായിരുന്നു-​പഠിക്കുക; ഇതി​നും അയാൾ പറ​യാ​റ്ത​ന്നെ സ്വ​ത​ന്ത്ര​നാ​ക്കുക എന്നാ​ണു്. അയാൾ എഴു​താ​നും വാ​യി​ക്കാ​നും സ്വയം പഠി​ച്ചു; അയാൾ​ക്ക​റി​വു​ള്ള​തെ​ല്ലാം താൻ തനി​ച്ചു പഠി​ച്ചു​ണ്ടാ​ക്കി​യ​താ​ണു്. ഫെ​യ്ലി​യു​ടേ​തു് ഒരു സര​ള​മ​ന​സ്സാ​ണു്. അയാ​ളു​ടെ ആലിം​ഗ​ന​ത്തി​ന്റെ വി​സ്താ​രം അപാ​ര​മ​ത്രേ. ഈ അനാ​ഥ​ശി​ശു ജന​സ​മു​ദാ​യ​ത്തെ ദത്തെ​ടു​ത്തു. അമ്മ അയാളെ വി​ട്ടു​പോ​യ​തു​കൊ​ണ്ടു്, അയാൾ രാ​ജ്യ​ത്തെ​പ്പ​റ്റി വി​ചാ​രി​ച്ചു. പൊ​തു​ജ​ന​നേ​താ​ക്ക​ന്മാ​രു​ടെ അഗാ​ധ​ജ്ഞാ​ന​ദൃ​ഷ്ടി​യോ​ടു​കൂ​ടി, നാ​മി​പ്പോൾ രാ​ഷ്ട്രീ​യ​ബോ​ധം എന്നു വി​ളി​ക്കു​ന്ന ആ ഒരു വസ്തു​വി​നു മിതെ ‘അണ​യി​രു​ന്നു’കൊ​ണ്ടു്, സക​ല​തും മന​സ്സി​ലാ​ക്കി​യേ കഴിയൂ എന്നു​വെ​ച്ച് അയാൾ ചരി​ത്രം പഠി​ച്ചു. പ്ര​ധാ​ന​മാ​യി ഫ്രാൻ​സി​നെ​പ്പ​റ്റി മാ​ത്രം ശ്ര​ദ്ധി​ക്കു​ന്ന ഈ മനോ​രാ​ജ്യ​സ്വർ​ഗ​ക്കാ​രു​ടെ യോ​ഗ​ത്തിൽ അയാൾ ബഹിർ​ലോ​ക​ത്തി​ന്റെ പ്ര​തി​നി​ധി​യാ​യി നി​ന്നു. അയാ​ളു​ടെ സവി​ശേ​ഷ​ശ്ര​ദ്ധ​യിൽ പെ​ട്ടി​ട്ടു​ള്ള​തു ഗ്രീ​സ്സും പോ​ള​ണ്ടും ഹം​ഗ​റി​യും റു​മേ​നി​യ​യും ഇറ്റ​ലി​യു​മാ​ണു്. ധർ​മ്മ​ത്തി​നു​ള്ള ഉറ​പ്പോ​ടു​കൂ​ടി അയാൾ ഈ പേ​രു​ക​ളെ​യെ​ല്ലാം ഇള​വി​ല്ലാ​തെ വേ​ണ്ട​പ്പോ​ഴും വേ​ണ്ടാ​ത്ത​പ്പോ​ഴും ഉച്ച​രി​ച്ചി​രു​ന്നു. ഗ്രീ​സ്സി​നോ​ടു തുർ​ക്കി​യും, വാർ​സൊ​വോ​ടു റഷ്യ​യും, വെ​നീ​സോ​ടു ആസ്ട്രി​യ​യും കാ​ണി​ച്ച അക്ര​മ​ങ്ങൾ അയാളെ ശു​ണ്ഠി​പി​ടി​പ്പി​ച്ചു. എല്ലാ​റ്റി​ലു​മ​ധി​കം 1772-ലെ മഹ​ത്തായ അക്ര​മ​പ്ര​വൃ​ത്തി​യാ​ണു് അയാളെ ഇള​ക്കി​മ​റി​ച്ച​തു്. ശു​ണ്ഠി​ക​യ​റിയ സത്യ​ത്തേ​ക്കാ​ള​ധി​കം പ്രാ​ഭ​വ​മു​ള്ള ഒരു വാ​ഗ്മി​ത്വ​മി​ല്ല; ആ ഒരു വാ​ഗ്മി​ത്വം​കൊ​ണ്ടു് അയാൾ ഒരു വാ​ഗ്മി​യാ​യി​രു​ന്നു. ആ നി​കൃ​ഷ്ട​വർ​ഷ​മായ 1772-​നെപ്പറ്റി - ഉൽ​കൃ​ഷ്ട​വും ധീ​രോ​ദാ​ത്ത​വു​മായ ഒരു ജന​സ​മു​ദാ​യം അനീ​തി​യാൽ അമർ​ത്ത​പ്പെ​ട്ട ആ മു​മ്മു​ന​യു​ള്ള മഹാപാതകത്തെപ്പറ്റി-​അന്നുമുതൽ ഉൽ​കൃ​ഷ്ട​ങ്ങ​ളായ അനവധി രാ​ജ്യ​ങ്ങ​ളെ ബാ​ധി​ച്ച് അവ​യു​ടെ ജന്മാ​വ​കാ​ശ​പ​ത്ര​ത്തെ​ത്ത​ന്നെ, എന്നു പറ​യ​ട്ടെ, വെ​ട്ടി​ക്ക​ള​യി​ച്ച, ആ ഭയ​ങ്ക​ര​ങ്ങ​ളായ എല്ലാ​ത്ത​രം അക്ര​മ​ങ്ങ​ളു​ടേ​യും മൂ​ല​വും മാ​തൃ​ക​യു​മായ ആ പൈശാചികപ്പതിയിരുപ്പുപടയെപ്പറ്റി-​സംസാരിച്ചു തു​ട​ങ്ങി​യാൽ​പ്പി​ന്നെ അയാൾ​ക്കു നി​ല്പി​ല്ല. അക്കാ​ല​ത്തെ എല്ലാ സാ​മു​ദാ​യി​ക​പാ​ത​ക​ങ്ങ​ളു​ടേ​യും ഉത്ഭ​വം പോ​ള​ണ്ടു വി​ഭ​ജ​ന​ത്തിൽ​നി​ന്നാ​ണു്. പോ​ള​ണ്ടു വി​ഭ​ജ​നം ഒരു സി​ദ്ധാ​ന്ത​സൂ​ത്ര​മാ​ണു്; അതി​ന്റെ ഭാ​ഷ്യ​ങ്ങ​ള​ത്രേ രാ​ഷ്ട്രീ​യ​വി​പ്ല​വ​ങ്ങ​ളെ​ല്ലാം. പോ​ള​ണ്ടു വി​ഭ​ജ​ന​ത്തെ ശരി​വെ​ക്കു​ക​യോ സമ്മ​തി​ക്കു​ക​യോ മേ​ലൊ​പ്പു​വെ​ക്കു​ക​യോ പകർ​ത്തെ​ടു​ക്കു​ക​യോ ചെ​യ്തി​ട്ടി​ല്ലാ​ത്ത ഒരു സ്വേ​ച്ഛാ​ധി​കാ​രി​യോ, ഒരു രാ​ജ്യ​ദ്രോ​ഹി​യോ ഒരു നൂ​റ്റാ​ണ്ടി​ന്റെ ഇപ്പു​റ​ത്തെ​ങ്ങും ഉണ്ടാ​യി​ട്ടി​ല്ല. ഇന്ന​ത്തെ രാ​ജ്യ​ദ്രോ​ഹ​ങ്ങ​ളു​ടെ രേഖ പരി​ശോ​ധി​ച്ചാൽ, ആദ്യ​മാ​യു​ണ്ടാ​യി​ട്ടു​ള്ള​തു് അതൊ​ന്നാ​യി​കി​ത്തും. വി​യ​ന​യി​ലെ രാ​ജ​പ്ര​തി​നി​ധി​യോ​ഗം തന്റെ പാ​പ​കർ​മം മു​ഴു​മി​പ്പി​ക്കു​ന്ന​തി​നു​മുൻ​പാ​യി ആ ഒരു ദു​ഷ്കർ​മ​ത്തെ​പ്പ​റ്റി​യാ​ണാ​ലോ​ചി​ച്ച​തു്. 1772 പോ​രി​നു​വി​ളി തു​ട​ങ്ങി​വെ​ച്ചു; 1815-​ലാണു് ആ ചൂ​തു​ക​ളി അവ​സാ​നി​ച്ച​തു്. ഇതാ​ണു് ഫെ​യ്ലി​യു​ടെ സാ​ധാ​ര​ണ​പാ​ഠം. ഈ സാ​ധു​വായ കൂ​ലി​വേ​ല​ക്കാ​രൻ നീ​തി​ന്യാ​യ​ത്തി​ന്റെ അധ്യാ​പ​ക​നാ​യി നി​ന്നു; അതി​ന്റെ പ്ര​ത്യു​പ​കാ​ര​മാ​യി ആ നീ​തി​ല​ക്ഷ്മി അയാളെ മഹാ​നാ​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്തു. വാ​സ്ത​വ​മെ​ന്തെ​ന്നാൽ, ധർ​മ​ത്തിൽ അന​ശ്വ​ര​ത്വ​മു​ണ്ടു്. വേ​ഗ​ത്തി​ല​ല്ലെ​ങ്കിൽ പതു​ക്കെ, കീ​ഴ​ടി​ഞ്ഞ ഭാ​ഗ്യം മു​ക​ളി​ലേ​ക്കു പൊ​ന്തി​വ​ന്നു വീ​ണ്ടും വെ​ളി​പ്പെ​ടും. ഗ്രീ​സ്സു് വീ​ണ്ടും ഗ്രീ​സ്സാ​യി; ഇറ്റ​ലി ഒരി​ക്കൽ​ക്കൂ​ടി ഇറ്റ​ലി​യാ​യി കർ​മ​ത്തെ​പ്പ​റ്റി കർ​മ​ത്തി​നു​ള്ള എതിർ​വാ​ദം എന്നെ​ന്നും നി​ല​നി​ല്ക്കും. ഒരു ജന​സ​മു​ദാ​യം ചെയ്ത മോഷണം നട​പ്പ​വ​കാ​ശം​കൊ​ണ്ടു സാ​ധു​വാ​കു​ന്ന​ത​ല്ല. ഈ അന്ത​സ്സി​ലു​ള്ള തെ​മ്മാ​ടി​ത്ത​ര​ങ്ങൾ​ക്ക് ശോ​ഭ​ന​മായ ഭാ​വി​യി​ല്ല. ഒരു കൈ​ലേ​സ്സി​ന്റെ എന്ന​പോ​ലെ, ഒരു ജന​സ​മു​ദാ​യ​ത്തി​ന്റെ അട​യാ​ളം മാ​ച്ചു​ക​ള​യാൻ വയ്യാ.

കുർ​ഫെ​രാ​ക്കി​നു മൊ​സ്സ്യു ദു് കുർ​ഫെ​രാ​ക് എന്നു പേരായ ഒര​ച്ഛ​നു​ണ്ടു്. രാ​ജ​വാ​ഴ്ച​യു​ടെ പു​നഃ​സ്ഥാ​പ​ന​ത്തിൽ പ്ര​ഭു​ക്ക​ന്മാ​രേ​യും നാ​ടു​വാ​ഴി​ക​ളേ​യും സം​ബ​ന്ധി​ച്ചു പ്ര​മാ​ണി​ക​ളു​ടെ ഇടയിൽ ഉണ്ടാ​യി​ത്തീർ​ന്ന അബ​ദ്ധ​ധാ​ര​ണ​ക​ളിൽ ഒന്നു് അവ്യ​യ​ശ​ബ്ദ (‘ദു്’) ത്തോ​ടു​ള്ള ഭക്തി​യാ​ണു്. എല്ലാ​വർ​ക്കും അറി​യാ​വു​ന്ന​തു പോലെ അവ്യ​യ​ത്തി​നു് അർ​ഥ​മി​ല്ല. എന്നാൽ ആ സാ​ധു​വായ ‘ദു്’ എന്ന അവ്യ​യ​ത്തെ പ്ര​മാ​ണി​കൾ അത്ര​മേൽ വി​ല​വെ​ച്ചു​വെ​ന്ന​തു​കൊ​ണ്ടു്, പ്ര​ഭു​ത്വ​ത്തി​ന്റെ മാ​ഹാ​ത്മ്യം കു​റ​ഞ്ഞ കാ​ല​ത്തു് ആളു​കൾ​ക്ക് അതു​പേ​ക്ഷി​ക്കേ​ണ്ട​താ​യി വന്നു. മൊ​സ്സ്യു ദു് ഷെ​വ്ലെ​ങ് സ്വ​യ​മേവ മൊ​സ്സ്യു ഷെ​വ്ലെ​ങ്ങാ​യി; മൊ​സ്സ്യു ദു് കൊ​മർ​തെ​ങ് മൊ​സ്സ്യു കൊ​മർ​തെ​ങ്ങാ​യി; ണൊ​സ്സ്യു ദു് ലഫ​യേ​ത്തു് മൊ​സ്സ്യു ലഫ​യേ​ത്താ​യി; മറ്റു മറ്റും. കുർ​ഫെ​രാ​ക്കി​നു മറ്റു​ള്ള​വ​രു​ടെ പി​ന്നിൽ നി​ല്ക്കാൻ രസ​മി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു, അയാ​ളും വെറും കുർ​ഫെ​രാ​ക്കാ​യി.

കുർ​ഫെ​രാ​ക്കി​നെ​സ്സം​ബ​ന്ധി​ച്ചു​ള്ള വി​വ​ര​ണം ഞങ്ങൾ ഇവിടെ നിർ​ത്താ; ബാ​ക്കി ഭാ​ഗ​ത്തെ​പ്പ​റ്റി ഇങ്ങ​നെ​മാ​ത്രം പറ​ഞ്ഞു, വേ​ണ​മെ​ങ്കിൽ, അവ​സാ​നി​പ്പി​ക്കാം; ‘കുർ​ഫെ​രാ​ക്കി​നെ കാണാൻ തൊ​ലൊ​മി​യെ​യെ നോ​ക്കുക.’

വാ​സ്ത​വ​ത്തിൽ കുർ​ഫെ​രാ​ക്കി​നു മന​സ്സി​ന്റെ പൈ​ശാ​ചി​ക​സൗ​ഭാ​ഗ്യം എന്നു പറ​യാ​വു​ന്ന ആ ചെ​റു​പ്പ​ത്തി​ലെ നേ​ര​മ്പോ​ക്കു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. കാ​ല​ക്ര​മ​ത്തിൽ, പൂ​ച്ച​ക്കു​ട്ടി​ക​ളു​ടെ വി​നോ​ദ​ശീ​ലം​പോ​ലെ, അതി​ല്ലാ​താ​യി. ഈയൊരു സൗ​ഭാ​ഗ്യം നാ​ടു​വാ​ഴി​ക​ളിൽ രണ്ടു കാ​ലി​ന്മേ​ലും, കാ​ടൻ​പൂ​ച്ച​യിൽ നാലു കാ​ലി​ന്മേ​ലും ചെ​ന്ന​വ​സാ​നി​ക്കു​ന്നു.

വി​ദ്യാ​ല​യ​ങ്ങ​ളി​ലൂ​ടെ കട​ന്നു​പോ​യി​ട്ടു​ള്ള എല്ലാ യു​വാ​ക്ക​ന്മാ​രു​ടെ കൂ​ട്ട​വും ഈ നേ​രം​പോ​ക്കു​മ​ട്ടു് പി​ന്തു​ടർ​ച്ച​ക്കാർ​ക്ക് കൊ​ടു​ത്തു​പോ​രാ​റു​ണ്ടെ​ന്നു തോ​ന്നു​ന്നു; ഒരു കൂ​ട്ടർ മറ്റൊ​രു കൂ​ട്ടർ​ക്കാ​യി ഇതു കൈ​മാ​റി​പ്പോ​രു​ന്നു; എല്ലാം ഏക​ദേ​ശം ഒന്നാ​യി​രി​ക്കും; അതി​നാൽ ഞങ്ങൾ ഇപ്പോൾ​ത്ത​ന്നെ പറ​ഞ്ഞ​തു​പോ​ലെ, 1828-ൽ കുർ​ഫെ​രാ​ക്കി​ന്റെ സം​സാ​രം കേ​ട്ടി​ട്ടു​ള്ള​വർ 1817-ലെ തൊ​ലൊ​മി​യെ​യു​ടെ സം​സാ​ര​മാ​ണു് കേൾ​ക്കു​ന്ന​തെ​ന്നു വി​ചാ​രി​ക്കും. ഒന്നു​മാ​ത്രം, കുർ​ഫെ​രാ​ക്ക് ഒരു മാ​ന്യ​നാ​ണു്. പുറമെ കാ​ണു​ന്ന പ്ര​ത്യ​ക്ഷ സാ​ദൃ​ശ്യ​ങ്ങൾ​ക്കി​ട​യിൽ, അയാ​ളും തൊ​ലൊ​മി​യ​യും തമ്മി​ലു​ള്ള വ്യ​ത്യാ​സം വളരെ വലു​താ​ണു്. രണ്ടു പേ​രു​ടേ​യും ഉള്ളിൽ മറ​ഞ്ഞു​നി​ല്ക്കു​ന്ന വ്യ​ക്തി​വി​ശേ​ഷം രണ്ടാ​മ​ത്തെ​യാ​ളി​ലു​ള്ള​തിൽ​നി​ന്നു തി​ക​ച്ചും വ്യ​ത്യാ​സ​പ്പെ​ട്ടി​ട്ടാ​ണു് ഒന്നാ​മ​ത്തെ​യാ​ളിൽ നി​ന്നി​രു​ന്ന​തു്. തൊ​ലൊ​മി​യെ​യി​ലു​ള്ള ആൾ ഒരു ജി​ല്ലാ​വ​ക്കീ​ലും, കുർ​ഫെ​രാ​ക്കി​ലെ ആൾ ഒരു തറ​വാ​ടി​യു​മാ​ണു്.

അൻ​ഷൊൽ​രാ അതിലെ പ്ര​മു​ഖ​നാ​യി​രു​ന്നു; കൊം​ബ്ഫെർ നേ​താ​വു്, കുർ​ഫെ​രാ​ക് കേ​ന്ദ്ര​പു​രു​ഷൻ. മറ്റു​ള്ള​വർ വെ​ളി​ച്ചം കൂ​ട്ടി; അയാൾ ചൂടു കൂ​ട്ടി. വാ​സ്ത​വം പറ​ഞ്ഞാൽ, ആ കേ​ന്ദ്ര​ത്തി​ന്നു​ള്ള എല്ലാ ഗു​ണ​ങ്ങ​ളും അയാൾക്കുണ്ട്-​ഗോളാകൃതിയും പ്ര​കാ​ശ​മാ​ന​ത്വ​വും.

ബയോ​രെൽ 1822 ജൂൺ​മാ​സ​ത്തി​ലെ ഭയ​ങ്ക​ര​ല​ഹ​ള​യിൽ, ചെ​റു​പ്പ​ക്കാ​ര​നായ ലല്ലെ​മാ​ന്റെ [13] സം​സ്കാ​ര​സ​മ​യ​ത്തു്, ഒരു പ്ര​ധാന സ്ഥാ​നം വഹി​ച്ചു.

ബയോ​രെൽ ചീത്ത കൂ​ട്ടു​കാ​രോ​ടു ചേർ​ന്ന ഒരു സാ​ധു​മ​നു​ഷ്യ​നും ധീ​ര​നും, ധാ​രാ​ളി​യും ഔദാ​ര്യ​ത്തി​ന്റെ വക്ക​ത്തോ​ള​മെ​ത്തിയ ഒരു മു​ടി​യ​നും വാ​യാ​ടി​യും ചില സമ​യ​ത്തു വാ​ഗ്മി​യും ഔദ്ധ​ത്ത്യ​ത്തിൽ​ചെ​ന്നു മു​ട്ട​ത്ത​ക്ക​വി​ധം ഉൾ​ക്ക​രു​ത്തു​കാ​ര​നു​മാ​യി​രു​ന്നു; ഒന്നാ​ന്ത​രം ഒരാൾ; ആരു​ടേ​യും മുഖം നോ​ക്കാ​ത്ത ഉൾ​ക്കു​പ്പാ​യ​ങ്ങ​ളും തു​ടു​ത്തു​മ​റി​ഞ്ഞ അഭി​പ്രാ​യ​ങ്ങ​ളും അയാൾ​ക്കു​ണ്ടു്; ഒരെ​ണ്ണം​പ​റ​ഞ്ഞ ഒച്ചപ്പാടുകാരൻ-​എന്നുവെച്ചാൽ ശണ്ഠ​കൂ​ട​ലി​നെ​പ്പോ​ലെ മറ്റൊ​ന്നി​നേ​യും ഇഷ്ട​പ്പെ​ടാ​ത്ത ഒരാൾ; അല്ലെ​ങ്കിൽ​പ്പി​ന്നെ ലഹ​ള​യാ​ക​ണം; എന്ന​ല്ല, ലഹ​ള​യെ​പ്പോ​ലെ മറ്റൊ​ന്നും അയാൾ​ക്ക് ഇഷ്ട​മ​ല്ല, അല്ലെ​ങ്കിൽ​പ്പി​ന്നെ ഭര​ണ​പ​രി​വർ​ത്ത​ന​മാ​വ​ണം; എന്താ​ണു​ണ്ടാ​വുക എന്നു കാ​ണാൻ​വേ​ണ്ടി മാ​ത്രം ഒരു ജനാ​ല​ച്ചി​ല്ലു് തച്ചു​ട​യ്ക്കാ​നും, എന്നി​ട്ടു് കൽ​വി​രി മു​ഴു​വ​നും ഇള​ക്കി​മ​റി​ക്കാ​നും, പി​ന്നീ​ടു രാ​ജ​ഭ​ര​ണ​യ​ന്ത്ര​ത്തെ​ത്ത​ന്നെ തവി​ടാ​ക്കാ​നും എപ്പോ​ഴും ഒരു​ങ്ങി​ക്കൊ​ണ്ടു നി​ല്ക്കു​ന്ന ഒരാൾ; പതി​നൊ​ന്നാ​മ​ത്തെ വയ​സ്സിൽ ഒരു വി​ദ്യാർ​ഥി. അയാൾ നി​യ​മ​ത്തി​ന്റെ സ്വാ​ദ​റി​ഞ്ഞി​ട്ടു​ണ്ടു്; പക്ഷേ, വക്കീ​ലാ​യി​രു​ന്നി​ട്ടി​ല്ല. ഇതാ​ണു് അയാ​ളു​ടെ നിയമം; ‘ഒരി​ക്ക​ലും വക്കീ​ലാ​വ​രു​തു്.’ അയാ​ളു​ടെ കവ​ചാ​ദി​കൾ ഇടാൻ ഒരി​രു​ട്ടു​മു​റി​യു​ണ്ടു്; അതിൽ ഒരു ചതു​ര​ത്തൊ​പ്പി കാണാം, നി​യ​മ​വി​ദ്യാ​ല​യ​ത്തി​ന്റെ അടു​ക്ക​ലൂ​ടെ പോകുമ്പോൾ-​അതു വളരെ ചു​രു​ക്ക​മാ​യി​ട്ടേ ഉള്ളു-​അയാൾ തന്റെ മു​റി​ക്കു​പ്പാ​യ​ത്തി​നു കുടുക്കിടും-​മേലങ്കി അന്നു നടപ്പായിട്ടില്ല-​ആരോഗ്യശാസ്ത്രസംബന്ധികളായ മുൻ​ക​രു​ത​ലു​ക​ളെ​ല്ലാം ചെ​യ്യും. പള്ളി​ക്കൂ​ട​ത്തി​ന്റെ പടി​കാ​വ​ല്ക്കാ​ര​നെ​പ്പ​റ്റി അയാൾ പറയും: ‘എന്തൊ​രു കൊ​ള്ളാ​വു​ന്ന കിഴവൻ!’ മൊ​സ്സ്യു ദേൽ​വിൻ​കൂർ എന്ന വി​ദ്യാ​ല​യ​ത്ത​ല​വ​നെ​പ്പ​റ്റി പറയും, ‘എന്തൊ​രു സ്മാ​ര​ക​സ്തം​ഭം’ തന്റെ പ്ര​സം​ഗ​ങ്ങ​ളിൽ​നി​ന്നു പാ​ട്ടി​നു​ള്ള വി​ഷ​യ​ങ്ങ​ളും തന്റെ ഉപാ​ധ്യാ​യ​ന്മാ​രിൽ​നി​ന്നു പരി​ഹാ​സ​ചി​ത്ര​ങ്ങൾ​ക്കു​ള്ള സന്ദർ​ഭ​ങ്ങ​ളും അയാൾ കണ്ടു​പി​ടി​ക്കും. വെ​റു​തെ​യി​രു​ന്നു് ഒരു​ക്കൻ വര​വു​സം​ഖ്യ, കൊ​ല്ല​ത്തിൽ മു​വ്വാ​യി​രം ഫ്രാ​ങ്ക്, അയാൾ ചെ​ല​വാ​ക്കും.

നാ​ട​ന്മാ​രായ മാ​താ​പി​താ​ക്ക​ന്മാർ​ക്കു മക​നെ​ക്കു​റി​ച്ച് ഒരു ബഹു​മാ​നം ഉണ്ടാ​ക്കി​ത്തീർ​ക്കാൻ അയാൾ വി​ദ്യ​യെ​ടു​ത്തു.

അയാൾ അവ​രെ​പ്പ​റ്റി പറയും: ‘അവർ നാ​ട​ന്മാ​രാ​ണു്, പ്ര​മാ​ണി​ക​ള​ല്ല; അവർ​ക്കു ബു​ദ്ധി​യു​ണ്ടാ​വാ​നു​ള്ള കാരണം അതാ​ണു്.

എപ്പോ​ഴും വി​ചാ​രം മാ​റി​ക്കൊ​ണ്ടു​ള്ള ബയോ​രെൽ അനവധി കാ​പ്പി​പ്പീ​ടി​ക​ക​ളി​ലാ​യി കഴി​ഞ്ഞു​കൂ​ടും. മറ്റു​ള്ള​വർ​ക്കൊ​ക്കെ ഒരു സ്വ​ഭാ​വം വീ​ണി​ട്ടു​ണ്ടു്; അയാൾ​ക്ക​തി​ല്ല. അയാൾ തെ​ണ്ടി​ന​ട​ക്കും. തെ​റ്റി​ന​ട​ക്കു​ന്ന​തു മനു​ഷ്യ​ന്റെ പ്ര​കൃ​തി​യാ​ണു്; തെ​ണ്ടി​ന​ട​ക്കു​ന്ന​തു പാ​രി​സ്സു​കാ​ര​ന്റെ പ്ര​കൃ​തി​യാ​ണു്. വാ​സ്ത​വ​ത്തിൽ, അയാൾ​ക്ക് ഉള്ളി​ലേ​ക്കു തു​ള​ഞ്ഞു​ചെ​ല്ലു​ന്ന ഒരു ബു​ദ്ധി​യു​ണ്ടു്; കാ​ഴ്ച​യിൽ തോ​ന്നു​ന്ന​തി​ല​ധി​കം അയാൾ ഒരാ​ലോ​ച​ന​ക്കാ​ര​നാ​ണു്.

എബിസി സു​ഹൃ​ത്തു​ക്ക​ളേ​യും ഇനി ഉണ്ടാ​വാ​നി​രി​ക്കു​ന്ന മറ്റു സം​ഘ​ങ്ങ​ളേ​യും തമ്മിൽ കൂ​ട്ടി​യി​ണ​ക്കു​ന്ന ഒരു ചങ്ങ​ല​ക്ക​ണ്ണി​യാ​യി​രു​ന്നു അയാൾ.

ഈ ചെ​റു​പ്പ​ക്കാ​രു​ടെ തല​കൾ​ക്കി​ട​യിൽ ഒരു കഷ​ണ്ടി​ത്ത​ല​യ​നു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു.

ഓടി​പ്പോയ കാ​ല​ത്തു് ഒരു കൂ​ലി​വ​ണ്ടി​യിൽ​ക്ക​യ​റാൻ സഹാ​യി​ച്ച​തി​നു പതി​നെ​ട്ടാ​മൻ ലൂയി ഒരു മഹാ​പ്ര​ഭു​വാ​ക്കി​ക്കൊ​ടു​ത്ത മാർ​ക്കി ദവ​രേ​താൻ ഫ്രാൻ​സിൽ മട​ങ്ങി​യെ​ത്തി​യ​ശേ​ഷം, 1814-ൽ രാ​ജാ​വു കലൈ​യിൽ വന്നു കപ്പ​ലി​റ​ങ്ങു​മ്പോൾ, ഒരാൾ രാ​ജാ​വി​ന്റെ കൈയിൽ ഒരു ഹർജി കൊ​ടു​ത്തു എന്നു് ഒരു കഥ പറ​യാ​റു​ണ്ടു്.

‘നി​ങ്ങൾ​ക്കെ​ന്തു വേണം?’ രാ​ജാ​വു ചോ​ദി​ച്ചു.

‘തി​രു​മേ​നി, ഒരു തപ്പാ​ലാ​പ്പീ​സു്.’

‘നി​ങ്ങ​ളു​ടെ പേ​രെ​ന്താ​ണു്?’

‘ലെഗ്ൽ.’ രാ​ജാ​വു മുഖം ചു​ളി​ച്ചു; ഹർ​ജി​യി​ലെ ഒപ്പു നോ​ക്കി​യ​പ്പോൾ ലെഗ്ൽ എന്നു പേ​രെ​ഴു​തി​ക്ക​ണ്ടു. ബോ​നാ​പ്പാർ​ത്തി​ന്റേ​ത​ല്ലാ​ത്ത ഈ അക്ഷ​ര​ശു​ദ്ധി രാ​ജാ​വി​നെ രസി​പ്പി​ച്ചു. അവി​ടു​ന്നു പു​ഞ്ചി​രി​ക്കൊ​ള്ളാൻ തു​ട​ങ്ങി. ‘തി​രു​മേ​നി, ഹർ​ജി​ക്കാ​രൻ വീ​ണ്ടും ആരം​ഭി​ച്ചു. ‘ലെ​ഗ്യുൽ എന്നു പേ​രാ​യി എനി​ക്കൊ​രു പൂർ​വി​ക​നു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. അദ്ദേ​ഹം നാ​യാ​ട്ടു​നാ​യ്ക്ക​ളു​ടെ മേ​ച്ചിൽ​ക്കാ​ര​നാ​ണു് ഈ പേ​ര​ത്രേ എനി​ക്കു കി​ട്ടി​യ​തു്. എനി​ക്കു ലെ​ഗ്യു​ലു് എന്നാ​ണു് പേർ; അതു ചു​രു​ങ്ങി ലേ​ഗി​ലു് എന്നാ​യി; അതു പോയി ലേ​ഗ്ലാ​യി.’ ഇതു കേ​ട്ടു രാ​ജാ​വു നല്ല വി​സ്താ​ര​ത്തിൽ ഒന്നു പു​ഞ്ചി​രി​യി​ട്ടു. പി​ന്നീ​ടു് അവി​ടു​ന്നു് അയാൾ​ക്കു മനഃ​പൂർ​വ​മാ​യോ യാ​ദൃ​ച്ഛി​ക​മാ​യോ മോ​വി​ലെ തപ്പാ​ലാ​പ്പീ​സു് കല്പി​ച്ചു​കൊ​ടു​ത്തു.

സം​ഘ​ത്തി​ലെ കഷ​ണ്ടി​ക്കാ​രൻ ഈ ലേ​ഗ്ലി​ന്റെ മക​നാ​ണു്; അയാൾ ഇങ്ങി​നെ ഒപ്പി​ടും, ലേഗ്ൽ (ദു് മോ). ഒരു ചു​രു​ക്ക​പ്പേർ എന്ന നി​ല​യ്ക്ക് അയാളെ കൂ​ട്ടു​കാർ ബൊ​സ്വെ എന്നു വി​ളി​ക്കു​ന്നു.

ബൊ​സ്വെ ഒരു രസി​ക​നാ​ണു്; പക്ഷേ, ഭാ​ഗ്യ​മി​ല്ല. അയാൾ​ക്കു​ള്ള വി​ശേ​ഷത യാ​തൊ​ന്നി​ലും ജയി​ക്കു​ക​യി​ല്ല എന്നാ​ണു്. അതി​ന്റെ പ്ര​തി​ക്രി​യ​യാ​യി, അയാൾ സക​ല​ത്തേ​യും പറ്റി പു​ച്ഛി​ച്ചു ചി​രി​ക്കും. ഇരു​പ​ത്ത​ഞ്ചാ​മ​ത്തെ വയ​സ്സിൽ അയാൾ കഷ​ണ്ടി​ക്കാ​ര​നാ​യി. അച്ഛൻ ഒരു വീടും ഒരു നി​ല​വും സമ്പാ​ദി​ച്ചു​വെ​ച്ചു; മകൻ ഒരു വി​ഡ്ഢി​ത്ത​ക്ക​ച്ച​വ​ട​ത്തിൽ ചെ​ന്നി​റ​ങ്ങി ആ വീടും ആ നി​ല​വും ക്ഷ​ണ​ത്തിൽ കള​ഞ്ഞു​കു​ളി​ച്ചു. അയാൾ​ക്ക് ഒരു മു​ത​ലു​മി​ല്ലാ​താ​യി. അയാൾ​ക്ക് അറി​വും രസി​ക​ത്ത​വു​മു​ണ്ടു്, പക്ഷേ, ചെ​യ്യു​ന്ന​തൊ​ക്കെ തക​രാ​റി​ലേ ചെ​ന്നു​ചാ​ടൂ. എന്തി​ലും അയാൾ തോ​ല്ക്കും, എല്ലാ​വ​രും അയാളെ തോ​ല്പി​ക്കും; അയാൾ പണി​ചെ​യ്തു​ണ്ടാ​ക്കു​ന്ന​തൊ​ക്കെ അയാ​ളു​ടെ തല​യിൽ​ത്ത​ന്നെ ഇടി​ഞ്ഞു​വീ​ഴും. വിറകു വെ​ട്ടു​ക​യാ​ണെ​ങ്കിൽ, അയാൾ ഒരു വിരൽ മു​റി​ക്കും. ഒരു പത്നി​യു​ണ്ടെ​ങ്കിൽ വേ​ഗ​ത്തിൽ തനി​ക്കൊ​രു കൂ​ട്ടു​കാ​രൻ കൂ​ടി​യു​ണ്ടെ​ന്നു് അയാൾ കണ്ടെ​ത്തും. എന്തെ​ങ്കി​ലും ഓരോ നി​മി​ഷ​ത്തി​ലും ഓരോ ദൗർ​ഭാ​ഗ്യം അയാൾ​ക്കു പറ്റും; അതു കാ​ര​ണ​മാ​ണു് അയാ​ളു​ടെ ആഹ്ലാ​ദ​ശീ​ലം അയാൾ പറയും: ‘ഉരു​ണ്ടു​വീ​ഴു​ന്ന ഓട്ടിൻ​ചു​വ​ട്ടി​ലാ​ണു് എന്റെ താമസം.’ അയാൾ എളു​പ്പ​ത്തിൽ അത്ഭു​ത​പ്പെ​ടു​ക​യി​ല്ല; എന്തു​കൊ​ണ്ടെ​ന്നാൽ; ഏതാ​പ​ത്തും അയാൾ മുൻ​കൂ​ട്ടി കണ്ട​താ​യി​രി​ക്കും. അയാ​ളു​ടെ നിർ​ഭാ​ഗ്യ​ത്തെ അയാൾ ക്ഷോ​ഭ​ര​ഹി​ത​നാ​യി കൈ​ക്കൊ​ണ്ടു; നേ​രം​പോ​ക്കു​കൾ കേ​ട്ടു​കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​ന്ന ഒരാ​ളെ​പ്പോ​ലെ അയാൾ വി​ധി​യു​ടെ ദ്രോ​ഹ​ത്തെ നോ​ക്കി പു​ഞ്ചി​രി​യി​ടും. അയാൾ ദരി​ദ്ര​നാ​ണു് പക്ഷേ, അയാ​ളു​ടെ ഫലി​ത​ങ്ങ​ളു​ടെ ഈടു​വെ​പ്പി​നു് അവ​സാ​ന​മി​ല്ല. ഒടു​വി​ല​ത്തെ സൂ നാ​ണ്യ​ത്തിൽ അയാൾ ക്ഷ​ണ​ത്തി​ലെ​ത്തും; ഒടു​വി​ല​ത്തെ പൊ​ട്ടി​ച്ചി​രി​യിൽ ഒരി​ക്ക​ലും അയാൾ ചെ​ന്നി​ട്ടി​ല്ല. ആപ​ത്തു് അക​ത്തേ​ക്കു വരു​മ്പോൾ, ആ പഴയ പരി​ചി​ത​നെ അയാൾ സന്തോ​ഷ​പൂർ​വം സ്വാ​ഗ​തം ചെ​യ്യും; എല്ലാ കഷ്ട​പ്പാ​ടു​ക​ളു​ടേ​യും കു​മ്പ​മേൽ അയാൾ താ​ളം​പി​ടി​ക്കും; ദുർ​വി​ധി​യു​മാ​യി അയാൾ​ക്ക് അത്ര​യും പരി​ച​യ​മാ​യ​തു​കൊ​ണ്ടു്, അതി​നോ​ടു് അയാൾ പറയും, ‘വരൂ, വരൂ, മൂ​പ്പ​രേ!’

ദുർ​വി​ധി​യു​ടെ ദ്രോ​ഹ​ങ്ങൾ അയാളെ സമർ​ഥ​നാ​ക്കി. അനവധി യു​ക്തി​കൾ ആലോ​ചി​ച്ചു​ണ്ടാ​ക്കാൻ അയാൾ​ക്കു സാ​ധി​ക്കും. അയാൾ​ക്കു പണ​മി​ല്ല; പക്ഷേ വേ​ണ​മെ​ന്നു തോ​ന്നു​മ്പോൾ ഒരു നി​ല​നി​ല്പി​ല്ലാ​ത്ത ധാ​രാ​ളി​ത്ത​ത്തിൽ മു​ങ്ങി​മ​റി​യു​വാൻ അയാൾ വഴി​യു​ണ്ടാ​ക്കും. ഒരു ദിവസം ഒരു ചെ​റു​പ്പ​ക്കാ​രി​യോ​ടൊ​രു​മി​ച്ചി​രു​ന്നു് അയാൾ ‘നൂറു ഫ്രാ​ങ്കി’ന്റെ ഒരൂ​ണു​ണ്ണു​ക​കൂ​ടി ചെ​യ്തു; ആ സദ്യ​യ്ക്കി​ട​യിൽ ഈ സ്മ​ര​ണീ​യ​മായ വാ​ക്കു​പ​റ​യാൻ അയാൾ​ക്കു​ത്സാ​ഹം തോ​ന്നി: ‘ഹേ​നൂ​റു ഫ്രാ​ങ്കി​ന്റെ തെ​റി​ച്ചി​പ്പെ​ണ്ണേ, എന്റെ ബൂ​ട്ടു​സ്സ​ഴി​ക്ക്.’

ഒരു വക്കീൽ​ത്തൊ​ഴി​ലി​ലേ​ക്കു ബൊ​സ്വെ പതു​ക്കെ ചെ​ല്ലു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു; ബയോ​രെ​ലി​ന്റെ മട്ടിൽ അയാ​ളും നിയമം പഠി​ക്കു​ക​യാ​ണു്. ബൊ​സ്വെ​യ്ക്കു സ്ഥി​ര​താ​മ​സം എന്ന​തു് അധി​ക​മി​ല്ല; ചി​ല​പ്പോൾ ഇല്ല​ത​ന്നെ. ഇന്നു് ഒരാ​ളു​ടെ കൂടെ താ​മ​സി​ക്കും: നാളെ മറ്റൊ​രാ​ളു​ടെ​കൂ​ടെ, മി​ക്ക​പ്പോ​ഴും ഴൊ​ലി​യു​ടെ കൂടെ ഴൊലി വൈ​ദ്യം പഠി​ക്ക​യാ​ണു്. അയാൾ​ക്കു ബൊ​സ്വെ​യെ​ക്കാൾ രണ്ടു വയ​സ്സു കു​റ​യും.

ഴൊലി ഒരു ‘മനോ​രാ​ജ്യ​രോ​ഗി’ ഇള​മ​യാ​ണു്. വൈ​ദ്യ​ത്തിൽ​നി​ന്നു് അയാൾ പഠി​ച്ച​തു വൈ​ദ്യ​നാ​വാ​ന​ല്ല. രോ​ഗി​യാ​വാ​നാ​ണു്. ഇരു​പ​ത്തി​മൂ​ന്നാ​മ​ത്തെ വയ​സ്സിൽ അയാൾ ഒരു സദാ​രോ​ഗി​യാ​യി; കണ്ണാ​ടി​യിൽ നോ​ക്കി നാവു പരി​ശോ​ധി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു് അയാൾ ആയു​സ്സു കഴി​ക്കും. സൂ​ചി​പോ​ലെ മനു​ഷ്യൻ കാ​ന്ത​ത്തി​ന്റെ ആകർ​ഷ​ണ​ത്തി​നു വശ​പ്പെ​ടു​ന്ന​താ​യി അയാൾ സി​ദ്ധാ​ന്തി​ക്കു​ന്നു; രാ​ത്രി ഭൂ​ഗോ​ള​ത്തി​ലെ മഹ​ത്തായ വി​ദ്യുൽ​പ്ര​വാ​ഹ​ത്താൽ തന്റെ രക്ത​പ​രി​സ​ര​ണ​ത്തി​നു തക​രാ​റൊ​ന്നും പറ്റി​പ്പോ​കാ​തി​രി​പ്പാൻ​വേ​ണ്ടി, തെ​ക്കോ​ട്ടു തലയും വട​ക്കോ​ട്ടു കാ​ലു​മാ​യി കി​ട​പ്പാൻ തക്ക​വി​ധം അറയിൽ അയാൾ കട്ടിൽ തി​രി​ച്ചി​ട്ടി​രി​ക്കു​ന്നു. ഇടി​മി​ന്ന​ലു​ള്ള​പ്പോൾ അയാൾ നാഡി പി​ടി​ച്ചു നോ​ക്കും. ഇല്ലാ​ത്ത​പ്പോൾ അയാ​ളാ​ണു് മറ്റെ​ല്ലാ​വ​രി​ലും​വെ​ച്ച് അധികം പ്ര​സ​രി​പ്പു​കാ​രൻ. ചെ​റു​പ്പ​ക്കാ​രും നൊ​സ്സ​ന്മാ​രും വളർ​ച്ച​യെ​ത്താ​ത്ത​വ​രും ആഹ്ലാ​ദ​ശീ​ല​ന്മാ​രു​മായ ഇവ​രെ​ല്ലാം ഒത്തൊ​രു​മി​ച്ചു താ​മ​സി​ക്കു​ന്നു; അതി​ന്റെ ഫല​മാ​ണു് വാ​ലു​ള്ള സ്വ​രാ​ക്ഷ​ര​ങ്ങൾ​ക്കു ദുർ​ഭി​ക്ഷ​മി​ല്ലാ​ത്ത കൂ​ട്ടു​കാ​രെ​ല്ലാം​കൂ​ടി ഴൊ​ല്ലി എന്നു പേ​രി​ട്ട ആ നൊ​സ്സ​നും നല്ല​വ​നു​മായ സത്ത്വം. ‘നി​ങ്ങൾ​ക്ക് ആ രണ്ടു ‘ലി’ന്മേൽ പറ​ക്കാം, ഴാ​ങ്പ്രു​വെർ പറ​ഞ്ഞു.

ഴൊ​ലി​ക്കു വടി​ത്തു​മ്പു​കൊ​ണ്ടു മൂ​ക്ക​ത്തു തൊ​ടു​ന്ന ഒരു വി​ദ്യ​യു​ണ്ടു്; ബു​ദ്ധി​കൂർ​മ​യു​ടെ ഒര​ട​യാ​ളം.

ഇത്ര​മേൽ വ്യ​ത്യാ​സ​പ്പെ​ട്ട​വ​രും ആക​പ്പാ​ടെ ഗൗ​ര​വ​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി​യ​ല്ലാ​തെ വി​വ​രി​ക്ക​പ്പെ​ടാൻ വയ്യാ​ത്ത​വ​രു​മായ ഈ എല്ലാ യു​വാ​ക്ക​ന്മാർ​ക്കും​കൂ​ടി ഒരു മത​മാ​യി​രു​ന്നു; അഭി​വൃ​ദ്ധി.

എല്ലാ​വ​രും ഫ്ര​ഞ്ച് ഭര​ണ​പ​രി​വർ​ത്ത​ന​ത്തി​ന്റെ നേർ​സ്സ​ന്താ​ന​ങ്ങ​ളാ​ണു്. അവ​രിൽ​വെ​ച്ച് എത്ര​ത​ന്നെ തല​യു​യർ​ന്ന​വ​നും ഈ ഒരു കൊ​ല്ല​ത്തി​ന്റെ പേർ പറ​ഞ്ഞാൽ സഗൗ​ര​വ​നാ​യി; 1789. അവ​രു​ടെ അച്ഛ​ന്മാർ രാ​ജ​ക​ക്ഷി​ക്കാ​രാ​യാ​ലും പ്ര​ജാ​ധി​പ​ത്യ​ക്കാ​രാ​യാ​ലും ശരി; അതു​കൊ​ണ്ടു വി​ശേ​ഷി​ച്ചൊ​ന്നു​മി​ല്ല; ചെ​റു​പ്പ​ക്കാ​രായ ഇവ​രു​ടെ ജന​ന​ത്തി​നു മുൻ​പ​ത്തെ തക​രാ​റൊ​ന്നും ഇവർ​ക്കു ബാ​ധ​ക​മ​ല്ല; ഈ യു​വാ​ക്ക​ന്മാ​രു​ടെ സി​ര​ക​ളി​ലൂ​ടെ നി​യ​മ​നി​ഷ്ഠ​യു​ടെ പരി​ശു​ദ്ധ​ര​ക്ത​മാ​ണു് പാ​ഞ്ഞി​രു​ന്ന​തു്. അവർ നി​ഷ്ക​ള​ങ്ക​മായ ധർ​മ​ത്തേ​യും കേ​വ​ല​മായ മനു​ഷ്യ​മു​റ​യേ​യും ആരാ​ധി​ച്ചു; നടു​ക്കു​ള്ള നി​ല​ക​ളൊ​ന്നും അവർ​ക്കി​ല്ല.

കു​ടും​ബ​മാ​യി ചേർ​ന്ന​വ​രും ഒരു​പോ​ലെ പഠി​ച്ച​വ​രു​മായ ഈ സു​ഹൃ​ത്തു​ക്കൾ പ്രാ​പ്യ​സ്ഥി​തി​യെ നി​ഗു​ഢ​ത​യിൽ കു​റി​ച്ചി​ട്ടു.

ഈ ഉത്സാ​ഹ​ശീ​ല​ന്മാ​രു​ടേ​യും മൂ​ഢ​വി​ശ്വാ​സി​ക​ളു​ടേ​യും ഇടയിൽ ഒരു സം​ശ​യ​ക്കാ​ര​നു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. അയാൾ അവിടെ എങ്ങി​നെ വന്നു​പെ​ട്ടു? സാ​മീ​പ്യം കൊ​ണ്ടു്. ഈ സം​ശ​യ​ക്കാ​ര​ന്റെ പേർ ഗ്ര​ന്തേർ എന്നാ​ണു്; ഈ ചി​ത്ര​ഭാ​ഷ​യി​ലാ​ണു് അയാൾ ഒപ്പി​ടുക പതി​വു്; ആർ. ഗ്ര​ന്തേർ യാ​തൊ​ന്നും വി​ശ്വ​സി​ക്കാ​തി​രി​ക്കാൻ സവി​ശേ​ഷ​മാ​യി മന​സ്സി​രു​ത്തു​ന്ന ഒരാ​ളാ​ണു്, എന്ന​ല്ല, പാ​രി​സ്സി​ലെ വി​ദ്യാ​ല​യ​പ്പാർ​പ്പു കാ​ല​ത്തു കഴി​യു​ന്നേ​ട​ത്തോ​ള​മ​ധി​കം പഠി​ച്ചി​ട്ടു​ള്ള ഒരു വി​ദ്യാർ​ഥി​യാ​ണു് അയാൾ; ഒന്നാം​ത​രം കാ​പ്പി പാ​രി​സ്സിൽ ലെം​ബ്ലാ​ങ് കാ​പ്പി​പ്പീ​ടി​ക​യി​ലാ​ണു് കി​ട്ടുക എന്നും. ഒന്നാ​ന്ത​രം ബി​ല്ലി​യേർ​ഡ് കളി വൊൾ​ത്തെ​യർ എന്നേ​ട​ത്താ​ണെ​ന്നും, നല്ല അപ്പ​ങ്ങ​ളും നല്ല പെൺ​കു​ട്ടി​ക​ളും ഏർ​മി​റ്റേ​ജിൽ കാ​ണാ​മെ​ന്നും, ഒന്നാ​ന്ത​രം കോ​ഴി​ക്കു​ട്ടി​കൾ മദർ സൊ​ഗെ​യു​ടെ ഹോ​ട്ട​ലി​ലാ​ണെ​ന്നും, എണ്ണം പറഞ്ഞ മത്സ്യ​ഭ​ക്ഷ​ണം കു​നെ​ത്തി​ലാ​ണെ​ന്നും, നേർ​ത്തു വെ​ളു​ത്ത ഒരു​ത​രം വീ​ഞ്ഞു ബാ​രി​യേർ ദ്യു​കൊം​പാ​യിൽ കി​ട്ടു​മെ​ന്നും അയാൾ​ക്ക​റി​യാം. എല്ലാ​റ്റി​നു​മു​ള്ള ഒന്നാ​ന്ത​രം സ്ഥലം അയാൾ മന​സ്സി​ലാ​ക്കി​യി​ട്ടു​ണ്ടു്; പുറമെ, കയ്യാ​ങ്ക​ളി​യും ചവു​ട്ടു​ക​ളി​യും മറ്റു ചില നൃ​ത്ത​വി​നോ​ദ​ങ്ങ​ളും. അയാൾ ഒരു മേ​ലെ​ക്കി​ട​യി​ലു​ള്ള വടി​വീ​ശൽ​ക്കാ​ര​നാ​ണു്. പോ​രാ​ത്ത​തി​നു് അയാൾ അസ്സൽ കുടി കു​ടി​ക്കും. അയാൾ തീരെ പരി​ഷ്കാ​ര​മി​ല്ലാ​ത്താ​ളാ​ണു്; അന്ന​ത്തെ ബൂ​ട്ടു​സു് തു​ന്നൽ​പ്പ​ണി​ക്കാ​രി​ക​ളിൽ​വെ​ച്ച് ഏറ്റ​വും സൗ​ഭാ​ഗ്യ​വ​തി ഇർമ ബ്വാ​സി അയാ​ളു​ടെ പരു​ക്കൻ​മ​ട്ടു​കൊ​ണ്ടു ശു​ണ്ഠി കയറി ഇങ്ങ​നെ ഒരു വിധി വി​ധി​ച്ചു: ‘ഒര​സാ​ധ്യ​മ​നു​ഷ്യൻ’; പക്ഷേ, ഗ്ര​ന്തേ​രു​ടെ മന്ത​ത്ത​രം അക്ഷോ​ഭ്യ​മാ​യി​രു​ന്നു. അയാൾ ശ്ര​ദ്ധ​യോ​ടും വാ​ത്സ​ല്യ​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി എല്ലാ സ്ത്രീ​ക​ളേ​യും സൂ​ക്ഷി​ച്ചു നോ​ക്കും; ആ നോ​ട്ട​ത്തിൽ അവ​രെ​ല്ലാ​വ​രോ​ടും അയാൾ ഇങ്ങ​നെ പറ​യു​ന്ന ഒരു മട്ടു​ണ്ടാ​യി​രി​ക്കും: ‘എനി​ക്കി​ഷ്ടം തോ​ന്ന​ണം!’ സകല സ്ത്രീ​ക​ളും തന്നെ ആവ​ശ്യ​പ്പെ​ട്ടു​കൊ​ണ്ടി​രി​ക്ക​യാ​ണെ​ന്നു് അയാൾ കൂ​ട്ടു​കാ​രെ ധരി​പ്പി​ക്കാൻ ശ്ര​മി​ക്കു​ന്ന​തു​പോ​ലെ തോ​ന്നും.

പൊ​തു​ജ​നാ​വ​കാ​ശം, മനു​ഷ്യ​ധർ​മം, സാ​മു​ദാ​യി​ക​ബ​ന്ധം, ഫ്ര​ഞ്ച് ഭര​ണ​പ​രി​വർ​ത്ത​നം, പ്ര​ജാ​ധി​പ​ത്യം, പൊ​തു​ജ​ന​ഭ​ര​ണം, മനു​ഷ്യ​ത്വം, പരി​ഷ്കാ​രം, അഭി​വൃ​ദ്ധി - ഈ വാ​ക്കു​ക​ളെ​ല്ലാം ഗ്ര​ന്തേ​റെ​സ്സം​ബ​ന്ധി​ച്ചേ​ട​ത്തോ​ളം ഏതാ​ണ്ടു നി​രർ​ഥ​ക​ങ്ങ​ളാ​ണു്. അയാൾ അവ​യു​ടെ നേ​രെ​യൊ​ക്കെ പു​ഞ്ചി​രി​യി​ടും ബു​ദ്ധി​യു​ടെ എല്ലു​തിർ​ച്ച​രോ​ഗ​മായ ആ സം​ശ​യ​വാ​ദം ഒരൊ​റ്റ ആലോ​ച​ന​യെ​ങ്കി​ലും ഗ്ര​ന്തേ​റിൽ ബാ​ക്കി​വെ​ച്ചി​ല്ല. അയാൾ വക്രോ​ക്തി​യു​ടെ കൂടെ താ​മ​സി​ച്ചു​പോ​ന്നു. ഇതാ​ണു് അയാ​ളു​ടെ മു​ഖ്യ​സി​ദ്ധാ​ന്തം: ‘നേ​രാ​യി​ട്ടു് ഒന്നു മാ​ത്ര​മു​ണ്ടു്, എന്റെ നി​റ​ഞ്ഞ പാ​ന​പാ​ത്രം.’ എല്ലാ കക്ഷി​ക്കാ​രി​ലും കാ​ണ​പ്പെ​ടു​ന്ന മനോ​വി​ശ്വാ​സ​ത്തെ അയാൾ പു​ച്ഛി​ച്ചു; അച്ഛ​നേ​യും ശരി, സഹോ​ദ​ര​നേ​യും ശരി; ഇളയ രൊ​ബെ​പി​യ​റേ​യും ല്വാ​സെ​രോ​ലി​നേ​യും. [14] ‘അവർ​ക്കൊ​ക്കെ മരി​ക്കാൻ​മാ​ത്രം പ്രാ​യ​മാ​യി’ അയാൾ ഉച്ച​ത്തിൽ പറയും. കു​രി​ശി​നെ​പ്പ​റ്റി അയാൾ അഭി​പ്രാ​യ​പ്പെ​ട്ടു: ‘ഒരു വി​ജ​യ​മാ​യി കലാ​ശി​ച്ച തൂ​ക്കു​മ​ര​മാ​ണ​തു്.’ ഒരു തെ​ണ്ടി​യും ചൂ​തു​ക​ളി​ക്കാ​ര​നും തെ​മ്മാ​ടി​യും കള്ളു​കു​ടി​യ​നു​മായ അയാൾ ‘നാ​ലാ​മൻ ആങ്റി ജയി​ച്ചി​ട​ട്ടെ’ എന്ന പല്ല​വി​യു​ള്ള പാ​ട്ടു് ഇള​വി​ല്ലാ​തെ പാടി ആ ചെ​റു​പ്പ​ക്കാ​രായ മനോ​രാ​ജ്യ​ക്കാ​രെ​യെ​ല്ലാം മു​ഷി​പ്പി​ക്കും.

ഏതാ​യാ​ലും ഈ സം​ശ​യ​ക്കാ​ര​ന്നു് ഒരു മത​ഭ്രാ​ന്തി​യു​ണ്ടു്. ആ മത​ഭ്രാ​ന്തി ഒരു സി​ദ്ധാ​ന്ത​ത്തോ​ട​ല്ല, ഒരു കാ​ര്യ​ത്തോ​ട​ല്ല; ഒരു കലാ​വി​ദ്യ​യോ​ട​ല്ല, ഒരു ശാ​സ്ത്ര​ത്തോ​ട​ല്ല; ഒരാ​ളോ​ടാ​ണു് -​ആൻഷൊൽരാ. ആൻ​ഷൊൽ​രാ​യെ അയാൾ ബഹു​മാ​നി​ച്ചി​രു​ന്നു, സ്നേ​ഹി​ച്ചി​രു​ന്നു, പൂ​ജി​ച്ചി​രു​ന്നു. കേ​വ​ല​ത്വ​ത്തി​ലൂ​ന്നി​നി​ല്ക്കു​ന്ന ആ മനു​ഷ്യ​മ​ന​സ്സു​ക​ളു​ടെ കൂ​ട്ട​ത്തിൽ ഈ കീ​ഴ​ട​ക്ക​മി​ല്ലാ​ത്ത പരി​ഹാ​സ​ക്കാ​രൻ ആരോ​ടാ​ണു് തന്നെ കൂ​ട്ടി​ക്കെ​ട്ടി​യ​തു്? ഏറ്റ​വു​മ​ധി​കം കേ​വ​ല​ഹൃ​ദ​യ​നോ​ടു്. ഏതു നി​ല​യിൽ ആൻ​ഷൊൽ​രാ അയാളെ കീ​ഴ്പ്പെ​ടു​ത്തി? അയാ​ളു​ടെ അഭി​പ്രാ​യ​ങ്ങ​ളാ​ലാ​ണോ? അല്ല; സ്വ​ഭാ​വം​കൊ​ണ്ടു്, പല​പ്പോ​ഴും കാ​ണാ​വു​ന്ന ഒരു കാഴ്ച. ചേർ​ന്നി​ണ​ങ്ങു​ന്ന വർ​ണ​വി​ശേ​ഷ​ങ്ങ​ളെ​പ്പോ​ലെ, ഒരു സം​ശ​യ​ക്കാ​രൻ ഒരു വി​ശ്വാ​സി​യോ​ടു ചേ​രു​ന്ന​തു പ്ര​കൃ​തി​സാ​ധാ​ര​ണ​മാ​ണു്. നമു​ക്കി​ല്ലാ​ത്ത​തു നമ്മെ ആകർ​ഷി​ക്കു​ന്നു കു​രു​ട​നെ​പ്പോ​ലെ വെ​ളി​ച്ചം ഇഷ്ട​പ്പെ​ടു​ന്ന ആളി​ല്ല. കള്ളൻ പെ​രും​കൂ​റ്റ​നെ ആരാ​ധി​ക്കു​ന്നു. പോ​ക്കാ​ച്ചി​ത്ത​വ​ള​യു​ടെ കണ്ണു് എപ്പോ​ഴും ആകാ​ശ​ത്തൂ​ന്നി​ക്കൊ​ണ്ടാ​ണ് എന്തി​നു്? പറ​ക്കു​ന്ന പക്ഷി​യെ നോ​ക്കി​ക്കാ​ണാൻ? സംശയം ഉള്ളിൽ ചു​രു​ണ്ടു​കി​ട​ക്കു​ന്ന ഗ്ര​ന്തേർ​ക്ക് ആൻ​ഷൊൽ​രാ​യിൽ വി​ശ്വാ​സം പൊ​ങ്ങി​പ്പ​റ​ക്കു​ന്ന​തു കാണുക രസ​മാ​യി​രു​ന്നു. അയാൾ​ക്ക് ആൻ​ഷൊൽ​രാ​യെ​ക്കൊ​ണ്ടാ​വ​ശ്യ​മു​ണ്ടു്. ആ ചരി​ത്ര​ത്തോ​ടും ആരോ​ഗ്യ​ത്തോ​ടും ദൃ​ഢ​ത​യോ​ടും ഋജു​ത്വ​ത്തോ​ടും സ്ഥി​ര​ത​യോ​ടും കല​വ​റ​യി​ല്ലാ​യ്മ​യോ​ടും കൂടിയ പ്ര​കൃ​തി അയാളെ മയ​ക്കി​ക്ക​ള​ഞ്ഞു; ആ കഥ അയാൾ വ്യ​ക്ത​മാ​യ​റി​യു​ക​യാ​വ​ട്ടേ, അങ്ങ​നെ​യൊ​ന്നു​ണ്ടെ​ന്നു തന്നെ​ത്താൻ മന​സ്സി​ലാ​ക്കാൻ ശ്ര​മി​ക്കു​ക​യാ​വ​ട്ടെ ചെ​യ്തി​രു​ന്നി​ല്ല; പ്ര​കൃ​തി​പ്രേ​ര​ണ​യാൽ ആ എതിർ​സ്വ​ഭാ​വി​യെ അയാൾ ബഹു​മാ​നി​ച്ചു. അയാ​ളു​ടെ മൃ​ദു​ക്ക​ളും, അശ​ക്ത​ങ്ങ​ളും, അഴി​ഞ്ഞു​തീർ​ന്ന​വ​യും, രൂ​പ​മ​റ്റ​വ​യു​മായ ആലോ​ച​ന​കൾ, ഒരു തണ്ടെ​ല്ലി​നോ​ടെ​ന്ന​പോ​ലെ, ആൻ​ഷൊൽ​രാ​യോ​ടു പറ്റി​പ്പി​ടി​ച്ചു. അയാ​ളു​ടെ ധാർ​മി​ക​പ്ര​കൃ​തി ആ സ്ഥി​ര​ത​മേൽ ചാ​രി​നി​ന്നു. ആൻ​ഷൊൽ​രാ​യു​ടെ സാ​ന്നി​ധ്യ​ത്തിൽ ഗ്ര​ന്തേർ ഒരി​ക്കൽ​ക്കൂ​ടി ഒരാ​ളാ​യി. എന്ന​ല്ല, പ്ര​ത്യ​ക്ഷ​ത്തിൽ പര​സ്പ​ര​വി​രു​ദ്ധ​ങ്ങ​ളായ രണ്ടു സ്വ​ഭാ​വ​ങ്ങൾ കൂ​ടി​ച്ചേർ​ന്നു​ണ്ടാ​യ​താ​യി​രു​ന്നു ആ മനു​ഷ്യൻ. അയാ​ളിൽ കപ​ട​ത​യു​മു​ണ്ടു്. നി​ഷ്ക​പ​ട​ത​യു​മു​ണ്ടു്. അയാ​ളു​ടെ ഔദാ​സീ​ന്യം സ്നേ​ഹി​ച്ചു. വി​ശ്വാ​സ​ത്തെ​ക്കൂ​ടാ​തെ അയാ​ളു​ടെ മന​സ്സി​നു കഴി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാം; പക്ഷേ, സൗ​ഹാർ​ദ്ദ​ത്തെ​ക്കൂ​ടാ​തെ അയാ​ളു​ടെ ഹൃ​ദ​യ​ത്തി​നു കഴി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാം; പക്ഷേ, സൗ​ഹാർ​ദ്ദ​ത്തെ​ക്കൂ​ടാ​തെ അയാ​ളു​ടെ ഹൃ​ദ​യ​ത്തി​നു കഴി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാൻ വയ്യാ. ഒര​ഗാ​ധ​മായ പര​സ്പ​ര​വി​രു​ദ്ധത; എന്തു​കൊ​ണ്ടെ​ന്നാൽ, സ്നേ​ഹം ഒരു വി​ശ്വാ​സ​മാ​ണു്. അയാ​ളു​ടെ പ്ര​കൃ​തി അങ്ങ​നെ​യാ​യി​രു​ന്നു. അകവും പു​റ​വും എതിർ​വ​ക്കു​മാ​യി​രി​ക്കാൻ വേ​ണ്ടി ജനി​ച്ച​വ​രോ എന്നു തോ​ന്നു​മാ​റു ചില ആളു​ക​ളു​ണ്ടു്. അവ​രാ​ണു് പൊ​ലു​ക്സു്, [15] പത്രൊ​ക്ലെ​സു്, [16] നിസുസ [17] എന്ന​വർ. മറ്റൊ​രാൾ പു​റ​ത്തു താ​ങ്ങു​ന്ന​തു​കൊ​ണ്ടു​മാ​ത്ര​മാ​ണു് അവർ നി​ല്ക്കു​ന്ന​തു്; അവ​രു​ടെ പേർ ഒരു തു​ടർ​ച്ച​യാ​ണു്. ഉം എന്ന സമു​ച്ച​യ​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി​യേ അതെ​ഴു​ത​പ്പെ​ടാ​റു​ള്ളു; അവ​രു​ടെ ജീ​വി​തം സ്വ​ന്ത​മ​ല്ല; അതു് അവ​രു​ടേ​ത​ല്ലാ​ത്ത ഒരു ജീ​വി​ത​ത്തി​ന്റെ മറു​പു​റ​മാ​ണു്. ഗ്ര​ന്തേർ അത്ത​ര​ക്കാ​രിൽ ഒരാ​ളാ​ണു്. അയാൾ ആർ​ഷൊൽ​രാ​യു​ടെ പു​റ​മാ​യി​രു​ന്നു.

ആൻ​ഷൊൽ​രാ​യു​ടെ ശരി​ക്കു​ള്ള ഉപ​ഗ്ര​ഹ​മായ ഗ്ര​ന്തേർ ഈ യു​വാ​ക്ക​ളു​ടെ സം​ഘ​ത്തിൽ താ​മ​സി​ച്ചു; അയാ​ളു​ടെ പാർ​പ്പു് അതി​ലാ​യി​രു​ന്നു; മറ്റെ​വി​ടെ​യും അയാൾ​ക്കു രസ​മി​ല്ല; അയാൾ എല്ലാ​യി​ട​ത്തും അവരെ പിൻ​തു​ടർ​ന്നു. ഈ രൂ​പ​ങ്ങൾ വീ​ഞ്ഞി​ന്റെ പത​യി​ലൂ​ടെ വരു​ന്ന​തും പോ​കു​ന്ന​തും കാ​ണു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു അയാൾ​ക്കു രസം, അയാ​ളു​ടെ നേ​രം​പോ​ക്കു​കാ​ര​ണം അവ​ര​യാ​ളെ കൊ​ണ്ടു നട​ന്നു.

വി​ശ്വാ​സി​യായ ആൻ​ഷൊൽ​രാ​യ്ക്ക് ഈ സം​ശ​യ​ക്കാ​ര​നെ ബഹു​പു​ച്ഛ​മാ​യി​രു​ന്നു; മദ്യം തൊ​ടാ​ത്ത അയാൾ​ക്ക് ആ മദ്യ​പ​നെ ബഹു​പ​രി​ഹാ​സ​മാ​യി​രു​ന്നു. കു​റ​ച്ച് അന്ത​സ്സു​കൂ​ടിയ അനു​ക​മ്പ​മാ​ത്രം അയാൾ ആ സേ​വ​ന്റെ നേരെ കാ​ണി​ച്ചു​പോ​ന്നു. ആൻ​ഷൊൽ​രാ​യാൽ എപ്പോ​ഴും നിർ​ദ്ദ​യ​മാ​യി പെ​രു​മാ​റ​പ്പെ​ടു​ന്ന​വ​നും, പരു​ഷ​നി​ല​യിൽ നി​രാ​ക​രി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്ന​വ​നും, ഉപേ​ക്ഷി​ക്ക​പ്പെ​ട്ടാ​ലും എപ്പോ​ഴും അടു​ത്തു കൂ​ടു​ന്ന​വ​നു​മായ ആ മനു​ഷ്യൻ ആൻ​ഷൊൽ​രാ​യെ​പ്പ​റ്റി പറയും; ‘എന്തു​കൊ​ള്ളാ​വു​ന്ന വെ​ണ്ണ​ക്ക​ല്ലു്.’

ഇതു​വ​രെ പറ​ഞ്ഞു​പോ​ന്ന സം​ഭ​വ​ങ്ങ​ളു​മാ​യി ഏതാ​ണ്ടു് ബന്ധ​മു​ള്ള​തെ​ന്നു് ഇനി അറി​യ​പ്പെ​ടാൻ പോ​കു​ന്ന ഒരു ദിവസം ഉച്ച​യ്ക്കു മു​സെ​ങ് കാ​പ്പി​പ്പീ​ടി​ക​യു​ടെ വാ​തി​ല്ക്കൽ ലെഗ്ൽ ദു് മോ വി​ഷ​യ​ല​മ്പ​ട​ന്റെ ഭാ​വ​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി ചാ​രി​നി​ല്ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. അവ​ധി​യെ​ടു​ത്തു​പോ​കു​ന്ന ഒരോ​വു​താ​ങ്ങി​പ്ര​തി​മ​യു​ടെ മട്ടു​ണ്ടു് അയാൾ​ക്ക്; പക്ഷേ, എന്താ​യാ​ലും, മനോ​രാ​ജ്യ​മ​ല്ലാ​തെ മറ്റൊ​ന്നും അയാൾ കൊ​ണ്ടു​പോ​കു​ന്നി​ല്ല. അയാൾ പ്ലാ​സു് സാങ്-​മികേൽപ്രദേശത്തേക്കു തു​റി​ച്ചു​നോ​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. ഒന്നി​നോ​ടു പു​റം​ചാ​രു​ന്ന​തു നി​വർ​ന്നു​നി​ല്ക്കെ മലർ​ന്നു കി​ട​ക്കു​ന്ന​തി​നു സമ​മാ​ണു്; ഈ നിലയെ ആലോ​ച​നാ​ശീ​ല​ന്മാർ വെ​റു​ത്തി​ട്ടി​ല്ല. നി​യ​മ​വി​ദ്യാ​ല​യ​ത്തിൽ​വെ​ച്ചു രണ്ടു ദിവസം മുൻപു കഴി​ഞ്ഞ ഒരു ചെറിയ ആപ​ത്തി​നെ​പ്പ​റ്റി, കു​ണ്ഠി​ത​ത്തോ​ടു കൂ​ടാ​തെ, ലെഗ്ൽ ദു് മോ മനോ​രാ​ജ്യം വി​ചാ​രി​ക്ക​യാ​യി​രു​ന്നു; അത​യാ​ളു​ടെ ഭാ​വി​യെ​പ്പ​റ്റി ശരി​പ്പെ​ടു​ത്തി​വെ​ച്ചി​രു​ന്ന യു​ക്തി​ക​ളെ തകരാറാക്കി-​ഏതായാലും ആ യു​ക്തി അത്ര തെ​ളി​ഞ്ഞു കഴി​ഞ്ഞി​ട്ടി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു.

മനോ​രാ​ജ്യം ഒരു വണ്ടി കട​ന്നു​പോ​കു​ന്ന​തി​നെ തട​യു​ന്നി​ല്ല; ആ വണ്ടി​യെ മനോ​രാ​ജ്യ​ക്കാ​ര​ന്നു നോ​ക്കി​ക്കാ​ണു​ന്ന​തി​നും വി​രോ​ധ​മി​ല്ല. ഒരു​ത​രം സർ​വ​വ്യാ​പി​യായ അല​സ​ത​യോ​ടു​കൂ​ടി നോ​ട്ട​ങ്ങൾ പാ​റി​ന​ട​ന്നി​രു​ന്ന ലെഗ്ൽ ദ്മോ തന്റെ സ്വ​പ്നാ​ട​ന​ത്തി​നി​ട​യിൽ. ഒരു ഇര​ട്ട​ച്ച​ക്ര​വ​ണ്ടി, നട​ക്കു​ന്ന വേ​ഗ​ത്തി​ലും, ഇന്നേ​ട​ത്തേ​ക്കെ​ന്നി​ല്ലാ​തെ​യും, അതിലെ കട​ന്നു​പോ​കു​ന്ന​തു നോ​ക്കി​ക്ക​ണ്ടു. ആരു​ടേ​യാ​യി​രു​ന്നു ഈ വണ്ടി? എന്താ​ണ​തു് നട​ക്കു​ന്ന വേ​ഗ​ത്തിൽ തെ​ളി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്ന​തു? ലെഗ്ൽ ഒരു പരി​ശോ​ധന കഴി​ച്ചു. അതിൽ വണ്ടി​ക്കാ​ര​നു പുറമേ ഒരു ചെ​റു​പ്പ​ക്കാ​രൻ കൂ​ടി​യു​ണ്ടു്; ആ ചെ​റു​പ്പ​ക്കാ​ര​ന്നു മുൻ​പിൽ ഒരു പോ​ത്തൻ കൈ​പ്പെ​ട്ടി​യും അതി​ന്മേൽ പറ്റി​ച്ചി​ട്ടു​ള്ള ഒരു കാർ​ഡിൽ കറു​ത്തു വലിയ അക്ഷ​ര​ത്തിൽ, മരി​യു​സു് പൊ​ങ്മേർ​സി എന്ന പേർ അച്ച​ടി​ച്ചി​ട്ടു​ള്ള​തി​നെ അതു വഴി യാ​ത്ര​ക്കാർ​ക്കു കാ​ണി​ച്ചു​കൊ​ടു​ത്തി​രു​ന്നു.

ഈ പേർ ലെ​ഗ്ലി​ന്റെ നിലയെ ഒന്നു ഭേ​ദ​പ്പെ​ടു​ത്തി. അയാൾ നി​വർ​ന്നു​നി​ന്നു വണ്ടി​യി​ലു​ള്ള ചെ​റു​പ്പ​ക്കാ​ര​നു നേരെ ഈയൊരു സം​ബു​ദ്ധി എറി​ഞ്ഞു: ‘മൊ​സ്സ്യു മരി​യു​സു് പൊ​ങ്മേർ​സി!’

ആവിധം സം​ബോ​ധ​നം ചെ​യ്യ​പ്പെ​ട്ട വണ്ടി നി​ന്നു.

അഗാ​ധ​മായ മനോ​രാ​ജ്യ​ത്തിൽ​ത്ത​ന്നെ മു​ങ്ങി​യി​രി​ക്കു​ന്ന ആ ചെ​റു​പ്പ​ക്കാ​രൻ തല​യു​യർ​ത്തി.

‘ഏ?’ അയാൾ ചോ​ദി​ച്ചു.

‘നി​ങ്ങ​ളാ​ണോ മൊ​സ്സ്യു മരി​യു​സു് പൊ​ങ്മേർ​സി?’

‘നി​ശ്ച​യ​മാ​യും.’

‘ഞാൻ നി​ങ്ങ​ളെ അന്വേ​ഷി​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു,’ ലെഗ്ൽ ദു് മോ വീ​ണ്ടും തു​ടർ​ന്നു.

‘അതെ​ങ്ങ​നെ?’ മരി​യു​സു് കല്പി​ച്ചു ചോ​ദി​ച്ചു. എന്തു​കൊ​ണ്ടെ​ന്നാൽ അത​യാ​ളാ​യി​രു​ന്നു; വാ​സ്ത​വ​ത്തിൽ അയാൾ അപ്പോൾ​ത്ത​ന്നെ മു​ത്ത​ച്ഛ​ന്റെ വീ​ട്ടിൽ​നി​ന്നു പോ​ന്ന​തേ ഉള്ളു; തന്റെ മുൻ​പിൽ കാ​ണ​പ്പെ​ട്ട ആ മുഖം അയാൾ അന്നൊ​ന്നാ​മ​താ​യി​ട്ടാ​ണു് കാ​ണു​ന്ന​തു്, ‘ഞാൻ നി​ങ്ങ​ളെ അറി​യി​ല്ല.’

‘നി​ങ്ങ​ളെ ഞാനും അറി​യി​ല്ല,’ ലെഗ്ൽ മറു​പ​ടി പറ​ഞ്ഞു.

ഒരു തമാ​ശ​ക്കാ​ര​നെ​യാ​ണു് താൻ കണ്ടെ​ത്തി​യ​തെ​ന്നു മരി​യു​സു് വി​ചാ​രി​ച്ചു - തു​റ​സ്സായ തെ​രു​വിൽ​വെ​ച്ച് ഒരു നി​ഗൂ​ഢ​ത​യു​ടെ ആരം​ഭ​ത്തെ. ആ സമ​യ​ത്തു് അയാൾ​ക്ക് ആക​പ്പാ​ടെ അത്ര രസ​മി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു. അയാൾ നെ​റ്റി ചു​ളി​ച്ചു. ഒരു സ്തോ​ഭ​ഭേ​ദ​വും കൂ​ടാ​തെ ലെഗ്ൽ ദു് മോ പറ​ഞ്ഞും​കൊ​ണ്ടു​പോ​യി; ‘നി​ങ്ങൾ മി​നി​ഞ്ഞാ​ന്നു പള്ളി​ക്കൂ​ട​ത്തി​ലു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നി​ല്ല.’

‘അങ്ങ​നെ വരാം.’ “അതു തീർ​ച്ച​യാ​ണു്.’ ‘നി​ങ്ങൾ ഒരു വി​ദ്യാർ​ഥി​യാ​ണോ?’ മരി​യു​സു് ചോ​ദി​ച്ചു. ‘അതേ സാർ. നി​ങ്ങ​ളെ​പ്പോ​ലെ. മി​നി​ഞ്ഞാ​ന്നു ഞാൻ യദൃ​ച്ഛ​യാ​യി പള്ളി​ക്കൂ​ട​ത്തിൽ കട​ന്നു. ചി​ല​പ്പോൾ ആളു​കൾ​ക്ക് അങ്ങ​നെ​യൊ​രു കമ്പം തോ​ന്നി​പ്പോ​വു​മെ​ന്നു നി​ങ്ങൾ​ക്ക​റി​യാ​മ​ല്ലോ. അധ്യാ​പ​കൻ ഹാജർ വി​ളി​ക്ക​യാ​യി​രു​ന്നു. ആ സമ​യ​ത്തു് അവർ തീരെ കൊ​ള്ള​രു​താ​ത്ത ഒരു വക​ക്കാ​രാ​യി​രി​ക്കു​മെ​ന്നു നി​ങ്ങൾ അറി​യാ​തെ വരി​ല്ല. മൂ​ന്നാ​മ​ത്തെ വി​ളി​ക്കും ഉത്ത​രം കി​ട്ടാ​ഞ്ഞ​പ്പോൾ നി​ങ്ങ​ളു​ടെ പേർ പട്ടി​ക​യിൽ​നി​ന്നു വെ​ട്ടി​ക്ക​ള​യ​പ്പെ​ട്ടു. അറു​പ​തു ഫ്രാ​ങ്ക് വെ​ള്ള​ത്തിൽ.’

മരി​യു​സു് ശ്ര​ദ്ധി​ക്കാൻ തു​ട​ങ്ങി.

‘ബ്ലൊൻ​ദോ ആണു് പേർ വി​ളി​ച്ച​തു്. നി​ങ്ങൾ അറി​യു​മ​ല്ലോ ബ്ലൊൻ​ദോ​വി​നെ; വളരെ കൂർ​ത്തു ദ്രോ​ഹ​ബു​ദ്ധി​യോ​ടു​കൂ​ടിയ ഒരു മൂ​ക്കാ​ണു് അയാ​ളു​ടേ​തു്; ഇല്ലാ​ത്ത​വ​രെ മണ​ത്ത​റി​യു​ന്ന​തു് അയാൾ​ക്കു ബഹു​ര​സ​മാ​ണു്. അയാൾ ഉപാ​യ​ത്തിൽ ‘പ’ എന്ന അക്ഷ​ര​ത്തിൽ​പ്പി​ടി​ച്ചു. ആ അക്ഷ​ര​ത്തിൽ എനി​ക്ക​ത്ര കാ​ര്യ​മി​ല്ലാ​ത്ത​തു​കൊ​ണ്ടു്, ഞാൻ മന​സ്സു​വെ​ച്ചി​ല്ല. വിളി അത്ര വെ​റു​തെ​യാ​യി​രു​ന്നി​ല്ല. ഒരു വെ​ട്ടു​മു​ണ്ടാ​യി​ല്ല; പ്ര​പ​ഞ്ചം അവിടെ ഹാ​ജ​രു​ണ്ടു്. ബ്ലോൻ​ദോ​വി​നു കു​ണ്ഠി​ത​മാ​യി. ഞാൻ സ്വയം പറ​ഞ്ഞു: ‘ബ്ലോൻ​ദോ, എന്റെ ചങ്ങാ​തി, ഇന്ന​ത്തെ ദിവസം എത്ര ചെറിയ തൂ​ക്കി​ക്കൊ​ല​യ്ക്കും തനി​ക്കു വഴി​കി​ട്ടി​ല്ല.’ ഉട​നെ​ത​ന്നെ ബ്ലൊൻ​ദോ വി​ളി​ച്ചു, ‘മരി​യു​സു് പൊ​ങ്മേർ​സി!’ ആരും മറു​പ​ടി പറ​യു​ന്നി​ല്ല. ഞാൻ വേ​ഗ​ത്തിൽ സ്വയം പറ​ഞ്ഞു: ‘ഇതാ കണിശം കു​റ​ഞ്ഞ ഒരു യഥാർ​ഥ​മ​നു​ഷ്യൻ. അയാൾ ഒരു നല്ല വി​ദ്യാർ​ഥി​യ​ല്ല, ഇതു നി​ങ്ങ​ളു​ടെ കൊ​ള്ളാ​വു​ന്ന​വ​രിൽ ഒരാ​ള​ല്ല; പഠി​ക്കു​ന്ന വി​ദ്യാർ​ഥി​യോ, പൊ​ട്ട​നായ ജ്ഞാ​ന​ല​വ​ദുർ​വി​ദ​ഗ്ധ​നോ’ സാ​ഹി​ത്യ​വും ധർ​മ​ശാ​സ്ത്ര​വും പ്ര​കൃ​തി​ശാ​സ്ത്ര​വും, സർ​വ​ജ്ഞാ​ന​വും ഉള്ളിൽ​ക്ക​ട​ത്തി​യ​വ​നോ ചതു​ര​ത്തിൽ വെ​ട്ടി​ശ​രി​പ്പെ​ടു​ത്തി നിർ​ത്തി​യി​ട്ടു​ള്ള മന്ത​ന്മാ​രിൽ ഒരാളോ അല്ല; ഉദ്യോ​ഗം​കൊ​ണ്ടു് ഒരു നി​സ്സാ​ര​വ​സ്തു. അയാൾ അല​ഞ്ഞു​ന​ട​ക്കു​ക​യും, നാടൻ ലാ​ത്ത​ലു​കൾ അഭ്യ​സി​ക്കു​ക​യും, സ്ത്രീ​ക​ളോ​ടു ലോ​ഗ്യം കൂ​ടു​ക​യും, ഒരു സമയം ഇസ്സ​മ​യ​ത്തു് എന്റെ രഹ​സ്യ​ക്കാ​രി​യോ​ടു​കൂ​ടി രമി​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്യു​ന്ന ഒരു മാ​ന്യ​നായ അല​സ​നാ​യി​രി​ക്കും. നമു​ക്ക​യാ​ളെ രക്ഷി​ക്കുക. ബ്ലൊൻ​ദോ പോ​യ്ച്ചാ​വ​ട്ടെ!’ ആ സമ​യ​ത്തു പേർ വെ​ട്ടി കറു​ത്തി​രു​ണ്ട തൂവൽ ബ്ലൊൻ​ദോ മഷി​യിൽ മു​ക്കി. തന്റെ മഞ്ഞ​ക്ക​ണ്ണു​ക​ളെ ആ മു​റി​യി​ലെ​ങ്ങും ഒന്നു വ്യാ​പ​രി​പ്പി​ച്ചു; മൂ​ന്നാ​മ​തും ആവർ​ത്തി​ച്ചു; ‘മരി​യു​സു് പൊ​ങ്മേർ​സി!’ ഞാൻ മറു​പ​ടി പറ​ഞ്ഞു: ‘ഹാജർ ഇതു കൊ​ണ്ടാ​ണു് നി​ങ്ങ​ളു​ടെ പേർ തട​യ​പ്പെ​ടാ​ഞ്ഞ​തു്.’

‘മൊസ്സ്യു-​’ മരി​യു​സു് പറ​ഞ്ഞു.

‘ഇനി എന്റേ​തെ​ങ്ങ​നെ​യെ​ന്ന​ന്നു്,’ ലെഗ്ൽ ദു് മോ തു​ടർ​ന്നു.

‘എനി​ക്കു മന​സ്സി​ലാ​കു​ന്നി​ല്ല.’

ലെഗ്ൽ പറയാൻ തു​ട​ങ്ങി: ‘ക്ഷ​ണ​ത്തിൽ മന​സ്സി​ലാ​ക്കി​ത്ത​രാം, ഞാൻ മറു​പ​ടി പറയാൻ പാ​ക​ത്തിൽ മേ​ശ​യ്ക്ക​ടു​ത്താ​യി​രു​ന്നു; പാ​ഞ്ഞു​ക​ള​യാൻ പാ​ക​ത്തിൽ വാ​തി​ലി​നും. ഒരു​ത​രം കാ​ഠി​ന്യ​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി അധ്യാ​പ​കൻ എന്റെ നേരെ സൂ​ക്ഷി​ച്ചു​നോ​ക്കി. പെ​ട്ടെ​ന്നു് ബ്ലൊൻദോ-​ബ്വാലൊ’ [1] സൂ​ചി​പ്പി​ച്ചി​ട്ടു​ള്ള ദു​ഷ്ട​മൂ​ക്കൻ അയാളാവണം-​അതാ ‘ല’ എന്ന അക്ഷ​ര​ത്തിൽ ചാടി. ‘ല’ എന്റെ അക്ഷ​ര​മാ​ണു്. ഞാൻ മോ രാ​ജ്യ​ത്തു​കാ​ര​നാ​ണു്; എന്റെ പേർ ലെഗ്ൽ എന്നും’

‘ലെഗ്ൽ’ മരി​യു​സു് തറ​ഞ്ഞു പറ​ഞ്ഞു, ‘എന്തു രസ​മു​ള്ള പേർ.’

മൊ​സ്സ്യു, ബ്ലൊൻ​ദോ കട​ന്നു് ഈ രസ​മു​ള്ള പേ​രി​ലെ​ത്തി, വി​ളി​ച്ചു: ‘ലെഗ്ൽ.’ ഞാൻ മറു​പ​ടി പറ​ഞ്ഞു: ‘ഹാജർ.’ ഉടനെ ബ്ലൊൻ​ദോ എന്റെ നേർ​ക്ക് ഒരു നരി​യു​ടെ സൗ​മ്യ​ത​യോ​ടു​കൂ​ടി തു​റ​ച്ചു​നോ​ക്കി, എന്നോ​ടു പറ​ഞ്ഞു: ‘നി​ങ്ങൾ പൊ​ങ്മേർ​സി​യാ​ണെ​ങ്കിൽ​പ്പി​ന്നെ ലഗ്ല​ല്ല. നി​ങ്ങൾ​ക്കു കേൾ​ക്കു​മ്പോൾ ഒരു നീ​ര​സ​പ്ര​ദ​മായ വാ​ക്യം, പക്ഷേ, എനി​ക്ക​തു് ഒരു വാ​യാ​ടി​ത്ത​മാ​യി​ട്ടു മാ​ത്ര​മേ തോ​ന്നി​യു​ള്ളു. അതും പറ​ഞ്ഞ് അയാൾ എന്റെ പേർ വെ​ട്ടി.’

മരി​യു​സു് ഉച്ച​ത്തിൽ പറ​ഞ്ഞു: ‘ഞാൻ വ്യ​സ​നി​ക്കു​ന്നു സേർ,’

‘ഒന്നാ​മ​തു്’ ലെഗ്ൽ തട​ഞ്ഞു​പ​റ​ഞ്ഞു, ‘തി​ക​ച്ചും ഉള്ളിൽ​ത്ത​ട്ടിയ ചില സ്തു​തി​വാ​ക്കു​ക​ളെ​ക്കൊ​ണ്ടു ബ്ലൊൻ​ദോ​വി​നെ​ക്കു​റി​ച്ചു​ള്ള സ്മരണ നി​ല​നിർ​ത്തു​വാൻ എനി​ക്ക​നു​വാ​ദം തരണം. അയാൾ മരി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു എന്നു വെ​ക്ക​ട്ടെ. അയാ​ളു​ടെ മെ​ലി​ച്ച​ലി​നും വി​ളർ​പ്പി​നും തണു​പ്പി​നും ഗന്ധ​ത്തി​നും അതു​കൊ​ണ്ടു് വലിയ മാ​റ്റ​മൊ​ന്നും വരേ​ണ്ട​തി​ല്ല. ഞാൻ പറ​യു​ന്നു: ‘ഇതാ കി​ട​ക്കു​ന്നു ബ്ലൊൻദോ-​മൂക്കൻ ബ്ലൊൻ​ദോ, കീ​ഴ​ട​ക്ക​മേ​റിയ കാള, കു​റി​വാ​ക്കി​നു​ള്ള നാ​യാ​ട്ടു​നായ, പേർ വി​ളി​ക്കാ​നു​ള്ള ദേ​വ​ദൂ​തൻ; അതേ, സത്യ​വാ​നും മര്യാ​ദ​ക്കാ​ര​നും കണി​ശ​ക്കാ​ര​നും വി​ട്ടൊ​ഴി​ച്ച​ലി​ല്ലാ​ത്ത​വ​നും ഋജു​ബു​ദ്ധി​യും ഭയ​ങ്ക​ര​നു​മായ ബ്ലൊൻ​ദോ. അയാൾ എന്റെ പേർ വെ​ട്ടി​ക്ക​ള​ഞ്ഞ​തു​പോ​ലെ ഈശ്വ​രൻ അയാ​ളു​ടെ പേരും വെ​ട്ടി​ക്ക​ള​ഞ്ഞു.’

മരി​യു​സു് തു​ടർ​ന്നു: ‘ഞാൻ വളരെ വ്യസനിക്കുന്നു-​’

‘യു​വാ​വേ,’ ലെഗ്ൽ പറ​ഞ്ഞു: ‘ഇതു നി​ങ്ങൾ​ക്ക് ഒരു പാ​ഠ​മാ​യി​രി​ക്ക​ട്ടെ. മേലാൽ കണി​ശ​മാ​യി​രി​ക്ക​ണം.’

‘ഞാൻ നി​ങ്ങ​ളോ​ടു് ഒരാ​യി​രം മാ​പ്പു ചോ​ദി​ക്കു​ന്നു.’

‘നി​ങ്ങ​ളു​ടെ അയൽ​പ​ക്ക​ക്കാ​ര​ന്റെ പേർ വെ​ട്ടി​പ്പോ​വാൻ ഇട​വ​രു​ത്താ​തി​രി​ക്കുക’

‘ഞാൻ അത്യ​ന്തം വ്യസനിക്കുന്നു-​’

ലെഗ്ൽ പൊ​ട്ടി​ച്ചി​രി​ച്ചു.

‘എനി​ക്കോ സന്തോ​ഷ​മാ​ണു​ള്ള​തു്. ഞാൻ ഏക​ദേ​ശം ഒരു വക്കീ​ലാ​വു​ന്ന​തി​ന്റെ വക്കു​വ​രെ എത്തി. ഈ പേർ​വെ​ട്ടൽ എന്നെ രക്ഷി​ച്ചു. വക്കീൽ​പ്പ​ണി​യി​ലെ വി​ജ​യ​ങ്ങ​ളെ ഞാൻ ഉപേ​ക്ഷി​ക്കു​ന്നു. ഞാൻ വി​ധ​വ​യെ സഹാ​യി​ക്കു​ക​യി​ല്ല; ഞാൻ അനാ​ഥ​ശി​ശു​വി​നെ ഉപ​ദ്ര​വി​ക്കു​ക​യു​മി​ല്ല. മേ​ല​ങ്കി​യി​ല്ല, വേഷം കെ​ട്ട​ലി​ല്ല. എന്റെ പേർ വെ​ട്ടൽ എത്ര കു​റി​ക്കു കൊ​ണ്ടു. ഞാൻ അതിനു നി​ങ്ങ​ളോ​ടാ​ണു് കട​പ്പെ​ട്ടി​രി​ക്കു​ന്ന​തു്. മൊ​സ്സ്യു പൊ​ങ്മേർ​സി, ഞാൻ നി​ങ്ങ​ളെ വന്നു​ക​ണ്ടു് ഒരാ​യി​രം നന്ദി പറ​യ​ണ​മെ​ന്നു വി​ചാ​രി​ക്കു​ന്നു. നി​ങ്ങ​ളു​ടെ താമസം എവി​ടെ​യാ​ണു്?’

‘ഈ കൂ​ലി​വ​ണ്ടി​യിൽ.’ മരി​യു​സു് പറ​ഞ്ഞു.

‘സമ്പ​ന്ന​ത​യു​ടെ ഒര​ട​യാ​ളം.’ ലെഗ്ൽ ശാ​ന്ത​മാ​യി പറ​ഞ്ഞു. ‘ഞാൻ നി​ങ്ങ​ളെ അഭി​ന​ന്ദി​ക്കു​ന്നു. കൊ​ല്ല​ത്തിൽ ഒമ്പ​തി​നാ​യി​രം ഫ്രാ​ങ്ക് വാടക കൊ​ടു​പ്പാ​നു​ള്ള പണി​യാ​യി.’

അസ്സ​മ​യ​ത്തു കുർ​ഫെ​രാ​ക് ഹോ​ട്ട​ലിൽ​നി​ന്നി​റ​ങ്ങി.

മരി​യു​സു് കു​ണ്ഠി​ത​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി പു​ഞ്ചി​രി​യി​ട്ടു.

‘ഞാൻ രണ്ടു മണി​ക്കൂ​റി​ന്റെ വാടക കൊ​ടു​ത്തു; ഇതു മേൽ​നി​ന്നു പോയാൽ മതി എന്നാ​യി​രി​ക്കു​ന്നു. പക്ഷേ, ഇതി​നെ​സ്സം​ബ​ന്ധി​ച്ച് ഒരു ചരി​ത്ര​മു​ണ്ടു്; എവി​ടേ​ക്കാ​ണു് പോ​കേ​ണ്ട​തെ​ന്ന​റി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാ.’

‘സേർ, എന്റെ സ്ഥ​ല​ത്തേ​ക്കു പോരൂ,’ കുർ​ഫെ​രാ​ക് പറ​ഞ്ഞു.

‘എനി​ക്കാ​ണു് മു​മ്പു്,’ ലെഗ്ൽ അഭി​പ്രാ​യ​പ്പെ​ട്ടു; ‘പക്ഷേ, എനി​ക്കു വീ​ടി​ല്ല.’

‘മി​ണ്ടാ​തി​രി​ക്കൂ, ബൊ​സ്വെ,’ കർ​ഫെ​രാ​ക് പറ​ഞ്ഞു.

‘ബൊ​സ്വെ,’ മരി​യു​സു് പറ​ഞ്ഞു, ‘നി​ങ്ങ​ളു​ടെ പേർ ലെഗ്ൽ എന്നാ​ണെ​ന്നു ഞാൻ വി​ചാ​രി​ച്ചു.’

‘ലെഗ്ൽ ദു് മോ,’ ലെഗ്ൽ മറു​പ​ടി പറ​ഞ്ഞു; ‘രൂ​പ​കാ​ല​ങ്കാ​ര​പ്ര​കാ​രം ബൊ​സ്വെ.’

കുർ​ഫെ​രാ​ക് വണ്ടി​യിൽ​ക്ക​യ​റി.

‘വണ്ടി​ക്കാ​രൻ,’ അയാൾ പറ​ഞ്ഞു, ‘പൊർ​ത്തു് സാങ്-​ഴാക്കിലെ ഹോ​ട്ട​ലി​ലേ​ക്ക്.’

അന്നു വൈ​കു​ന്നേ​രം​ത​ന്നെ മരി​യു​സു് ആ ഹോ​ട്ട​ലി​ലെ ഒരു മു​റി​യിൽ കുർ​ഫെ​രാ​ക്കി​ന്റെ കൂടെ താ​മ​സ​മാ​യി.

കു​റ​ച്ചു​ദി​വ​സം​കൊ​ണ്ടു മരി​യു​സു് കുർ​ഫെ​രാ​ക്കി​ന്റെ സ്നേ​ഹി​ത​നാ​യി. ക്ഷ​ണ​ത്തി​ലു​ള്ള കൂ​ടി​ച്ചേ​ര​ലി​ന്റേ​യും മു​റി​ക​ളു​ടെ വേ​ഗ​ത്തി​ലു​ള്ള വടു​മാ​യ​ലി​ന്റേ​യും കാ​ല​മാ​ണു് യൗവനം. കുർ​ഫെ​രാ​ക്കി​ന്റെ അടു​ത്താ​യ​പ്പോൾ മരി​യു​സു് സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി ശ്വാ​സം കഴിച്ചു-​അയാളെസ്സംബന്ധിച്ചേടത്തോളം ഒരു പുതുമ. കുർ​ഫെ​രാ​ക് അയാ​ളോ​ടു് ഒരു ചോ​ദ്യ​വും ചെ​യ്തി​ല്ല. അങ്ങ​നെ​യൊ​രു കാ​ര്യ​ത്തെ​പ്പ​റ്റി അയാൾ ആലോ​ചി​ക്കു​ക​ത​ന്നെ​യു​ണ്ടാ​യി​ല്ല. ആ പ്രാ​യ​ത്തിൽ, മു​ഖ​ങ്ങൾ നിന്ന നി​ല​യിൽ​ത്ത​ന്നെ ഉള്ള​തൊ​ക്കെ വെ​ളി​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്നു; വാ​ക്കു​കൾ അനാ​വ​ശ്യ​ച്ചെ​ല​വാ​ണു്. മു​ഖ​ഭാ​വം പി​റു​പി​റെ സം​സാ​രി​ക്കു​ന്നു​ണ്ടെ​ന്നു കാ​ഴ്ച​യിൽ​ത്ത​ന്നെ തോ​ന്നു​ന്ന ചില ചെ​റു​പ്പ​ക്കാ​രു​ണ്ടു്. അവരെ കണ്ടാൽ​ത്തീർ​ന്നു, അവരെ അറി​ഞ്ഞു കഴി​ഞ്ഞു.

ഏതാ​യാ​ലും ഒരു ദിവസം രാ​വി​ലെ, കുർ​ഫെ​രാ​ക് അപ്ര​തീ​ക്ഷി​ത​മാ​യി അയാ​ളോ​ടു് ഈ ചോ​ദ്യം ചോ​ദി​ച്ചു: ‘കൂ​ട്ട​ത്തിൽ ചോ​ദി​ക്ക​ട്ടെ, നി​ങ്ങൾ​ക്കു രാ​ജ്യ​ഭ​രണ വി​ഷ​യ​ത്തിൽ വല്ല അഭി​പ്രാ​യ​വു​മു​ണ്ടോ?’

‘ആലോചന!’ ആ ചോ​ദ്യം​കൊ​ണ്ടു് ഏതാ​ണ്ടു മു​ഷി​ഞ്ഞ മരി​യു​സു് പറ​ഞ്ഞു.

‘നി​ങ്ങൾ ഏതു കക്ഷി​യാ​ണു്?’

‘പ്ര​ജാ​ധി​പ​ത്യം ഇഷ്ട​പ്പെ​ട്ട ഒരു ബോ​നാ​പ്പർ​ത്തു് കക്ഷി.’

‘പേ​ടി​ക്കാ​നി​ല്ലെ​ന്നു കണ്ട എലി​യു​ടെ സ്വ​ത​വേ​യു​ള്ള ചാ​ര​നി​റം.’ കുർ​ഫെ​രാ​ക് അഭി​പ്രാ​യ​പ്പെ​ട്ടു.

പി​റ്റേ ദിവസം കുർ​ഫെ​രാ​ക് മരി​യു​സ്സി​നെ മു​സെ​ങ് കാ​പ്പി​പ്പീ​ടി​ക​യി​ലേ​ക്കു കൊ​ണ്ടു​പോ​യി. എന്നി​ട്ടു് അയാൾ മരി​യു​സ്സി​ന്റെ ചെ​കി​ട്ടിൽ ഒരു പു​ഞ്ചി​രി​യോ​ടു കൂടി മന്ത്രി​ച്ചു; ‘ഞാൻ നി​ങ്ങ​ളെ ഭര​ണ​പ​രി​വർ​ത്ത​ന​ത്തി​ലേ​ക്കു പ്ര​വേ​ശി​പ്പി​ക്കേ​ണ്ടി​യി​രി​ക്കു​ന്നു.’ അങ്ങ​നെ അയാളെ കുർ​ഫെ​രാ​ക് എബിസി സു​ഹൃൽ​സം​ഘ​ത്തി​ന്റെ സദ​സ്സി​ലേ​ക്കു കൂ​ട്ടി​ക്കൊ​ണ്ടു​പോ​യി. അയാൾ മറ്റു ചങ്ങാ​തി​മാ​രു​മാ​യി ആ അപ​രി​ചി​ത​നെ, മരി​യു​സ്സി​നു് അർഥം മന​സ്സി​ലാ​കാ​തി​രു​ന്ന ഈ വാ​ക്കു പറ​ഞ്ഞ്, പരി​ച​യ​പ്പെ​ടു​ത്തി: ‘ഒരു ശി​ഷ്യൻ.’

ഫലി​ത​ക്കാ​രു​ടെ ഒരു കട​ന്നൽ​ക്കൂ​ട്ടി​ലാ​ണു് മരി​യു​സു് വീ​ണ​തു്. ഏതാ​യാ​ലും, താൻ മൗ​നി​യും സഗൗ​ര​വ​നു​മാ​ണെ​ങ്കി​ലും അയാൾ​ക്കു ചി​റ​കും ആയു​ധ​വു​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു.

അതേ​വ​രെ, ശീ​ലം​കൊ​ണ്ടും വാ​സ​ന​കൊ​ണ്ടും, തനി​ച്ചി​രു​ന്നു മനോ​രാ​ജ്യം വി​ചാ​രി​ക്കു​ക​യും ആത്മ​ഗ​തം ചെ​യ്ക​യു​മാ​യി കഴി​ഞ്ഞു​കൂ​ടി​പ്പോ​ന്ന മരി​യു​സ്സി​നു ചു​റ്റും ആ ചെ​റു​പ്പ​ക്കാ​രു​ടെ കൂ​ട്ടം വന്നു​കൂ​ടി​യ​പ്പോൾ കു​റ​ച്ചൊ​രു പരി​ഭ്ര​മ​മു​ണ്ടാ​യി. ഈ പലേ പ്രാ​രം​ഭ​ങ്ങ​ളെ​ല്ലാം​കൂ​ടി അയാ​ളു​ടെ ശ്ര​ദ്ധ​യെ പെ​ട്ടെ​ന്നാ​വ​ശ്യ​പ്പെ​ടു​ക​യും, അയാ​ളു​ടെ ഉള്ളി​ലു​ള്ള​തി​നെ പു​റ​ത്തേ​ക്കു വലി​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്തു സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​ത്തി​നു​വേ​ണ്ടി യത്നി​ക്കു​ന്ന അവ​രു​ടെ ലഹള പി​ടി​ച്ച ഉത്സാ​ഹ​ങ്ങൾ അയാ​ളു​ടെ ആലോ​ച​ന​കൾ​ക്കു കമ്പം പി​ടി​പ്പി​ച്ചു. ചി​ല​പ്പോൾ അയാ​ളു​ടെ പരു​ങ്ങ​ലി​നി​ട​യിൽ അവർ വളരെ ദൂ​ര​ത്തേ​ക്കു പാ​ഞ്ഞു​പോ​യ്ക്ക​ള​യും; അവരെ പി​ടി​കൂ​ടാൻ അയാൾ​ക്കു പ്ര​യാ​സ​മാ​ണെ​ന്നു​കൂ​ടി വരും. അവർ തത്ത്വ​ശാ​സ്ത്ര​ത്തേ​യും സാ​ഹി​ത്യ​ത്തേ​യും കലാ​വി​ദ്യ​യേ​യും ചരി​ത്ര​ത്തേ​യും മത​ത്തേ​യും പറ്റി അവി​ചാ​രി​ത​മ​ട്ടിൽ പ്ര​സം​ഗി​ക്കു​ന്ന​തു കേൾ​ക്കാം. അസാ​ധാ​ര​ണ​ങ്ങ​ളായ സ്ഥി​തി​ക​ളെ അയാൾ ഓരോ നോ​ക്കു​കാ​ണും; അതു വേ​ണ്ട​വി​ധം നോ​ക്കി​ക്കാ​ണാ​ഞ്ഞ​തു​കൊ​ണ്ടു താൻ മന​സ്സി​ലാ​ക്കി​യ​തു് അപാ​ര​ശൂ​ന്യ​ത​യ​ല്ലെ​ന്നു് അയാൾ​ക്കു തീർ​ച്ച​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നി​ല്ല മു​ത്ത​ച്ഛ​ന്റെ അഭി​പ്രാ​യ​ങ്ങ​ളെ​വി​ട്ടു് അച്ഛ​ന്റെ അഭി​പ്രാ​യ​ങ്ങ​ളെ സ്വീ​ക​രി​ച്ച​തിൽ തന്റെ നില ഉറ​ച്ചു​കി​ട്ടി എന്ന​യാൾ വി​ചാ​രി​ച്ചു; പക്ഷേ, ഇപ്പോൾ, അസ്വാ​സ്ഥ്യ​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി​യും തന്നോ​ടു തന്നെ സമ്മ​തി​ക്കു​വാൻ ധൈ​ര്യ​മി​ല്ലാ​തെ​യും, വാ​സ്ത​വ​സ്ഥി​തി അങ്ങ​നെ​യ​ല്ലെ​ന്നു് അയാൾ സം​ശ​യി​ച്ചു. അയാൾ എല്ലാം നി​ന്നു നോ​ക്കി​ക്ക​ണ്ടി​രു​ന്ന ചു​വ​ടൊ​ന്നു മാ​റി​ത്തു​ട​ങ്ങി. അയാ​ളു​ടെ തല​ച്ചോ​റി​ന്റെ നി​ല​ക​ളെ​യൊ​ക്കെ എന്തോ ഒരി​ള​ക്കം വന്നു തി​രി​ച്ചു​വി​ട്ടു, ആന്ത​ര​മായ ഒരു വല്ലാ​ത്ത കി​ഴു​മേൽ​മ​റി​യൽ. അയാൾ അതു​കൊ​ണ്ടു കു​ഴ​ങ്ങി.

ആ ചെ​റു​പ്പ​ക്കാർ​ക്കു ‘വി​ശി​ഷ്ട​വ​സ്തു​ക്ക​ളാ​യി’ യാ​തൊ​ന്നു​മി​ല്ലെ​ന്നു തോ​ന്നി. ഏതു വി​ഷ​യ​ത്തി​ലും ചില അപൂർ​വ​ചി​ന്ത​കൾ മരി​യൂ​സു് കേ​ട്ടു; അപ്പോ​ഴും പേടി വി​ടാ​തി​രു​ന്ന അയാ​ളു​ടെ മന​സ്സി​നെ അവ അമ്പ​ര​പ്പി​ച്ചു.

സാ​ഹി​ത്യ​ശു​ദ്ധി​യു​ള്ള​തെ​ന്നു പറ​യ​പ്പെ​ടു​ന്ന പ്രാ​ചീ​ന​നാ​ട​ക​ങ്ങ​ളു​ടെ പട്ടി​ക​യിൽ​നി​ന്നെ​ടു​ത്ത ഒരു ദുഃ​ഖ​പ​ര്യ​വ​സാ​യി​നാ​ട​ക​ത്തി​ന്റെ പേർ മി​ന്നി​ത്തി​ള​ങ്ങു​ന്ന ഒരു നാ​ട​ക​പ്പ​ര​സ്യം കണ്ടു ബയോ​രെൽ പറ​ഞ്ഞു: ‘പ്ര​മാ​ണി​കൾ​ക്കി​ഷ്ട​പ്പെ​ട്ട ദുഃ​ഖ​പ​ര്യ​വ​സാ​യി​നാ​ട​കം കളയണം!’ കൊം​ബ്ഫെർ അതി​നു് ഇങ്ങ​നെ മറു​പ​ടി പറ​ഞ്ഞ​തു മരി​യു​സു് കേ​ട്ടു;

‘ബയൊ​രെൽ, നി​ങ്ങൾ​ക്കു തെ​റ്റി. പ്ര​മാ​ണി​കൾ​ക്കു ദുഃ​ഖ​പ​ര്യ​വ​സാ​യി​നാ​ട​കം ഇഷ്ട​മാ​ണു്; ആ കാ​ര്യ​ത്തിൽ അവരെ ഉപ​ദ്ര​വി​ക്കാ​തെ വിടണം. പാ​ഴ്മു​ടി​യ​ണി​യി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട ദുഃ​ഖ​പ​ര്യ​വ​സാ​യി​നാ​ട​ക​ത്തി​നു ജീ​വി​ച്ചി​രി​ക്കാൻ ന്യാ​യ​മു​ണ്ടു്. എസ്കി​ലി​സ്സി​ന്റെ ഉത്ത​ര​വിൻ​പ്ര​കാ​രം അവ​യ്ക്കു ജീ​വി​ച്ചി​രി​ക്കാ​നു​ള്ള അവ​കാ​ശ​ത്തെ എതിർ​ക്കു​ന്ന​വ​രു​ടെ കൂ​ട്ട​ത്തിൽ ഒരാ​ള​ല്ല ഞാൻ. പ്ര​കൃ​തി​യിൽ വി​കൃ​ത​രൂ​പ​ങ്ങ​ളു​ണ്ടു്; തയ്യാ​റാ​ക്കി​വെ​ച്ചി​ട്ടു​ള്ള വി​ക​ട​ക​വി​ത​ക​ളു​മു​ണ്ടു് സൃ​ഷ്ടി​യിൽ. കൊ​ക്ക​ല്ലാ​ത്ത ഒരു കൊ​ക്ക്, ചി​റ​കു​ക​ള​ല്ലാ​ത്ത ചി​റ​കു​കൾ, ചെ​ളു​ക്ക​ക​ള​ല്ലാ​ത്ത ചെ​ളു​ക്ക​കൾ. തി​ര്യ​ക്പാ​ദ​ങ്ങ​ള​ല്ലാ​ത്ത തി​ര്യ​ക്പാ​ദ​ങ്ങൾ, ചി​രി​ക്കാൻ തോ​ന്നി​ക്കു​ന്ന ഒരു കരച്ചിൽ-​അതാ ഒരു താ​റാ​വു്, പക്ഷി​യു​ടെ അടു​ക്കൽ​ത്ത​ന്നെ താ​റാ​വു​ക​ളു​മു​ള്ള സ്ഥി​തി​ക്കു, പഴ​മ​പ്പെ​ട്ട ദുഃ​ഖ​പ​ര്യ​വ​സാ​യി​നാ​ട​ക​ത്തി​ന്റെ അടു​ക്കൽ എന്തു​കൊ​ണ്ടു്, പു​രാ​തന യവന-​ലത്തീൻഭാഷകളിലെ ദുഃ​ഖ​പ​ര്യ​വ​സാ​യി നാ​ട​ക​ത്തി​നു ജീ​വി​ക്കാൻ പാ​ടി​ല്ല; ഇതെ​നി​ക്കു മന​സ്സി​ലാ​കു​ന്നി​ല്ല.’

അല്ലെ​ങ്കിൽ യദൃ​ച്ഛ​യാ​യി ആൻ​ഷൊൽ​രാ​യു​ടേ​യും കുർ​ഫെ​രാ​ക്കി​ന്റേ​യും നടു​ക്കാ​യി നട​ന്നു​കൊ​ണ്ടു് മരി​യു​സു് റ്യു ഴാങ് ഴാക് റൂസോ എന്ന പ്ര​ദേ​ശ​ത്തൂ​ടെ പോയി.

കുർ​ഫെ​രാ​ക് അയാ​ളു​ടെ കൈ പി​ടി​ച്ചു: ‘നോ​ക്കൂ അറു​പ​തു കൊ​ല്ലം മു​മ്പു് ഒരൊ​റ്റ കു​ടും​ബം ഇവിടെ ഉണ്ടാ​യി​രു​ന്നു എന്ന കാ​ര​ണ​ത്താൽ ഇപ്പോൾ റ്യു ഴാങ് ഴാക് റൂസോ എന്നാ​യി​ത്തീർ​ന്ന റ്യു പ്ലാ​ത്രി​യേർ എന്ന പ്ര​ദേ​ശ​മാ​ണി​തു്. അതിൽ റൂ​സോ​വും തെ​ര​സും ഉൾ​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നു. ക്ര​മേണ ഇവിടെ കു​ട്ടി​ക​ളു​ണ്ടാ​യി. തെ​രെ​സു് അവരെ പ്ര​സ​വി​ച്ചു; റൂസോ അവരെ അനാ​ഥ​ശി​ശു​ക്ക​ളാ​ക്കി കാ​ണി​ച്ചു.’

അൻ​ഷൊൽ​രാ പരു​ഷ​മാ​യി കുർ​ഫെ​രാ​ക്കോ​ടു പറ​ഞ്ഞു: ‘റൂ​സോ​വി​ന്റെ മു​മ്പിൽ ശബ്ദി​ക്ക​രു​ത്! എനി​ക്ക് ആ മനു​ഷ്യ​നെ ബഹു​മാ​ന​മാ​ണു്, അദ്ദേ​ഹം സ്വ​ന്തം കു​ട്ടി​ക​ളെ ഉപേക്ഷിച്ചു-​ആയിരിക്കാം; പക്ഷേ, പൊ​തു​ജ​ന​ത്തെ ദത്തെ​ടു​ത്തു.’

ഈ ചെ​റു​പ്പ​ക്കാ​രിൽ ഒരാ​ളും ‘ചക്ര​വർ​ത്തി’ എന്ന വാ​ക്കു​ച്ച​രി​ച്ചി​ല്ല. ഴാങ് പ്രു​വേർ മാ​ത്രം ചി​ല​പ്പോൾ നെ​പ്പോ​ളി​യൻ എന്നു പറയും; മറ്റെ​ല്ലാ​വ​രും ‘ബോ​നാ​പ്പാർ​ത്തു്’ എന്നേ പറയൂ. ആൻ​ഷൊൽ​രാ ബ്വൊ​നാ​പ്പാർ​ത്തു് എന്നു​ച്ച​രി​ച്ചി​രു​ന്നു.

മരി​യു​സു് ഏതാ​ണ്ടു് അത്ഭു​ത​പ്പെ​ട്ടു. അറി​വി​ന്റെ ആരംഭം.

മരി​യു​സ്സു​ള്ള​പ്പോ​ഴും അയാൾ കൂ​ടി​ച്ചേർ​ന്നും നട​ന്നി​രു​ന്ന ആ ചെ​രു​പ്പ​ക്കാ​രു​ടെ സം​ഭാ​ഷ​ണ​ങ്ങ​ളിൽ ഒന്നു് അയാളെ പി​ടി​ച്ച് ഒരു വല്ലാ​ത്ത കു​ലു​ക്കൽ കു​ലു​ക്കി.

മു​സെ​ങ് കാ​പ്പി​പ്പീ​ടി​ക​യു​ടെ പിൻ​വ​ശ​ത്തെ മു​റി​യിൽ​വെ​ച്ചാ​ണു് ഈ സം​സാ​ര​മു​ണ്ടാ​യ​തു്. എബിസി സു​ഹൃ​ത്തു​ക്കൾ മി​ക്ക​പേ​രും അന്ന​ത്തെ യോ​ഗ​ത്തിൽ ഹാ​ജ​രു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. വെ​ള്ളി​വി​ള​ക്കു സഗൗ​ര​വ​മാ​യി കത്തു​ന്നു. ക്ഷോ​ഭം കൂ​ടാ​തെ​യും ഒച്ച​യോ​ടു​കൂ​ടി​യും അവർ അന്യോ​ന്യം സം​സാ​രി​ക്കു​ന്നു. മി​ണ്ടാ​തി​രു​ന്ന ആൻ​ഷൊൽ​രാ​യും മരി​യു​സ്സും ഒഴി​ച്ച്, മറ്റെ​ല്ലാ​വ​രും ഇട​യ്ക്കി​ട​യ്ക്ക് ഓരോ പ്ര​സം​ഗം പ്ര​സം​ഗി​ക്കു​ന്നു​ണ്ടു്. ചങ്ങാ​തി​മാർ തമ്മി​ലു​ള്ള സം​ഭാ​ഷ​ണ​ങ്ങൾ ചി​ല​പ്പോൾ ഇത്ത​രം സമാ​ധാ​ന​പ​ര​ങ്ങ​ളായ ലഹ​ള​ക​ളു​ണ്ടാ​ക്കും. അതൊരു സം​ഭാ​ഷ​ണ​മെ​ന്ന​പോ​ലെ ഒരു ചൂ​തു​ക​ളി​യും ഒരു ലഹ​ള​യു​മാ​ണു്. അവർ വാ​ക്കു​ക​ളെ അന്യോ​ന്യം എറി​ഞ്ഞു​കൊ​ടു​ക്കു​ക​യും മാറി മാറി പി​ടി​ച്ചെ​ടു​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്യും. അവർ എല്ലാ​യി​ട​ത്തു​മി​രു​ന്നു വെടി പറ​ക​യാ​ണു്.

ഈ മു​റി​യിൽ സ്ത്രീ​ക​ളെ കട​ക്കാൻ സമ്മ​തി​ച്ചി​രു​ന്നി​ല്ല; എന്നു​വെ​ച്ചാൽ കാ​പ്പി​പ്പീ​ടി​ക​യി​ലെ പാ​ത്ര​ങ്ങൾ മോ​റു​ന്ന ല്വാ​സൊ മാ​ത്രം ‘ഓവറ’യി​ലേ​ക്കു പാ​ത്ര​ങ്ങ​ളും കൊ​ണ്ടു് ഇട​യ്ക്കി​ട​യ്ക്ക് ആ വഴിയെ പോകും.

തി​ക​ച്ചും കു​ടി​ച്ചു മത്ത​നായ ഗ്ര​ന്തേർ, താൻ ചെ​ന്നു കൈ​വ​ശ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രു​ന്ന മൂല മു​ഴു​വ​നും യു​ക്തി​വാ​ദ​ങ്ങ​ളെ​ക്കൊ​ണ്ടും കഴി​യു​ന്ന​തും ഉച്ച​ത്തി​ലു​ള്ള എതിർ​വാ​ദ​ങ്ങ​ളെ​ക്കൊ​ണ്ടും ഒച്ച​യി​ടൽ​കൊ​ണ്ടും ഇട്ടു മു​ഴു​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു

‘എനി​ക്കു ദാഹം. ഹേ നശി​ച്ചു​പോ​കു​ന്ന മനു​ഷ്യ​രേ, ഞാൻ സ്വ​പ്നം കാ​ണു​ക​യാ​ണു്, ഹൈ​ദെൽ​ബർ​ഗി​ലെ മദ്യ​ത്തൊ​ട്ടി​ക്കു രക്ത​മൂർ​ച്ച; അതിൽ പി​ടി​പ്പി​ച്ചു​കൊ​ടു​ക്കു​ന്ന പന്ത്ര​ണ്ടു് അട്ട​ക​ളിൽ ഒന്നു ഞാ​നാ​യി​രി​ക്കും. എനി​ക്കൊ​രു കുടി വേ​ണ്ടി​യി​രു​ന്നു. എനി​ക്കു ജീ​വി​തം മറ​ക്ക​ണം. എനി​ക്ക്, ഇന്ന ആളെ​ന്ന​റി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാ​ത്ത ഒരാ​ളു​ടെ ഒരു പൈ​ശാ​ചി​ക​സൃ​ഷ്ടി​യാ​ണു് ജീ​വി​തം. അതു നി​ല​നി​ല്ക്കു​ന്ന​തേ​യി​ല്ല, അതു സാ​ര​വു​മി​ല്ല. ജീ​വി​ച്ചി​രി​ക്ക​ലിൽ മനു​ഷ്യൻ കഴു​ത്തു പൊ​ട്ടി​ക്കു​ന്നു. കട​ക്കാ​വു​ന്ന പഴു​തു​കൾ ഇല്ലെ​ന്നു​ത​ന്നെ പറ​യാ​വു​ന്ന ഒരു നാ​ട​ക​ശാ​ല​യാ​ണു് ജീ​വി​തം. സുഖം എന്ന​തു ഒരു ഭാ​ഗ​ത്തു​മാ​ത്രം ചി​ത്ര​മെ​ഴു​തി​യി​ട്ടു​ള്ള ഒരു പഴയ പള്ളി​പ്പെ​ട്ടി​യാ​ണു്. സഭാ​പ്ര​സം​ഗ​ഗ്ര​ന്ഥം പറ​യു​ന്നു; ‘എല്ലാം മാ​യ​യാ​ണു്.’ ഒരു സമയം ജനി​ച്ചി​ട്ടേ ഇല്ലാ​ത്ത ആ കൊ​ള്ളാ​വു​ന്ന ഗ്ര​ന്ഥ​കർ​ത്താ​വോ​ടു ഞാൻ യോ​ജി​ക്കു​ന്നു. തീരെ നഗ്ന​നാ​യി നട​ക്കാൻ ഇഷ്ട​മി​ല്ലാ​ഞ്ഞി​ട്ടു സു​ന്നം തന്നെ​ത്താൻ മാ​യ​യെ​കൊ​ണ്ടു മൂടി. ഹാ മായ! എല്ലാ​റ്റി​നേ​യും വലിയ വാ​ക്കു​ക​ളെ​ക്കൊ​ണ്ടു കെ​ട്ടി​പ്പൊ​തി​ഞ്ഞു വെ​ക്കൽ! ഒര​ടു​ക്കള ഒരു വി​ദ്യാ​പ​രി​ശോ​ധ​ന​ശാ​ല​യാ​ണു്. ഒരു നൃ​ത്ത​ക്കാ​രൻ ഒര​ധ്യാ​പ​നാ​ണു്; ഒര​ഭ്യാ​സി ഒരു ഗു​രു​ക്ക​ളാ​ണു്; ഒരു തല്ലു​കാ​രൻ ഗു​സ്തി​ക്കാ​ര​നാ​ണു്; ഒരു വൈ​ദ്യൻ ഒരു ഔഷ​ധ​ജ്ഞ​നാ​ണു്; ഒരു പാഴു് മു​ടി​പ്പ​ണി​ക്കാ​രൻ ഒരു കലാനി പു​ണ​നാ​ണു്; ഒരു കു​മ്മാ​യ​പ്പ​ണി​ക്കാ​രൻ ഒരു ശി​ല്പി​യാ​ണു്; ഒരു കു​തി​ര​ക്ക​ച്ച​വ​ട​ക്കാ​രൻ ഒരു നാ​യാ​ട്ടു​കാ​ര​നാ​ണു്. മാ​യ​യ്ക്ക് ഒരു നല്ല ഭാ​ഗ​വും ഒരു ചീത്ത ഭാ​ഗ​വു​മു​ണ്ടു്. നല്ല ഭാഗം കഥയില്ലായ്മയാണ്-​അതു പള​ങ്കു​മ​ണി​ക​ളോ​ടു​കൂ​ടിയ കാ​പ്പി​രി; ചീ​ത്ത​ഭാ​ഗം വങ്കത്തരമാണ്-​അതു കീ​റ​ത്തു​ണി​ക​ളോ​ടു​കൂ​ടിയ തത്ത്വ​ജ്ഞാ​നി. ഒരാ​ളെ​പ്പ​റ്റി ഞാൻ കര​യു​ന്നു; മറ്റാ​ളെ​പ്പ​റ്റി ഞാൻ ചി​രി​ക്കു​ന്നു. സ്ഥാ​ന​ങ്ങ​ളെ​ന്നും പദ​വി​ക​ളെ​ന്നും വി​ളി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്നവ എന്നി​ല്ല​ത​ന്നെ. പദ​വി​യും സ്ഥാ​ന​വും സാ​ധാ​ര​ണ​മാ​യി ഓട്ടു​പ​ണി​യാ​ണു്. മനു​ഷ്യ​രു​ടെ അഭി​മാ​ന​ത്തെ​ക്കൊ​ണ്ടു രാ​ജാ​ക്ക​ന്മാർ കളി​ക്കോ​പ്പു​ക​ളു​ണ്ടാ​ക്കു​ന്നു. കാ​ലി​ഗുല [1] ഒരു കു​തി​ര​യെ​പ്പി​ടി​ച്ച് ഒരു രാ​ജ​പ്ര​തി​നി​ധി​യാ​ക്കി; രണ്ടാ​മൻ ഷാർൽ ഒരു ഗോ​മാ​സ​ക്ക​ഷ​ണ​ത്തെ​ക്കൊ​ണ്ടു് ഒരു പ്ര​ഭു​വി​നെ ഉണ്ടാ​ക്കി. അപ്പോൾ ഇൻ​സി​താ​തു​സു് (=കുതിര) രാ​ജ​പ്ര​തി​നി​ധി​യു​ടേ​യും റോ​സ്റ്റു് ബീഫ് (=പൊ​രി​ച്ച ഗോ​മാം​സം) പ്ര​ഭു​വി​ന്റേ​യും ഇട​യ്ക്ക് നി​ങ്ങൾ പു​ത​ച്ചു​മൂ​ടു​വിൻ. ജന​സ​മു​ദാ​യ​ത്തി​ന്റെ ആന്ത​ര​മായ വി​ല​യെ​പ്പ​റ്റി​യാ​ണെ​ങ്കിൽ, അതി​ന്നി​നി ഒരു ലേ​ശ​മെ​ങ്കി​ലും മാ​ന്യ​ത​യി​ല്ല. അയൽ​പ​ക്ക​ക്കാ​രൻ അയൽ​പ​ക്ക​ക്ക​ര​നെ​പ്പ​റ്റി ചെ​യ്യു​ന്ന സ്തു​തി​ക്കു ചെ​വി​കൊ​ടു​ക്കുക. വെ​ള്ള​യെ​പ്പ​റ്റി പറ​യു​മ്പോൾ വെ​ള്ള​ഭ​യ​ങ്ക​ര​മാ​ണു്; ആമ്പൽ​പ്പൂ​വി​നു സം​സാ​രി​ക്കാൻ കഴി​യു​മെ​ങ്കിൽ, അതു പി​റാ​വി​നെ എന്തു കൊ​ള്ള​രു​താ​ത്ത​താ​ക്കും. ഒരു മത​ഭ്രാ​ന്തു​കാ​രി​യെ​പ്പ​റ്റി പു​ല​മ്പു​ന്ന ഒരീ​ശ്വ​ര​ഭ​ക്ത അണ​ലി​യെ​ക്കാ​ളും കരി​മൂർ​ഖ​നെ​ക്കാ​ളും വി​ഷ​മേ​റി​യ​താ​ണു്. എനി​ക്കു പഠി​ച്ച​റി​വി​ല്ലാ​ത്ത​തു പോ​രാ​യ്മ​യാ​യി; അല്ലെ​ങ്കിൽ ഒരു​പ​ടി എണ്ണ​ങ്ങൾ ഞാൻ നി​ങ്ങൾ​ക്കെ​ടു​ത്തു കാ​ട്ടി​ത്ത​ന്നേ​നെ; പക്ഷേ, എനി​ക്കൊ​ന്നും അറി​വി​ല്ല. പറയാം. ഞാൻ എന്നും ഫലി​ത​ക്കാ​ര​നാ​ണു്; ഞാൻ ചി​ത്ര​മെ​ഴു​ത്തു ഗ്രോ​വി​ന്റെ കീഴിൽ പഠി​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്ന​പ്പോൾ, പൊ​ട്ട​ച്ചെ​റു​ചി​ത്ര​ങ്ങൾ കു​ത്തി​ക്കു​റി​ക്കു​ന്ന​തി​നു പകരം ആപ്പിൾ​പ്പ​ഴ​ങ്ങൾ മോ​ഷ്ടി​ക്കു​ന്ന​തി​ലാ​ണു് എന്റെ സമയം കള​ഞ്ഞ​തു്; റാ​പ്പിൻ (= ചി​ത്ര​കാ​ര​ന്റെ ശി​ഷ്യ​നു കന്ന​ഭാ​ഷ​യി​ലു​ള്ള വാ​ക്ക്) എന്ന​തു റാ​പ്പി​നി (റാ​പ്പൈൻ=തട്ടി​പ്പ​റ്റി) എന്ന​തി​ന്റെ പു​ല്ലിം​ഗ​മാ​ണു്. എന്നെ​സ്സം​ബ​ന്ധി​ച്ചേ​ട​ത്തോ​ളം ഇങ്ങ​നെ. നി​ങ്ങ​ളെ​പ്പ​റ്റി​യാ​ണെ​ങ്കിൽ, എന്നെ​ക്കാ​ള​ധി​കം വില നി​ങ്ങ​ളെ വി​റ്റാ​ലും കി​ട്ടി​ല്ല. നി​ങ്ങ​ളു​ടെ പരി​പൂർ​ണ​ത​ക​ളേ​യും മേ​ന്മ​ക​ളേ​യും മഹി​മ​ക​ളേ​യും പറ്റി എനി​ക്കു പു​ച്ഛ​മാ​ണു്. ഓരോ ശീ​ല​ഗു​ണ​വും ഓരോ വി​ഡ്ഢി​ത്ത​ത്തി​ന്മേ​ലേ​ക്കാ​ണു് ചെ​ല്ലു​ന്ന​തു്. പണ​ത്തി​ന്മേ​ലു​ള്ള നോ​ട്ടം ദു​ര​യി​ന്മേൽ ചെ​ന്നു​മു​ട്ടു​ന്നു; ഉദാ​ര​ശീ​ലൻ ഒരു കാ​ലെ​ടു​ത്തു​വെ​ച്ചാൽ ധാ​രാ​ളി​യാ​യി; ധീ​ര​മ​നു​ഷ്യൻ നി​ല്ക്കു​ന്ന​തു തെ​മ്മാ​ടി​യു​മാ​യി മു​ട്ടി​യു​രു​മ്മി​ക്കൊ​ണ്ടാ​ണു്; വലിയ ഈശ്വ​ര​ഭ​ക്തൻ എന്നു പറ​ഞ്ഞാൽ ഏതാ​ണ്ടു മത​ഭ്രാ​ന്തൻ; ഡയോ​ജി​നി​സ്സി​ന്റെ പു​റം​കു​പ്പാ​യ​ത്തിൽ എത്ര ദ്വാ​ര​ങ്ങ​ളു​ണ്ടോ അത്ര ചീ​ത്ത​ത്ത​ങ്ങ​ളു​ണ്ടു് നന്മ​യിൽ, നി​ങ്ങൾ​ക്കാ​രെ​യാ​ണു് ബഹു​മാ​നം, കൊ​ന്ന​വ​നെ​യോ, കൊ​ല്ല​പ്പെ​ട്ട​വ​നെ​യോ?-​ബ്രൂട്ടസ്സിനെയോ, സീ​സ​റെ​യോ? [2] സാ​ധാ​ര​ണ​മാ​യി കൊ​ന്ന​വ​രു​ടെ ഭാ​ഗ​ത്താ​ണു് ആളുകൾ; ബ്രൂ​ട്ട​സു് ആയു​ഷ്മാ​നാ​യി​രി​ക്ക​ട്ടെ, അയാ​ളാ​ണ​ല്ലോ കൊ​ന്ന​ത്! അതാ​ണു് ശീ​ല​ഗു​ണം. ശീ​ല​ഗു​ണം സമ്മ​തി​ച്ചു; പക്ഷേ, ഭ്രാ​ന്തും. ആവക മഹാ​ന്മാ​രു​ടെ ജീ​വി​ത​ത്തിൽ നേ​ര​മ്പോ​ക്കു​ള്ള ചില പു​ള്ളി​ക്കു​ത്തു​ക​ളു​മു​ണ്ടു്. സീസറെ കൊ​ല​പ്പെ​ടു​ത്തിയ ബ്രൂ​ട്ട​സ്സി​നു് ഒരാൺ​കു​ട്ടി​യു​ടെ പ്ര​തി​മ​യോ​ടാ​യി​രു​ന്നു അനു​രാ​ഗം. ആ പ്ര​തിമ ഗ്രീ​ക്കു കൊ​ത്തു​പ​ണി​ക്കാ​ര​നായ സ്ത്രൊൻ ഗി​ലി​യൊ​ന്റെ കൈ​വേ​ല​യാ​യി​രു​ന്നു; ഇദ്ദേ​ഹം​ത​ന്നെ​യാ​ണു് ‘സൗ​ന്ദ​ര്യം തി​ക​ഞ്ഞ​കാൽ’ എന്ന നി​ല​യിൽ സു​പ്ര​സി​ദ്ധ​വും നീറോ എവിടെ പോ​കു​മ്പോ​ഴും കൊ​ണ്ടു നട​ന്നി​രു​ന്ന​തു​മായ യു​ക്നെ​മോ​സു് എന്ന ശൗ​ര്യ​വ​തി​യു​ടെ രൂപം കൊ​ത്തി​യ​തു്. ഈ സ്ത്രൊൻ​ഗി​ലി​യോൻ നീ​റോ​വി​നേ​യും ബ്രൂ​ട്ട​സി​നേ​യും കൂ​ട്ടി​യ​ടു​പ്പി​ച്ച രണ്ടു പ്ര​തി​മ​ക​ളെ ഇട്ടും​വെ​ച്ചു​പോ​യി. ഒന്നി​നോ​ടു ബ്രൂ​ട്ട​സ്സി​നു് അനു​രാ​ഗ​മാ​യി; മറ്റ​തി​നോ​ടു നീ​റോ​വി​നും. ചരി​ത്രം മു​ഴു​വൻ മടു​പ്പു​ണ്ടാ​ക്കു​ന്ന വെറും ആവർ​ത്തി​ക്ക​ല​ല്ലാ​തെ മറ്റൊ​ന്നു​മ​ല്ല. ഒരു നൂ​റ്റാ​ണ്ടു മറ്റൊ​രു നൂ​റ്റാ​ണ്ടി​ന്റെ മോ​ഷ​ണ​ക്കാ​ര​നാ​ണു്. മാ​റെൻ​ഗോ​യു​ദ്ധം പിഡ്ന യു​ദ്ധ​ത്തെ പകർ​ത്തു​ന്നു; ക്ലോ​വി​സ്സി​ന്റെ [3] ടോൾ​ബി​യാ​ക് യു​ദ്ധ​വും നെ​പ്പോ​ളി​യ​ന്റെ ഓസെ​തർ​ലി​ത്സു് യു​ദ്ധ​വും രണ്ടു വെ​ള്ള​ത്തു​ള്ളി​കൾ പോലെ തമ്മിൽ സാ​മ്യ​മു​ള്ള​വ​യാ​ണു്. ജയ​ത്തി​നു ഞാൻ വലിയ പ്രാ​ധാ​ന്യം കൊ​ടു​ക്കു​ന്നി​ല്ല. കീ​ഴ​ട​ക്കു​ന്ന​തു​പോ​ലെ വി​ഡ്ഢി​ത്തം മറ്റൊ​ന്നു​മി​ല്ല; ബോ​ധ​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്ന​തി​ലാ​ണു് വാ​സ്ത​വ​ത്തി​ലു​ള്ള മാ​ഹാ​ത്മ്യ​മി​രി​ക്കു​ന്ന​തു്; ഒന്നി​നെ തെ​ളി​യി​ക്കു​വാൻ ശ്ര​മി​ക്കൂ! ജയം​കൊ​ണ്ടു നി​ങ്ങൾ​ക്കു തൃ​പ്തി​യാ​കു​ന്ന​പ​ക്ഷം, എന്തു നി​സ്സാ​രം! കീ​ഴ​ട​ക്കി​യ​തു​കൊ​ണ്ടു് മതി​യാ​വു​മെ​ങ്കിൽ, എന്തു മോശം! കഷ്ടം, ഡംഭും ഭീ​രു​ത്വ​വും മാ​ത്ര​മേ ഉള്ളൂ എവി​ടെ​യും. എന്തൊ​ന്നും ജയ​ത്തെ ഓച്ഛാ​നി​ച്ചു നില്ക്കുന്നു-​വ്യാകരണം കൂടി. ആചാരം സമ്മ​തി​ച്ചാൽ?’ ഹോ​റ​സ്സു് പറ​യു​ന്നു. അതു​കൊ​ണ്ടു് മനു​ഷ്യ​വർ​ഗ​ത്തെ എനി​ക്കു പു​ച്ഛ​മാ​ണു്. നമ്മൾ ആ കൂ​ട്ട​ത്തി​ലേ​ക്ക് ഇറ​ങ്ങി​ച്ചെ​ല്ല​ണ​മോ? ജന​സ​മു​ദാ​യ​ത്തെ ഞാൻ ബഹു​മാ​നി​ക്കാൻ തു​ട​ങ്ങ​ണ​മെ​ന്നു നി​ങ്ങൾ പറ​യു​ന്നു​വോ? എവി​ടെ​യു​ള്ള ജന​സ​മു​ദാ​യം? പറ​ഞ്ഞു​കേൾ​ക്കാ​മോ? ഗ്രീ​സ്സോ? ഏതെൻ​സു് കാർ-​അതായതു് പണ്ട​ത്തെ പാരിസ്സുകാർ-​ഫോഷിയൊനെ [4] -​അവരുടെ കൊ​ലി​ഞി​യെ [5] എന്നു പറയട്ടെ-​വധിച്ചുകളഞ്ഞു; അവർ ദു​ഷ്ട​ന്മാ​രു​ടെ സേവ പി​ടി​ച്ചി​രു​ന്നു; അതാ​ണു് അന​സെ​ഫൊ​ര​സ് [6] പി​സി​സ്ത്രാ​തു​സ്സി​നെ [7] പ്പ​റ്റി ഇങ്ങ​നെ പറ​ഞ്ഞ​തു്: അയാ​ളു​ടെ മൂ​ത്രം ഈച്ച​ക​ളെ ആകർ​ഷി​ക്കു​ന്നു. അമ്പ​തു​കൊ​ല്ല​ത്തേ​ക്കു​ഗ്രീ​സ്സി​ലു​ള്ള​വ​രിൽ വെ​ച്ചു പ്ര​മു​ഖൻ ഫി​ലെ​താ​സ് [8] എന്ന വൈ​യാ​ക​ര​ണ​നാ​ണു്, കാ​റ്റ​ത്തു പറ​ന്നു​പോ​കാ​തി​രി​പ്പാൻ ബൂ​ട്ടു​സി​നു​ള്ളിൽ ഈയം നി​റ​ച്ചി​ട്ടു നട​ക്ക​ത്ത​ക്ക​വി​ധം ആ മനു​ഷ്യൻ അത്ര​മേൽ ചെ​റി​യ​വ​നും മെ​ലി​ഞ്ഞ​വ​നു​മാ​യി​രു​ന്നു. കോ​റി​നി​ലെ പ്ര​ധാ​ന​വ​ഴി​സ്ഥ​ല​ത്തു സി​ല​നി​യൊൻ കൊ​ത്തി​യു​ണ്ടാ​ക്കിയ ഒരു പ്ര​തിമ നി​ല്ക്കു​ന്നു​ണ്ടു്; ആ പ്ര​തിമ എപ്പി​സ്താ​തെ​സ്സി​ന്റേ​താ​ണു്. എപ്പി​സ്താ​തെ​സു് എന്തു ചെ​യ്തു? അയാൾ ഒരു തെ​റി​ച്ച നട​ത്തം കണ്ടു​പി​ടി​ച്ചു. അതു ഗ്രീ​സ്സി​ന്റേ​യും മാ​ഹാ​ത്മ്യ​ത്തി​ന്റേ​യും ആകെ​ത്തു​ക​യാ​ണു്. നമു​ക്കു മറ്റു പ്ര​ദേ​ശ​ങ്ങ​ളി​ലേ​ക്കു കട​ക്കുക. ഞാൻ ഇം​ഗ്ല​ണ്ടി​നെ ബഹു​മാ​നി​ക്ക​ണ​മോ? ഞാൻ ഫ്രാൻ​സി​നെ ബഹു​മാ​നി​ക്കേ​ണ​മോ, ഫ്രാൻ​സി​നെ? എന്തി​നു്? പാ​രി​സ്സു് കാരണം? അതെൻ​സി​നെ​പ്പ​റ്റി എനി​ക്കു​ള്ള അഭി​പ്രാ​യം ഇപ്പോൾ​ത്ത​ന്നെ പറ​ഞ്ഞു. ഇം​ഗ്ല​ണ്ടോ? എന്തി​നു്? ലണ്ടൻ കാരണം? എനി​ക്കു കാർ​ത്തേ​ജ് പട്ട​ണ​ത്തോ​ടു ബഹു വെ​റു​പ്പാ​ണു്. പി​ന്നീ​ടു, ലണ്ടൻ, വി​ഷ​യ​സു​ഖ​സ​മൃ​ദ്ധി​യു​ടെ ആസ്ഥാ​ന​ന​ഗ​ര​മായ ലണ്ടൻ, കഷ്ട​പ്പാ​ടി​ന്റെ തല​സ്ഥാ​ന​മാ​ണു്. ചാറിങ്-​ക്രോസ്സു് എന്ന അം​ശ​ത്തിൽ മാ​ത്രം നോ​ക്കി​യാൽ പട്ടി​ണി​കൊ​ണ്ടു് ഒരു കൊ​ല്ല​ത്തിൽ നൂറു മര​ണ​മു​ണ്ടു്. ഇതാ​ണു് ഇം​ഗ്ല​ണ്ടു്. ഞാൻ അങ്ങേ അറ്റം പറ​യ​ട്ടെ, ഒരിം​ഗ്ലീ​ഷു സ്ത്രീ പനി​നീർ​പ്പൂ​മാ​ല​യ​ണി​ഞ്ഞു നീ​ല​ക​ണ്ണ​ട​യും വെ​ച്ചു നൃ​ത്ത​മാ​ടു​ന്ന​തു ഞാൻ കണ്ടി​ട്ടു​ണ്ടു്. അപ്പോൾ ഇം​ഗ്ല​ണ്ടു്, മണ്ണാ​ങ്ക​ട്ട! ഇം​ഗ്ല​ണ്ടു​കാ​ര​നെ എനി​ക്കു ബഹു​മാ​നം പോ​രെ​ങ്കിൽ, അമേ​രി​ക്ക​ക്കാ​ര​നെ? അടി​മ​ക​ളെ വെ​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​ന്ന ആ സഹോ​ദ​ര​നെ എനി​ക്കൊ​ട്ടും പറ്റി​യി​ട്ടി​ല്ല. ‘സമയം പണ​മാ​ണു്’ എന്നതെടുത്തുകളയുക-​ഇംഗ്ലണ്ടിൽ പി​ന്നെ എന്തു​ണ്ടു്? ‘പരു​ത്തി രാ​ജാ​വാ​ണു്’ ഇതു് അമേ​രി​ക്ക​യിൽ​നി​ന്നും നീക്കിക്കളക-​അമേരിക്കയിൽ പി​ന്നെ എന്തു​ണ്ടു്? ജർമനി നീ​രാ​ണു്; ഇറ്റ​ലി പി​ത്ത​വും. റഷ്യ​യെ​പ്പ​റ്റി​യാ​ണു് നമു​ക്ക് കമ്പം പി​ടി​ക്കേ​ണ്ട​തെ​ന്നു​ണ്ടോ? വൊൾ​ത്തെ​യർ​ക്കു റഷ്യ​യെ ബഹു​മാ​ന​മാ​യി​രു​ന്നു. അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​നു ചൈ​ന​യെ​പ്പ​റ്റി​യും ബഹു​മാ​നം​ത​ന്നെ​യാ​ണു്. റഷ്യ​യ്ക്കും സ്വ​ന്ത​മാ​യി ചില ഗുണങ്ങളുണ്ട്-​പലതിന്റേയും കൂ​ട്ട​ത്തിൽ, ഒരു​റ​പ്പു​ള്ള സ്വേ​ച്ഛാ​ധി​പ​ത്യം; എന്നാൽ പ്ര​ജാ​ദ്രോ​ഹി​ക​ളോ​ടു് എനി​ക്ക​നു​ക​മ്പ​യാ​ണു്. അവ​രു​ടെ ആരോ​ഗ്യ​ത്തി​നു ശക്തി​യി​ല്ല, തല കൊ​യ്യ​പ്പെ​ട്ട ഒരു അലെ​ക്സി​സു്, കട്ടാ​രം കു​ത്തി​യി​റ​ക്ക​പ്പെ​ട്ട ഒരു പീ​റ്റർ, കഴു​ത്തു പി​ടി​ച്ചു ഞെ​രി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട ഒരു പോൾ, മു​ട്ടൻ​വ​ടി​കൊ​ണ്ടു കു​ത്തി​ച്ച​ത​യ്ക്ക​പ്പെ​ട്ട മറ്റൊ​രു പോൾ, ഞെ​രി​ച്ചു കഴു​ത്ത​റ​ക്ക​പ്പെ​ട്ട പല ഐവാൻ​മാർ, വിഷം കു​ടി​പ്പി​ച്ചു കൊ​ല്ല​പ്പെ​ട്ട അനവധി നി​ക്കോ​ള​സ്സ്മാ​രും, ബസിൽമാരും-​ഇതെല്ലാം റഷ്യൻ ചക്ര​വർ​ത്തി​മാ​രു​ടെ കൊ​ട്ടാ​രം വെ​ളി​വിൽ​ത്ത​ന്നെ ആരോ​ഗ്യ​നാ​ശ​ക​മായ ഒരു നി​ല​യി​ലാ​ണു് നി​ല്ക്കു​ന്ന​തെ​ന്നു സൂ​ചി​പ്പി​ക്കു​ന്നു. ആലോ​ച​നാ ശീ​ല​മു​ള്ള​വ​രു​ടെ ബഹു​മാ​ന​ത്തി​നു് ഇതൊ​ക്കെ​യാ​ണു് എല്ലാ പരി​ഷ്കൃ​ത​ജ​ന​സ​മു​ദാ​യ​ങ്ങ​ളും മുൻ​പിൽ കൊ​ണ്ടു​നിർ​ത്തു​ന്ന​തു്; യു​ദ്ധം; എന്നാൽ യു​ദ്ധം, പരി​ഷ്കൃ​ത​രീ​തി​യി​ലു​ള്ള യു​ദ്ധം, എല്ലാ​ത്ത​രം ഘാ​ത​ക​ത്വ​ത്തേ​യും ആകെ​ത്തു​ക​യി​ടു​ക​യും ചെ​യ്ത​വ​സാ​നി​പ്പി​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്യു​ന്നു. ‘ആ!’ നി​ങ്ങൾ എന്നോ​ടു പറയും, ‘എന്നാൽ യൂ​റോ​പ്പു് എന്തു​കൊ​ണ്ടും ഏഷ്യ​യേ​ക്കാൾ ഭേ​ദ​മാ​ണു്?’ ഏഷ്യ ഒരു പൊ​റാ​ട്ടു​ക​ളി​യാ​ണെ​ന്നു ഞാൻ സമ്മ​തി​ക്കു​ന്നു; എന്നാൽ രാ​ജ​ത്വ​ത്തി​ന്റെ എല്ലാ വൃത്തികേടുകളേയും-​ഇസാബെലാരാജ്ഞിയുടെ ചളി​പി​ടി​ച്ച ഉള്ള​ങ്കി മുതൽ ദോ​ഫിൻ​രാ​ജ​കു​മാ​ര​ന്റെ മണി​യ​റ​ക്ക​സാ​ല​വ​രെ​യു​ള്ള സർവവും-​എടുത്തു നി​ങ്ങ​ളു​ടെ പരി​ഷ്കാ​ര​ങ്ങ​ളോ​ടും അന്ത​സ്സു​ക​ളോ​ടും കൂ​ട്ടി​ക്ക​ലർ​ത്തി​യി​രി​ക്കു​ന്ന നി​ങ്ങൾ, പാ​ശ്ചാ​ത്യ​രാ​ജ്യ​ക്കാ​രായ നി​ങ്ങൾ, ഗ്രാൻ​ഡ്ലാ​മ​യിൽ [9] പരി​ഹ​സി​ക്ക​ത്ത​ക്ക​താ​യി എന്താ​ണു് കണ്ടെ​ത്തു​ന്ന​തെ​ന്നു് എനി​ക്കു മന​സ്സി​ലാ​കു​ന്നി​ല്ല. മനു​ഷ്യ ജാ​തി​യിൽ​പ്പെ​ട്ട മാ​ന്യ​രേ, ഞാൻ പറ​യു​ന്നു, ഒരു വസ്തു​വു​മി​ല്ല! ബ്രൂ​സ്സൽ​സി​ലാ​ണു് അധികം ബീർ ചെ​ല​വാ​വു​ന്ന​തു്; സ്റ്റോ​ക്ക് ഹോ​മി​ലാ​ണു് ബ്രാ​ണ്ടി; മേ​ഡ്രി​ലാ​ണു് കൊ​ക്കോ​സ​ത്തു്; ആം​സ്റ്റർ​ഡാ​മി​ലാ​ണു് റാ​ക്ക്; ലണ്ട​നി​ലാ​ണു് വീ​ഞ്ഞ്; കോൺ​സ്റ്റാ​ന്റി​നോ​പ്പി​ളി​ലാ​ണു് കാ​പ്പി; പാ​രി​സ്സി​ലാ​ണു് ‘ആബ്സി​ന്തു്’ മദ്യം, ഉപ​യോ​ഗ​മു​ള്ള എല്ലാ പാ​നീ​യ​ങ്ങ​ളു​മാ​യി. ചു​രു​ക്ക​ത്തിൽ, മെ​ച്ച​മെ​ടു​ത്ത​തു് പാ​രി​സ്സാ​ണു്. പാ​രി​സ്സിൽ കീ​റ​ത്തു​ണി​പ്പെ​റു​ക്കി​കൾ​കൂ​ടി വി​ഷ​യ​ല​മ്പ​ട​ന്മാ​രാ​ണു്; പിറൊ എന്ന പ്ര​ദേ​ശ​ത്തു് ഒരു തത്ത്വ​ജ്ഞാ​നി​യാ​യി​ക്ക​ഴി​യു​ന്ന​തി​നേ​ക്കാൾ പ്ലാ​സു് മോ​ബേ​റിൽ ഒരു കീ​റ​ത്തു​ണി​പ്പെ​റു​ക്കി​യാ​വു​ന്ന​താ​യി​രി​ക്കും ഡയോ​ജി​നി​സ്സി​നു് അധികം ഇഷ്ടം. ഇതു​കൂ​ടി മന​സ്സി​ലാ​ക്കി​ക്കൊ​ള്ളൂ; കീ​റ​ത്തു​ണി​പ്പെ​റു​ക്കി​ക​ളു​ടെ വീ​ഞ്ഞു​ഷാ​പ്പു​കൾ​ക്കു കള്ളു​ഷാ​പ്പു​കൾ എന്നാ​ണു് പേർ; ‘ചട്ടി’ എന്നും ‘കശാ​പ്പു​വീ​ടു്’ എന്നും പേ​രു​ള്ള രണ്ടെ​ണ്ണ​മാ​ണു് അവ​യിൽ​വെ​ച്ചു സു​പ്ര​സി​ദ്ധ​ങ്ങൾ. ഇങ്ങ​നെ ഓരോ കൂ​ട്ടർ​ക്കും വെ​വ്വേ​റെ കു​ടി​സ്ഥ​ല​ങ്ങ​ളും അവ​യ്ക്കു വെ​വ്വേ​റെ പേ​രു​ക​ളു​മു​ണ്ടു്. ഞാൻ ഏറ്റു​പ​റ​യു​ന്നു, ഞാ​നൊ​രു വി​ഷ​യ​ല​മ്പ​ട​നാ​ണു്; ഒരു ഭക്ഷ​ണ​ത്തി​നു നാ​ല്പ​തു സൂ കൊ​ടു​ത്തു റി​ഷെ​റി​ന്റെ ഭക്ഷ​ണ​ശാ​ല​യി​ലേ ഞാൻ ഭക്ഷ​ണം കഴി​ക്കൂ. നഗ്ന​യായ ക്ലി​യോ​പ്പാ​റ്റ്റ​യ്ക്ക് കി​ട​ന്നു​രു​ളാ​വു​ന്ന പേർ​ഷ്യൻ പര​വ​താ​നി​കൾ തന്നെ എനി​ക്കും കി​ട്ട​ണം. ഈ ക്ലി​യോ​പ്പാ​റ്റ്റ എവിടെ? ഹാ അപ്പോൾ ഇതു നി​ങ്ങ​ളാ​ണു്, ല്വാ​സൊ? വന്ദ​നം.’

പാ​ടു​ള്ള​തി​ല​ധി​കം ലഹരി പി​ടി​ച്ച ഗ്ര​ന്തേ​റാ​ക​ട്ടെ കാ​പ്പി​പ്പീ​ടി​ക​യു​ടെ പിൻ​മു​റി​യി​ലെ സ്വ​ന്തം മു​ക്കി​ലി​രു​ന്നു് അതിലേ പോ​കു​ന്ന പാ​ത്രം​തേ​പ്പു​കാ​രി​യെ പി​ടി​കൂ​ടി​ക്കൊ​ണ്ടു പ്ര​സം​ഗി​ക്ക​യാ​യി.

ബൊ​സ്വെ കൈ നീ​ട്ടി അയാ​ളോ​ടു മി​ണ്ടാ​തി​രി​ക്കാൻ ആവ​ശ്യ​പ്പെ​ട്ടു നോ​ക്കി; ഗ്ര​ന്തേർ മുൻ​പ​ത്തേ​ക്കാ​ള​ധി​കം ലഹ​ള​കൂ​ടി​കൊ​ണ്ടു വീ​ണ്ടും തു​ട​ങ്ങി

‘നഖം വി​രു​ത്താ​തെ കൈ​യെ​ടു​ക്കു. അർ​ത​ക്സെർ​കെ​സ്സി​ന്നു [10] കൗ​തു​ക​വ​സ്തു കൊ​ടു​ക്കി​ല്ലെ​ന്നു കാ​ണി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു​ള്ള ഹി​പ്പോ​ക്രാ​റ്റി​സ്സി​ന്റെ മട്ടി​ലു​ള്ള നി​ങ്ങ​ളു​ടെ കൈ​യാം​ഗ്യം​കൊ​ണ്ടു് എന്നെ​സം​ബ​ന്ധി​ച്ചേ​ട​ത്തോ​ളം വലിയ ഫല​മൊ​ന്നു​മി​ല്ല. എന്നെ സമാ​ധാ​ന​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്ന പണി​യിൽ​നി​ന്നു നി​ങ്ങ​ളെ ഞാൻ ഒഴി​വാ​ക്കി​ത്ത​രു​ന്നു; എന്ന​ല്ല, എനി​ക്കു സു​ഖ​മി​ല്ല. ഞാൻ നി​ങ്ങ​ളോ​ടു് എന്തു പറ​യ​ണ​മെ​ന്നാ​ണു് നി​ങ്ങൾ​ക്കാ​ഗ്ര​ഹം? മനു​ഷ്യൻ ദു​ഷ്ട​നാ​ണു്, മനു​ഷ്യൻ വി​കൃ​ത​നാ​ണു്; തേ​നീ​ച്ച ഒരു വി​ജ​യ​മാ​ണു്, മനു​ഷ്യൻ ഒരു പരാ​ജ​യ​വും. ആ ജന്തു​വി​നെ സം​ബ​ന്ധി​ച്ചേ​ട​ത്തോ​ളം ഈശ്വ​ര​ന്നു് ഒര​ബ​ദ്ധം പി​ണ​ഞ്ഞു. വൈ​രൂ​പ്യ​ത്തെ നോ​ക്കി തി​ര​ഞ്ഞെ​ടു​ക്കാ​മെ​ന്ന​ത്രേ ഒരു ജന​ക്കൂ​ട്ടം പറ​യു​ന്ന​തു്. ആദ്യം വന്ന​തു് ഒരു നി​കൃ​ഷ്ട​നാ​ണു്. ഫെം (=സ്ത്രീ) എന്ന​തു് ഇൻഫേം (=നി​കൃ​ഷ്ടം) എന്ന​തി​നോ​ടു ചേർ​ത്താൽ അന്ത്യ​പ്രാ​സ​മു​ണ്ടു്. അതേ, എനി​ക്കു മന​സ്സു​ഖ​മി​ല്ല; അതോ​ടു​കൂ​ടി ചി​ന്താ​ശീ​ല​വും; പി​ന്നെ, കു​ടും​ബ​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ചു​ള്ള വി​ചാ​രം; പോ​രാ​ത്ത​തി​നു്, ആധി​യും. എനി​ക്കു ശു​ണ്ഠി​വ​രു​ന്നു; ദ്വേ​ഷ്യം തോ​ന്നു​ന്നു; കോ​ട്ടു​വാ​യ​യി​ടാൻ തോ​ന്നു​ന്നു. ഒരു രസ​വു​മി​ല്ല; എനി​ക്കു ചത്താൽ​മ​തി; ഞാ​നൊ​രു മന്ത​നാ​ണു്. ഈശ്വ​രൻ ചെ​ന്നു കഴു​വേ​റ​ട്ടെ!’

‘എന്നാൽ മി​ണ്ടാ​തി​രി​ക്കൂ, ആന​ക്ക​ള്ള.’ ബൊ​സ്വെ തു​ടർ​ന്നു; അയാൾ ഇട​യ്ക്കു​വെ​ച്ചു നി​യ​മ​സം​ബ​ന്ധി​യായ ഒരു വാദം വാ​ദി​ക്ക​യാ​യി​രു​ന്നു; കോ​ട​തി​യെ സം​ബ​ന്ധി​ച്ചു​ള്ള കന്ന​ഭാ​ഷ​യിൽ അയാൾ അരവരെ ആണ്ടി​രു​ന്നു; അതി​ന്റെ അവസാന ഭാഗം ഇതാ​ണു്: ‘എന്നെ​പ്പ​റ്റി പറ​ക​യാ​ണെ​ങ്കിൽ, ഞാൻ ഒട്ടും ഒരു നി​യ​മ​ജ്ഞ​ന​ല്ലെ​ങ്കി​ലും ഏറി​യാൽ ഒരു ചി​ല്ലറ വക്കീൽ മാ​ത്ര​മാ​ണെ​ങ്കി​ലും, ഈയൊരു കാ​ര്യം ഏറ്റു പറയാം: നോർ​മൻ​ദി​യി​ലെ പു​രാ​ത​നാ​ചാ​ര​പ്ര​കാ​രം സാ​ങ്മി​കേൽ എന്ന ദി​ക്കിൽ ഒരു കൊ​ല്ല​ത്തേ​ക്കു, ജന്മി​ക്കു​ള്ള ആദാ​യ​ത്തി​ന്റെ ഒരു സമ​ഭാ​ഗം എല്ലാ​വ​രും, ഉട​മ​സ്ഥ​ന്മാ​രും പാ​ര​മ്പ​ര്യ​വ​ഴി​ക്കു കൈവശം വന്ന​വ​രും എല്ലാം, കൊ​ടു​ക്ക​ണ​മെ​ന്നും, എല്ലാം പാ​ട്ടം അനു​ഭ​വം കൈവശം പണയം ചൂ​ണ്ടി​പ്പ​ണ​യം’

‘ആവ​ലാ​തി​യു​ള്ള വന​ദേ​വ​ത​മാ​രേ, ഏറ്റു​പാ​ടു​വിൻ.’ ഗ്ര​ന്തേർ മൂളി.

ഗ്ര​ന്തേ​രു​ടെ അടു​ത്തു് ഏതാ​ണ്ടു് നി​ശ്ശ​ബ്ദ​മാ​യി​ക്കി​ട​ക്കു​ന്ന ഒരു മേ​ശ​യും ഒരു കട​ലാ​സ്സു​ചു​രു​ളും രണ്ടു മദ്യ​ഗ്ലാ​സ്സു​കൾ​ക്കി​ട​യി​ലു​ള്ള ഒരു മഷി​ക്കു​പ്പി​യും തൂ​വ​ലും കൂടി, ഒരു പരി​ഹാ​സ​നാ​ട​കം കു​ത്തി​ക്കു​റി​ക്കേ​ണ്ട​തു​ണ്ടെ​ന്നു സൂ​ചി​പ്പി​ച്ചി​രു​ന്നു.

ഈ മഹ​ത്തായ വി​ഷ​യ​ത്തെ​പ്പ​റ്റി ഒരു താന്ന സ്വ​ര​ത്തിൽ ആലോചന നട​ന്നു; അതിൽ പ്ര​വർ​ത്തി​ച്ചി​രു​ന്ന രണ്ടു തലയും ഇങ്ങ​നെ തമ്മിൽ​ത്തൊ​ട്ടു: ‘നമു​ക്കാ​ദ്യം പേ​രു​കൾ കണ്ടു​പി​ടി​ക്കുക. പേ​രു​കൾ കൈ​യി​ലാ​യാൽ വിഷയം കി​ട്ടി​ക്ക​ഴി​ഞ്ഞു’

‘അതു ശരി​യാ​ണു്. പറ​ഞ്ഞോ​ളൂ. ഞാ​നെ​ഴു​താം.’

‘മൊ​സ്സ്യു ദൊ​രി​മോ​ങ്.’

‘ഒരു പ്ര​മാ​ണി?’

‘തീർ​ച്ച​യാ​യും.’

‘മകൾ, സെ​ലെ​സ്താ​ങ്.’

‘-താങ്. പി​ന്നെ?’

‘കേർണൽ സെങ് വാൽ.’

‘സെങ് വാൽ പഴ​കി​പ്പോ​യി. ഞാൻ പറയുക വൽ​സെ​ങ് എന്നാ​ണു്.’

പരി​ഹാ​സ​നാ​ട​ക​മെ​ഴു​താൻ കൊ​ണ്ടു​പി​ടി​ക്കു​ന്ന​വ​രു​ടെ അടു​ത്തു​ത​ന്നെ. അവി​ടെ​ത്തെ ലഹ​ള​കൊ​ണ്ടു പതു​ക്കെ സം​സാ​രി​ക്കാൻ തഞ്ചം കണ്ടു മറ്റൊ​രു കൂ​ട്ടർ, ഒരു ദ്വ​ന്ദ്വ​യു​ദ്ധ​ത്തെ​പ്പ​റ്റി ആലോ​ചി​ച്ചി​രു​ന്നു. മു​പ്പ​തു വയ​സ്സു​ള്ള ഒരു കിഴവൻ ചങ്ങാ​തി പതി​നെ​ട്ടു വയ​സ്സു​ള്ള ഒരു ചെ​റു​പ്പ​ക്കാ​ര​നോ​ടു​പ​ദേ​ശി​ക്കു​ക​യാ​ണു്. എന്തൊ​രു​ത​രം എതി​രാ​ളി​യോ​ടാ​ണു് കൂ​ട്ടി​മു​ട്ടേ​ണ്ടി​യി​രി​ക്കു​ന്ന​തെ​ന്നു് അയാൾ മറ്റാൾ​ക്കു പറ​ഞ്ഞു​കൊ​ടു​ക്കു​ന്നു.

‘തേങ്ങ! നി​ങ്ങൾ​ത​ന്നെ ആലോ​ചി​ച്ചു​നോ​ക്കൂ. അയാൾ ഒരൊ​ന്നാ​ന്ത​രം വാൾ​പ്പ​യ​റ്റു​കാ​ര​നാ​ണു്. അയാ​ളു​ടെ പണി​ക്കു വൃ​ത്തി​യു​ണ്ടു്. അയാൾ​ക്കു ചു​ണ​യു​ണ്ടു് അനാ​വ​ശ്യ​മായ ഓങ്ങ​ലു​ക​ളി​ല്ല, പി​ടു​ത്ത​ത്തി​നു​റ​പ്പു​ണ്ടു്, തള്ളി​ച്ച​യു​ണ്ടു്, വേ​ഗ​മു​ണ്ടു്, ഒന്നാ​ന്ത​രം അഭ്യാ​സ​മു​ണ്ടു്, കണി​ശ​ത്തോ​ടു​കൂ​ടിയ ചു​വ​ടു​ക​ളു​ണ്ടു്; ഇടവൻ കൈ​യാ​ണു്.’

ഗ്ര​ന്തേ​റു​ടെ എതിർ​ഭാ​ഗ​ത്തെ മു​ക്കിൽ ഴൊ​ലി​യും ബയോ​രെ​ലും കൂ​ടി​യി​രു​ന്നു പേ​ച്ചു​ക​ളി കളി​ക്കു​ക​യാ​ണു്; കൂ​ട്ട​ത്തിൽ അവർ അനു​രാ​ഗ​ത്തെ​പ്പ​റ്റി സം​സാ​രി​ക്കു​ന്നു​ണ്ടു്.

‘നി​ങ്ങൾ​ക്കു ഭാ​ഗ്യ​മു​ണ്ടു്, ഉണ്ടു്,’ ഴൊലി പറ​യു​ക​യാ​ണു് ‘എപ്പോ​ഴും ചി​രി​ക്കു​ന്ന ഒരു പത്നി നി​ങ്ങൾ​ക്കു​ണ്ട​ല്ലോ.’

‘അത​വ​ളു​ടെ ഒരു കു​റ്റ​മാ​ണു്.’ ബയോ​രെൽ മറു​പ​ടി പറ​ഞ്ഞു. ‘ഒരു രഹ​സ്യ​ക്കാ​രി ചി​രി​ക്കു​ന്ന​തു തെ​റ്റാ​ണു്. അപ്പോൾ അവളെ ചതി​ക്കാൻ തോ​ന്നി​ക്ക​ള​യും അവ​ളു​ടെ ആഹ്ലാ​ദം നി​ങ്ങ​ളു​ടെ പശ്ചാ​ത്താ​പ​ത്തെ നീ​ക്കി​ക്ക​ള​യു​ന്നു; അവൾ വ്യ​സ​നി​ക്കു​ന്ന​താ​യി​ക്ക​ണ്ടാൽ, മന​സ്സാ​ക്ഷി നി​ങ്ങ​ളെ കു​ത്തി​ത്തു​ട​ങ്ങും.’

‘നന്ദി​കെ​ട്ട മനു​ഷ്യ!; ചി​രി​ക്കു​ന്ന ഒരു സ്ത്രീ എന്തു രസ​മു​ള്ള​താ​ണ്! പി​ന്നെ, നി​ങ്ങൾ ശണ്ഠ​കൂ​ടാ​റി​ല്ല.’

‘അതു ഞങ്ങൾ ചെ​യ്തു​വെ​ച്ചി​ട്ടു​ള്ള ഒരു​ട​മ്പ​ടി​കൊ​ണ്ടാ​ണു്. ഞങ്ങ​ളു​ടെ ചു​രു​ങ്ങിയ സ്വ​യം​വ​രം നട​ത്തു​മ്പോൾ, ഓരോ​രു​ത്ത​രു​ടേ​യും അതിർ​ത്തി​വ​ര​മ്പു് ഇന്നി​ന്ന​തെ​ന്നു ഞങ്ങൾ അന്യോ​ന്യം തീർ​ച്ച​പ്പെ​ടു​ത്തി; ആ അതിർ​ത്തി​യെ ഞങ്ങൾ ആക്ര​മി​ക്കാ​റി​ല്ല, മഴ​ക്കാ​ല​ത്തി​ന്റെ ഭാ​ഗ​ത്തേ​ക്കു ചേർ​ന്ന​തൊ​ക്കെ സ്ത്രീ​ക്ക്; കാ​റ്റി​ന്റെ ഭാ​ഗ​ത്തേ​ക്കു​ള്ള​തൊ​ക്കെ പു​രു​ഷ​ന്ന്. ഇതു​കൊ​ണ്ടാ​ണു് സമാ​ധാ​നം.’

‘സുഖം ദഹി​ച്ചു. ദേ​ഹ​ത്തിൽ പി​ടി​ക്കു​ന്ന​താ​ണു് സമാ​ധാ​നം.’

‘അപ്പോൾ, നി​ങ്ങൾ ഴൊ​ല്ലി നി​ങ്ങ​ളും മാംസെലുമായുള്ള-​ആളെ നി​ങ്ങൾ​ക്കു മനസ്സിലായല്ലോ-​കെട്ടിമറിച്ചൽ എവിടെ എത്തി​യി​രി​ക്കു​ന്നു?’

‘ഒരു ദയ​യി​ല്ലാ​ത്ത ക്ഷ​മ​യോ​ടു​കൂ​ടി അവൾ എന്നെ കൊ​ഞ്ഞ​നം കാ​ട്ടു​ന്നു.’

‘എങ്കി​ലും ധൈ​ര്യ​പൂർ​വം മന​സ്സു പതം​വ​രു​ത്തു​ന്ന ഒരു കാ​മു​ക​നാ​ണ​ല്ലോ നി​ങ്ങൾ.’

‘കഷ്ടം!’

‘ഞാ​നാ​ണു് നി​ങ്ങ​ളു​ടെ സ്ഥാ​ന​ത്തെ​ങ്കിൽ, ഞാ​ന​വ​ളെ ഇഷ്ടം​പോ​ലെ നട​ന്നു കൊ​ള്ളാൻ വിടും.’

‘അതു പറയാൻ എളു​പ്പ​മാ​ണു്.’

‘ചെ​യ്യാ​നും. അവ​രു​ടെ പേർ മു​സി​ക്കെ​ത്ത എന്ന​ല്ലേ?’

‘അതേ. ഹാ! എന്റെ സാധു ബയോ​രെൽ, അവൾ നല്ല പഠി​പ്പും ഭം​ഗി​യു​മു​ള്ള കാ​ല​ടി​ക​ളും ചെറിയ കൈ​ക​ളു​മു​ള്ള ഒര​ന്ത​സ്സു​കൂ​ടിയ പെൺ​കു​ട്ടി​യാ​ണു്; അവൾ ചന്ത​ത്തിൽ ഉടു​പ്പി​ടും; വെ​ളു​ത്ത, കവിൾ​ക്കു​ഴി​ക​ളോ​ടും ഒരു ലക്ഷ​ണം പറ​യു​ന്ന​വ​രു​ടെ കണ്ണു​ക​ളോ​ടും കൂടിയ അവ​ളെ​പ്പ​റ്റി വാ​സ്ത​വ​ത്തിൽ എനി​ക്കു ഭ്രാ​ന്തു പി​ടി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു.’

‘എന്റെ പൊ​ന്നു​ച​ങ്ങാ​തി, എന്നാൽ അവളെ സന്തോ​ഷി​പ്പി​ക്കാൻ നി​ങ്ങ​ളും ഒര​ന്ത​സ്സു​കാ​ര​നാ​വ​ണം; കാൽ​മു​ട്ടു​ക​ളെ​ക്കൊ​ണ്ടു ഭ്ര​മി​പ്പി​ക്ക​ണം. സ്തൗ​ബി​ന്റെ പീ​ടി​ക​യിൽ​പ്പോ​യി കഞ്ഞി​പ്പ​ശ​കൂ​ടിയ തു​ണി​കൊ​ണ്ടു​ള്ള ഒരു കൂ​ട്ടു കാലുറ വാ​ങ്ങി​ക്കൂ. അതു​കൊ​ണ്ടു ഗു​ണ​മു​ണ്ടാ​കും.’

‘എന്തു​വില വരും?’ ഗ്ര​ന്തേർ ഉച്ച​ത്തിൽ ചോ​ദി​ച്ചു.

മൂ​ന്നാ​മ​ത്തെ മൂ​ല​ക​വി​താ​സം​ബ​ന്ധി​യായ വാ​ദ​പ്ര​തി​വാ​ദ​ത്തി​നു നീ​ക്കി​യി​ട്ടി​രി​ക്ക​യാ​ണു്. വി​ഗ്ര​ഹാ​രാ​ധ​ക​ന്മാ​രു​ടെ ദേ​വ​താ​കഥ ക്രി​സ്ത്യാ​നി​ക​ളു​ടെ ദേ​വ​താ​ക​ഥ​യു​മാ​യി മല്ലി​ടു​ന്നു. ഒലിം​പ​സ്സി​നെ​പ്പ​റ്റി​യാ​ണു് തർ​ക്കം; അസാ​ധാ​ര​ണ​ത്വ​ത്തോ​ടു​ള്ള വെറും പ്ര​തി​പ​ത്തി​കൊ​ണ്ടു​മാ​ത്രം, ആ ഭാഗം പി​ടി​ച്ചി​രു​ന്ന​തു ഴാങ് പ്രു​വെ​റാ​ണു്.

ഉറ​ക്ക​ത്തിൽ മാ​ത്ര​മേ ഴാ​ങ്പ്രു​വെർ ഭീ​രു​വാ​യി​രു​ന്നു​ള്ളു. ഒരി​ക്കൽ ക്ഷോ​ഭി​ച്ചു കഴി​ഞ്ഞാൽ പി​ന്നെ ലഹ​ള​യാ​യി, ഒരു​ത​രം ആഹ്ലാ​ദം അയാ​ളു​ടെ ഉന്മേ​ഷ​ത്തെ ശക്തി പി​ടി​പ്പി​ക്കും; പി​ന്നെ അയാൾ പൊ​ട്ടി​ച്ചി​രി​യും കീർ​ത്ത​ന​ക​വി​ത​യും രണ്ടും കൂ​ടി​യാ​യി.

‘നമു​ക്ക് ദേ​വ​ന്മാ​രെ അവ​മാ​നി​ക്കാ​തി​രി​ക്കുക. ദേ​വ​ന്മാർ ഒരു​സ​മ​യം പോ​യി​ക്ക​ഴി​ഞ്ഞി​ട്ടി​ല്ലാ​യി​രി​ക്കും. വ്യാ​ഴ​ദേ​വൻ മരി​ച്ച​താ​യി​ട്ടു് എനി​ക്കു തോ​ന്നു​ന്നി​ല്ല. ദേ​വ​ന്മാർ സ്വ​പ്ന​ങ്ങ​ളാ​ണെ​ന്നു നി​ങ്ങൾ പറ​യു​ന്നു. ശരി, ഇന്നു​കാ​ണു​ന്ന​വി​ധം. പ്ര​കൃ​തി​യിൽ​കൂ​ടി​യും, ഈവക സ്വ​പ്ന​ങ്ങൾ നീ​ങ്ങി​പ്പോ​യ​തി​ന്നു​ശേ​ഷം പി​ന്നെ​യും, പണ്ട​ത്തെ വി​ഗ്ര​ഹാ​രാ​ധ​ക​ന്മാ​രു​ടെ മഹ​ത്ത​ര​മായ ദേ​വ​താ​ക​ഥ​കൾ മു​ഴു​വ​നും നാം കണ്ടെ​ത്തു​ന്നു​ണ്ടു്. ഒരു കോ​ട്ട​യു​ടെ മു​ഖാ​കൃ​തി​യോ​ടു​കൂ​ടി ഇന്ന​യോ​രൂ മല-​ഉദാഹരണത്തിനു വിഞ്മാൽ-​ഇപ്പോഴും എനി​ക്കു സി​ബെ​ലി​ന്റെ [11] ശി​രോ​ല​ങ്കാ​ര​മാ​യി​ത്തോ​ന്നു​ന്നു; രാ​ത്രി​യിൽ പാൻ [12] ഇറ​ങ്ങി​വ​ന്നു് അല​രി​വൃ​ക്ഷ​ത്തി​ന്റെ പൊ​ള്ള​ത്ത​ടി​യി​ലേ​ക്കു, ദ്വാ​ര​ങ്ങ​ളെ​യെ​ല്ലാം കൈ​വി​ര​ലു​കൾ കൊ​ണ്ടു മാറി മാറി അട​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു്, ഊതി നി​റ​യ്ക്കു​ന്നി​ല്ലെ​ന്നു് എനി​ക്കാ​രും തെ​ളി​വു തന്നി​ട്ടി​ല്ല. എന്ന​ല്ല പിസു് വാ​ക്കി​ലെ വെ​ള്ള​ച്ചാ​ട്ട​ത്തി​ന്റെ കാ​ര്യ​ത്തിൽ അയോ​വി​നു [13] എന്തോ ഒരു കൈ​യു​ണ്ടെ​ന്നാ​ണു് എന്റെ എന്ന​തേ​യും വി​ശ്വാ​സം.’

ഒടു​വി​ല​ത്തെ മു​ക്കിൽ രാ​ഷ്ട്രീ​യ​വി​ഷ​യ​ത്തെ​പ്പ​റ്റി​യാ​യി​രു​ന്നു സം​സാ​രം. നാ​ട്ടു​കാർ​ക്കു കല്പി​ച്ചു​കി​ട്ടിയ അവ​കാ​ശ​പ​ത്ര​ത്തെ അവർ എടു​ത്തു ഞെ​ക്കി​ക്ക​ശ​ക്കു​ക​യാ​ണു്. കൊം​ബ്ഫെർ അതിനെ പതു​ക്കെ പി​ന്താ​ങ്ങു​ന്നു​ണ്ടു്. കർ​ഫെ​രാ​ക് ഉന്മേ​ഷ​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി അതിനെ ചീ​ന്തി​നോ​ക്കു​ന്നു. ആ സു​പ്ര​സി​ദ്ധ​മായ തുകെ അവ​കാ​ശ​പ​ത്ര​ത്തി​ന്റെ ഒരു ഭാ​ഗ്യം​കെ​ട്ട പ്രതി മേ​ശ​പ്പു​റ​ത്തു കി​ട​ക്കു​ന്നു. കുർ​ഫെ​രാ​ക് അതു കട​ന്നെ​ടു​ത്തു്, ആ കട​ലാ​സ്സു​പാ​യ​യു​ടെ കി​രു​കി​രു​ക്ക​ലോ​ടു തന്റെ വാ​ദ​മു​ഖ​ങ്ങ​ളെ കൂ​ട്ടി​ക്ക​ലർ​ത്തി​ക്കൊ​ണ്ടു്, അതിനെ ചു​ഴ​റ്റു​ന്നു.

‘ഒന്നാ​മ​താ​യി എനി​ക്കൊ​രു രാ​ജാ​വും ആവ​ശ്യ​മി​ല്ല; ചെ​ല​വി​നെ​പ്പ​റ്റി​മാ​ത്രം നോ​ക്കി​യി​ട്ടാ​ണെ​ങ്കിൽ, എനി​ക്കൊ​രാ​ളും വേ​ണ്ടാ, ഒരു രാ​ജാ​വു് കണ്ട​വ​രു​ടെ ഒരു ‘കാൽ​തി​രു​മ്മി’യാണു്. ധർ​മ​മാ​യി രാ​ജാ​ക്ക​ന്മാ​രെ കി​ട്ടി​ല്ല. ഇതു കേ​ട്ടോ​ളു: രാ​ജാ​ക്ക​ന്മാർ​ക്കു​ള്ള പ്രി​യം ഒന്നാം​ഫ്രാ​ങ്ക്സ്വാ​വി​ന്റെ മര​ണ​കാ​ല​ത്തു മു​പ്പ​തി​നാ​യി​രം ലിവർ പലി​ശ​യു​ള്ള ഒരു സം​ഖ്യ​യോ​ളം എത്തി​യി​രി​ക്കു​ന്നു; പതി​ന്നാ​ലാ​മൻ ലൂ​യി​യു​ടെ മര​ണ​കാ​ല​ത്തു് മാർ​ക്കി​നു് ഇരു​പ​ത്തെ​ട്ടു ലി​വർ​പ്ര​കാ​രം അതു് ഇരു​നൂ​റ്റ​റു​പ​തു​കോ​ടി​യാ​യി; അതു 1760-ൽ ദെ​മാർ​തെ​യു​ടെ [14] അഭി​പ്രാ​യ​ത്തിൽ നാ​നൂ​റ്റ​മ്പ​തു കോ​ടി​യോ​ളം വരും; ഇന്ന​ത്തെ നി​ല​യ്ക്ക് നോ​ക്കി​യാൽ ആയി​ര​ത്തി​രു​നൂ​റു കോ​ടി​ക്കു സമം. രണ്ടാമതു-​ഞാൻ കൊം​ബ്ഫെ​റെ മുഷിപ്പിക്കുകയല്ല-​കല്പിച്ചു കി​ട്ടു​ന്ന ഒര​വ​കാ​ശ​പ​ത്രം പരി​ഷ്കാ​ര​ത്തി​ന്റെ ഒരു നി​സ്സാ​ര​യു​ക്തി മാ​ത്ര​മാ​ണു്. സ്ഥി​തി​മാ​റ്റ​ത്തെ കൂ​ടാ​തെ കഴി​പ്പാൻ വഴി​ക്കു​ള്ള ബു​ദ്ധി​മു​ട്ടു കു​റ​യ്ക്കാൻ, പരി​ഭ്ര​മ​ത്തെ മന്ദി​പ്പി​ക്കാൻ, നി​യ​മാ​നു​സാ​രി​ക​ളായ കെ​ട്ടു​ക​ഥ​ക​ളെ​ക്കൊ​ണ്ടു രാ​ജ​വാ​ഴ്ച​യിൽ​നി​ന്നു പ്ര​ജാ​വാ​ഴ്ച​യി​ലേ​ക്കു ജന​ങ്ങൾ അറി​യാ​തെ കട​ന്നു​കൂ​ടു​ന്ന​തി​നു തരപ്പെടുത്താൻ-​എന്തു നി​കൃ​ഷ്ട​ങ്ങ​ളായ കാ​ര​ണ​ങ്ങ​ളാ​ണു് ഇതെ​ല്ലാം! പാ​ടി​ല്ല! പാ​ടി​ല്ല! കള്ള​പ്പു​ലർ​ക്കാ​ലം​കൊ​ണ്ടു നമു​ക്കു ആളു​കൾ​ക്കു വെ​ളി​ച്ച​മു​ണ്ടാ​ക്കി​ക്കൊ​ടു​ത്തു​കൂ​ടാ. നി​ങ്ങ​ളു​ടെ നി​യ​മാ​നു​സാ​രി​യായ കു​ണ്ട​റ​യ്ക്കു​ള്ളിൽ മൂ​ല​ത​ത്ത്വ​ങ്ങ​ളെ​ല്ലാം ചു​ങ്ങു​ക​യും വി​യർ​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്യു​ന്നു. രാ​ജാ​വിൽ​നി​ന്നു പ്ര​ജ​കൾ​ക്കു പ്ര​മാ​ണ​വി​രു​ദ്ധ​മായ യാ​തൊ​ന്നും ആവ​ശ്യ​മി​ല്ല; ഒരു രാ​ജി​യും ഉണ്ടാ​യി​ക്കി​ട്ടേ​ണ്ടാ; ഒര​വ​കാ​ശ​ദാ​ന​വും വേ​ണ്ട​തി​ല്ല. ഈവക അവ​കാ​ശ​ദാ​ന​ങ്ങ​ളി​ലെ​ല്ലാം അവയെ തി​രി​ച്ചെ​ടു​ക്കാ​വു​ന്ന അധി​കാ​ര​വും കി​ട​പ്പു​ണ്ടു്. തരു​ന്ന കൈ​യി​ന്റെ അടു​ത്തു​ത​ന്നെ തട്ടി​പ്പ​റി​ക്കു​ന്ന കഴു​ന​ഖ​ങ്ങ​ളു​മു​ണ്ടു്. നി​ങ്ങ​ളു​ടെ അവ​കാ​ശ​പ​ത്ര​ത്തെ ഞാൻ മു​ഖ​ത്തു നോ​ക്കി വലി​ച്ചെ​റി​യു​ന്നു. ഒര​വ​കാ​ശ​പ​ത്രം ഒരു പേ​മു​ഖ​മാ​ണു്, അസ​ത്യം അതി​ന്നു​ള്ളിൽ പറ്റി​ക്കൂ​ടി​നി​ല്ക്കു​ന്നു. ഒര​വ​കാ​ശ​പ​ത്ര​ത്തെ സ്വീ​ക​രി​ക്കു​ന്ന ജന​സ​മു​ദാ​യം തന്റെ വാ​ഴ്ച​യൊ​ഴി​യു​ക​യാ​ണു് ചെ​യ്യു​ന്ന​തു്. പരി​പൂർ​ണ​മാ​യി​ട്ടു​ള്ള​പ്പൊ​ഴേ നിയമം നി​യ​മ​മാ​കു​ന്നു​ള്ളൂ. വേ​ണ്ടാ! അവ​കാ​ശ​പ​ത്ര​മേ വേ​ണ്ടാ!’

മഴ​ക്കാ​ല​മാ​യി​രു​ന്നു. അടു​പ്പിൽ​ക്കി​ട​ന്നു ചില വി​റ​കിൻ​ക​ഷ്ണ​ങ്ങൾ കി​രു​കി​രു​ക്കു​ന്നു​ണ്ടു്, അതൊരു രസം തോ​ന്നി​ച്ചു; ഇങ്ങ​നെ ചെ​യ്യാ​തി​രി​ക്കാൻ കുർ​ഫെ​രാ​ക്കി​നെ​ക്കൊ​ണ്ടു കഴി​ഞ്ഞി​ല്ല. ആ പാ​വ​മായ അവ​കാ​ശ​പ​ത്ര​ത്തെ അയാൾ കൈ​യി​ലി​ട്ടു ചു​രു​ട്ടി​ത്തി​രു​മ്മി തി​യ്യി​ലേ​ക്ക് ഒരേറു കൊ​ടു​ത്തു. കട​ലാ​സു് ആളി​ക്ക​ത്തി. പതി​നെ​ട്ടാ​മൻ ലൂ​യി​യു​ടെ ആ പ്ര​ധാ​ന​കൃ​തി കത്തി​യെ​രി​യു​ന്ന​തി​നെ കുർ​ഫെ​രാ​ക് ഒരു തത്ത്വ​ജ്ഞാ​നി​യു​ടെ മട്ടിൽ നോ​ക്കി​ക്ക​ണ്ടു; ഇങ്ങ​നെ പറ​ഞ്ഞ് അയാൾ തൃ​പ്തി​പ്പെ​ട്ടു:

‘അവ​കാ​ശ​പ​ത്രം തീ​ജ്വാ​ല​യാ​യി വേഷം മാറി.’

പരി​ഹാ​സ​വാ​ക്കു​കൾ, അസം​ബ​ന്ധ​ങ്ങൾ, നേ​രം​പോ​ക്കു​കൾ, നല്ല​തും ചീ​ത്ത​യു​മായ മനോ​വൃ​ത്തി​കൾ, കൊ​ള്ളാ​വു​ന്ന​തും കൊ​ള്ള​രു​താ​ത്ത​തു​മായ ആലോചനകൾ-​സംഭാഷണത്തിന്റെ ഈവക കരി​മ​രു​ന്നു​പ്ര​യോ​ഗ​ങ്ങ​ളെ​ല്ലാം ആ മു​റി​യു​ടെ എല്ലാ ഭാ​ഗ​ത്തു​നി​ന്നും പൊ​ന്തി​പ്പു​റ​പ്പെ​ട്ടു്, തമ്മിൽ കൂ​ടി​ക്ക​ലർ​ന്നു്, അവ​രു​ടെ തല​യ്ക്കു​മീ​തെ ഒരു​ത​രം ആഹ്ലാ​ദ​ക​ര​മായ പീ​ര​ങ്കി​വെ​ടി​യു​ണ്ടാ​ക്കി.

ചെ​റു​പ്പ​ക്കാ​രു​ടെ മന​സ്സു​കൾ​ക്ക് അവ​രു​ടെ ഇട​യിൽ​വെ​ച്ചു​ത​ന്നെ ഉണ്ടാ​യി​ത്തീ​രു​ന്ന ക്ഷോ​ഭ​ങ്ങൾ​ക്ക് അഭി​ന​ന്ദ​നീ​യ​മായ ഒരു ഗു​ണ​മു​ണ്ടു്; അതിൽ​നി​ന്നു​ള്ള തീ​പ്പൊ​രി ആർ​ക്കും മുൻ​കൂ​ട്ടി കാണാൻ വയ്യാ-​ഇന്നു് ഒരു മി​ന്നൽ പു​റ​പ്പെ​ടു​മെ​ന്നു് ആർ​ക്കും ലക്ഷ​ണം പറയാൻ വയ്യാ. ഈ സമ​യ​ത്തു് എന്താ​ണു് ചാ​ടി​പ്പു​റ​പ്പെ​ടുക? ആർ​ക്കും അറി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാ. ഒരു സൗ​മ്യ​ത​ര​മായ വി​കാ​ര​ത്തിൽ​നി​ന്നാ​ണു് ചിരി പൊ​ട്ടുക.

നേ​രം​പോ​ക്കി​ന്റെ സമ​യ​ത്തു ഗൗരവം കട​ന്നു​വ​രു​ന്നു. യദൃ​ച്ഛ​യാ​യി വരു​ന്ന ആദ്യ​ത്തെ വാ​ക്കി​ലാ​ണു് ക്ഷോ​ഭ​ങ്ങ​ളു​ടെ നില. ഒരോ​ന്നി​ന്റേ​യും ചൈ​ത​ന്യം പ്രാ​ഭ​വ​മേ​റി​യ​താ​ണു്. അപ്ര​തീ​ക്ഷി​ത​ത്തോ​ടു യു​ദ്ധ​ത്തി​നി​റ​ങ്ങാൻ നേ​രം​പോ​ക്കു മതി. കാ​ഴ്ച​പ്പാ​ടു​കൾ പെ​ട്ടെ​ന്നു മാ​റി​പ്പോ​കു​ന്ന അപ്ര​തീ​ക്ഷി​ത​ത്തി​രി​വു​ക​ളോ​ടു കൂടിയ സം​ഭാ​ഷ​ണ​ങ്ങ​ളാ​ണിവ. അത്ത​രം സം​ഭാ​ഷ​ണ​ങ്ങ​ളി​ലെ അര​ങ്ങു​വി​ചാ​രി​പ്പു​കാ​രൻ യദൃ​ച്ഛാ​സം​ഭ​വ​മാ​ണു്.

വാ​ക്കു​ക​ളു​ടെ കൂ​ട്ടി​മു​ട്ട​ലിൽ​നി​ന്നു കട​ന്നു പു​റ​പ്പെ​ടു​ന്ന ഒരു സഗൗ​ര​വ​മായ ആലോചന ഗ്ര​ന്തേ​റും ബയോ​രെ​ലും പ്രു​വേ​റും ബൊ​സ്വെ​യും കൊം​ബ്ഫെ​റും കുർ​ഫെ​രാ​ക്കും​കൂ​ടി കെ​ട്ടി​പ്പി​ണ​ഞ്ഞു വേ​ലി​കെ​ട്ടി​യി​രു​ന്ന ഈ കൊ​ള്ളി​വാ​ക്കേ​റു​കൾ​ക്കി​ട​യി​ലൂ​ടെ പെ​ട്ടെ​ന്നു പാ​ഞ്ഞു​പോ​യി.

ഒരു സം​ഭാ​ഷ​ണ​ത്തി​നി​ട​യിൽ എങ്ങ​നെ​യാ​ണു് ഒരു വാ​ക്യം കൈയിൽ വരു​ന്ന​തു്? ശ്രോ​താ​ക്ക​ളു​ടെ ഹൃ​ദ​യ​ത്തിൽ പതി​ഞ്ഞു​പോ​ക​ത്ത​ക്ക​വി​ധം അതെ​വി​ടെ നി​ന്നും വരു​ന്നു? ഞങ്ങൾ ഇപ്പോൾ​ത്ത​ന്നെ പറ​ഞ്ഞു​വ​ല്ലോ, അതി​നെ​പ്പ​റ്റി യാ​തൊ​ന്നും ആർ​ക്കും അറി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാ. ആ ലഹ​ള​ക്കി​ട​യിൽ പെ​ട്ടെ​ന്നു ബൊ​സ്വെ കുർ​ഫെ​രാ​ക്കോ​ടു് എന്തോ പറ​ഞ്ഞി​രു​ന്ന​തു് ഈ തി​യ്യ​തി​യോ​ടു​കൂ​ടി അവിടെ നിർ​ത്തി. ‘ജൂൺ 18, 18 15: വാ​ട്ടർ​ലൂ.’

ഈ വാ​ട്ടർ​ലൂ എന്ന ശബ്ദം പു​റ​പ്പെ​ട്ട​തോ​ടു​കൂ​ടി. മേ​ശ​പ്പു​റ​ത്തു് ഒരു ഗ്ലാ​സ്സു വെ​ള്ള​മു​ള്ള​തി​ന്ന​ടു​ത്തു കൈ​മു​ട്ടു് കു​ത്തി ഇരു​ന്നി​രു​ന്ന മരി​യു​സു് കവി​ളിൻ ചു​വ​ട്ടിൽ​നി​ന്നു കൈ​പ്പ​ടം മാ​റ്റി, ആ സദ​സ്യ​രെ ഉറ്റു​നോ​ക്കാൻ തു​ട​ങ്ങി.

‘ഹാ!’ കുർ​ഫെ​രാ​ക് ഉച്ച​ത്തിൽ പറ​ഞ്ഞു, ആ 18 എന്ന അക്കം വല്ലാ​ത്ത​താ​ണു്, അതു് എന്റെ ഉള്ളി​ലേ​ക്ക് പാ​ഞ്ഞു​ക​ട​ക്കു​ന്നു. അതു ബൊ​നാ​പ്പാർ​ത്തി​നു​ള്ള ഭാ​ഗ്യം കെട്ട അക്ക​മാ​ണു്. ലൂ​യി​യെ മു​മ്പി​ലും ബ്രു​മെ​യ​റെ [1] പി​ന്നി​ലും നിർത്തുക-​ആ മനു​ഷ്യ​ന്റെ ഈശ്വ​ര​വി​ധി മു​ഴു​വ​നും നി​ങ്ങ​ളു​ടെ കൈ​യി​ലാ​യി; ഈ ഒരു വി​ശേ​ഷ​ത​മാ​ത്ര​മു​ണ്ടു്, ആരം​ഭ​ത്തി​ന്റെ കാൽ​മു​ട​മ്പു തൊ​ട്ടും​കൊ​ണ്ടു് അവ​സാ​നം വരു​ന്നു’

ഈ ഘട്ടം​വ​രെ ഒന്നും മി​ണ്ടാ​തി​രു​ന്ന ആൻ​ഷൊൽ​രാ മൗനം വി​ട്ടു കൊം​ബ്ഫെ​റോ​ടു് ഈ അഭി​പ്രാ​യം പു​റ​പ്പെ​ടു​വി​ച്ചു; ‘ദു​ഷ്ക്കർ​മ​വും അതി​ന്റെ പ്രാ​യ​ശ്ചി​ത്ത​വും എന്നാ​ണോ നി​ങ്ങൾ അർഥം വി​ചാ​രി​ക്കു​ന്ന​തു?’

അപ്ര​തീ​ക്ഷി​ത​മാ​യി വാ​ട്ടർ​ലൂ എന്ന വാ​ക്കു പു​റ​പ്പെ​ട്ട​തോ​ടു​കൂ​ടി വല്ലാ​തെ ക്ഷോ​ഭി​ച്ചു​ക​ഴി​ഞ്ഞി​രു​ന്ന മരി​യു​സ്സി​നെ ഈ ദു​ഷ്ക്കർ​മം എന്ന ശബ്ദം നി​ല​ക്കൊ​ള്ളാ​താ​ക്കി.

അയാൾ എണീ​റ്റു, ചു​മ​രി​ന്മേൽ നി​വർ​ത്തി​വെ​ച്ചി​ട്ടു​ള്ള ഫ്രാൻ​സി​ന്റെ പട​ത്തി​ന്ന​ടു​ക്ക​ലേ​ക്കു പതു​ക്കെ ചെ​ന്നു്, അതി​ന്റെ അടി​യിൽ ഒന്നു വി​ട്ടു​നി​ല്ക്കു​ന്ന ഒരു ദ്വീ​പി​ന്മേൽ കൈ​വെ​ച്ചു പറ​ഞ്ഞു. ‘കോർ​സി​ക്ക, ഫ്രാൻ​സി​നെ വലു​താ​ക്കി​ത്തീർ​ത്ത ഒരു ചെ​റു​ദ്വീ​പു്.’

ഇതു മഞ്ഞിൻ​ത​ണു​പ്പു​ള്ള ഒരു കാ​റ്റ​ടി​പോ​ലെ​യാ​യി​രു​ന്നു. എല്ലാ​വ​രും സം​സാ​രം നിർ​ത്തി. എന്തോ ഒന്നു സം​ഭ​വി​ക്കാൻ ഭാ​വ​മു​ണ്ടെ​ന്നു് എല്ലാ​വർ​ക്കും തോ​ന്നി.

ബൊ​സ്വെ​യോ​ടു മറു​പ​ടി പറ​യു​ന്ന ബയോ​രെൽ തനി​ക്കു സാ​ധാ​ര​ണ​മ​ട്ടാ​യി​ത്തീർ​ന്നി​ട്ടു​ള്ള കബ​ന്ധ​നില എടു​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. ശ്ര​ദ്ധി​ച്ചു കേൾ​ക്കു​വാൻ വേ​ണ്ടി അയാൾ അതു വേ​ണ്ടെ​ന്നു വെ​ച്ചു.

ആരു​ടേ​യും മേൽ തന്റെ നീ​ല​ക്ക​ണ്ണു​ക​ളെ പതി​പ്പി​ക്കാ​തെ​യും ദി​ഗ​ന്ത​ര​ത്തി​ലേ​ക്കു സൂ​ക്ഷി​ച്ചു​നോ​ക്കു​ന്ന​തു​പോ​ലെ​യു​മി​രു​ന്ന ആൻ​ഷൊൽ​രാ മരി​യു​സ്സി​നു നേരെ നോ​ക്കാ​തെ മറു​പ​ടി പറ​ഞ്ഞു: ‘ഫ്രാൻ​സി​നു വലു​താ​കു​വാൻ കോർ​സി​ക്ക ആവ​ശ്യ​മി​ല്ല. ഫ്രാൻ​സാ​യ​തു​കൊ​ണ്ടു​ത​ന്നെ ഫ്രാൻ​സു് വലു​താ​ണു് പേർ സിം​ഹ​മാ​യ​തു​കൊ​ണ്ടു്.

മരി​യു​സു് പി​ന്തി​രി​ക്കു​വാൻ ഭാ​വി​ച്ചി​ട്ടി​ല്ല; അയാൾ ആൻ​ഷൊ​രാ​യ്ക്കു നേരെ നോ​ക്കി; തന്റെ ആത്മാ​വി​ന്നാ​കെ ബാ​ധി​ച്ച ഒരു വി​റ​യിൽ​നി​ന്നു​ണ്ടായ ഒരി​ടർ​ച്ച​യോ​ടു​കൂ​ടി അയാൾ ഉച്ച​ത്തിൽ പറ​ഞ്ഞു: ‘ഫ്രാൻ​സി​നെ ഇടി​ക്കു​വാൻ ഈശ്വ​രൻ എനി​ക്കു സംഗതി വരു​ത്തു​ക​യി​ല്ല! പക്ഷേ, നെ​പ്പോ​ളി​യ​നെ ഫ്രാൻ​സി​നോ​ടു കൂ​ട്ടി​ച്ചേർ​ക്കു​ന്ന​തു ഫ്രാൻ​സി​നെ ഇടി​ക്കു​ക​യ​ല്ല. വരൂ നമു​ക്ക് തർ​ക്കി​ക്കാം. ഞാൻ നി​ങ്ങ​ളു​ടെ കൂ​ട്ട​ത്തിൽ പു​തു​താ​യി വന്ന​താ​ണു്; എങ്കി​ലും നി​ങ്ങൾ എന്നെ അമ്പ​രി​പ്പി​ക്കു​ന്നു​ണ്ടെ​ന്നു ഞാൻ സമ്മ​തി​ക്കു​ന്നു. നമ്മു​ടെ നി​ല​യെ​ന്താ​ണു്? നമ്മൾ ആരാ​ണു്? നി​ങ്ങൾ ആരാ​ണു്? ഞാ​നാ​രാ​ണു്? ചക്ര​വർ​ത്തി​യെ​പ്പ​റ്റി നമു​ക്കു പറ​യാ​നു​ള്ള​തു പറ​ഞ്ഞു​തീർ​ക്കുക. രാ​ജ​ക​ക്ഷി​ക്കാ​രു​ടെ ഉച്ചാ​ര​ണ​വി​ശേ​ഷ​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി ബ്വോ​നാ​പ്പാർ​ത്തു് എന്നു നി​ങ്ങൾ പറ​യു​ന്ന​തു കേ​ട്ടു. എന്റെ മു​ത്ത​ച്ഛ​ന്റെ ഉച്ചാ​ര​ണ​മാ​ണു് നി​ങ്ങ​ളു​ടേ​തി​ലും ഭേദം; അദ്ദേ​ഹം പറ​യാ​റു് ബ്വോ​ണാ​പ്പാർ​ത്തേ [2] എന്നാ​ണു് നി​ങ്ങൾ ചെ​റു​പ്പ​ക്കാ​ര​നാ​ണെ​ന്നു ഞാൻ വി​ചാ​രി​ച്ചു. അപ്പോൾ നി​ങ്ങ​ളു​ടെ ഉന്മേ​ഷ​മെ​വി​ടെ? അതി​നെ​ക്കൊ​ണ്ടു് നി​ങ്ങൾ എന്തു ചെ​യ്യു​ന്നു? ചക്ര​വർ​ത്തി​യെ നി​ങ്ങൾ പു​ക​ഴ്ത്തു​ന്നി​ല്ലെ​ങ്കിൽ പി​ന്നെ ആരെ​യാ​ണു് പു​ക​ഴ്ത്തു​ന്ന​തു്? ഇതി​ല​ധി​കം എന്താ​ണ് നി​ങ്ങൾ​ക്ക് വേ​ണ്ട​തു്? ആ മഹാ​ന്റെ ഗു​ണ​ങ്ങ​ളി​ലൊ​ന്നും നി​ങ്ങൾ​ക്കാ​വ​ശ്യ​മി​ല്ലെ​ങ്കിൽ ഏതു മഹാ​ന്മാ​രെ​യാ​ണു് നി​ങ്ങൾ ഇഷ്ട​പ്പെ​ടുക? അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​നു സർ​വ​വു​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. അദ്ദേ​ഹം പരി​പൂർ​ണ​നാ​യി​രു​ന്നു. മനു​ഷ്യ​ബു​ദ്ധി​യു​ടെ ആകെ​ത്തുക അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ തല​ച്ചോ​റി​ലു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. അദ്ദേ​ഹം ജസ്റ്റി​നി​യ​നെ​പ്പോ​ലെ നി​യ​മ​മു​ണ്ടാ​ക്കി; സീ​സ​റെ​പ്പോ​ലെ ആജ്ഞ നട​ത്തി; അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ സം​സാ​ര​ത്തിൽ പാ​സ്ക്ക​ലി​ന്റെ മി​ന്ന​ല്പി​ണ​രു​ക​ളും ടാ​സി​റ്റ​സ്സി​ന്റെ ഇടി​വെ​ട്ടു​ക​ളും കൂ​ടി​ക്ക​ലർ​ന്നി​രു​ന്നു; അദ്ദേ​ഹം ചരി​ത്ര​മു​ണ്ടാ​ക്കി, അതെ​ഴു​തി; അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ വൃ​ത്താ​ന്ത​ക​ഥ​ന​ങ്ങൾ ഹോ​മർ​ക്ക​വി​ത​ക​ളാ​യി​രു​ന്നു; അദ്ദേ​ഹം ന്യു​ട്ട​ന്റെ ഗു​ഢ​ലി​പി​യും മു​ഹ​മ്മ​ദി​ന്റെ രൂ​പ​കാ​ല​ങ്കാ​ര​വും കൂ​ട്ടി​യി​ണ​ക്കി; അദ്ദേ​ഹം പൗ​ര​സ്ത്യ​രാ​ജ്യ​ങ്ങ​ളിൽ ‘പി​ര​മി​ഡു’ കളെ​പ്പോ​ലെ മഹ​ത്ത​ര​ങ്ങ​ളായ വാ​ക്കു​ക​ളെ നി​ക്ഷേ​പി​ച്ചു​പോ​ന്നു; ടിൽ​സി​റ്റിൽ ചക്ര​വർ​ത്തി​ക​ളെ പ്രാ​ഭ​വം പഠി​പ്പി​ച്ചു; ശാ​സ്ത്രീയ പണ്ഡി​ത​സ​ഭ​ക​ളിൽ​വെ​ച്ചു ലപ്ല​സ്സോ​ടു സമാ​ധാ​നം പറ​ഞ്ഞു; ആലോ​ച​ന​സ​ഭ​ക​ളിൽ​വെ​ച്ചു മേർ​ലി​നോ​ടു വാ​ദി​ച്ചു​നി​ന്നു; ആദ്യ​ത്തെ ആളുടെ ക്ഷേ​ത്ര​ഗ​ണി​ത​ത്തി​നും ഒടു​വി​ല​ത്തെ ആളുടെ ദു​സ്തർ​ക്ക​ങ്ങൾ​ക്കും അദ്ദേ​ഹം ജീവൻ വെ​പ്പി​ച്ചു; അദ്ദേ​ഹം നി​യ​മ​ജ്ഞ​ന്മാർ​ക്ക് നി​യ​മ​കർ​ത്താ​വും ഗണി​ത​ജ്ഞ​ന്മാർ​ക്ക് നക്ഷ​ത്ര​ഗ​തി​യു​മാ​യി​രു​ന്നു; രണ്ടു മെ​ഴു​തി​രി​യു​ണ്ടെ​ങ്കിൽ ഒന്നു കെ​ടു​ത്തു​ന്ന ക്രോം​വ​ല്ലി​നെ​പ്പോ​ലെ, ഒരു മറ​ശ്ശീ​ല​പ്പൊ​ടി​പ്പി​നെ​പ്പ​റ്റി അദ്ദേ​ഹം പിശകി വാ​ദി​ച്ചു; അദ്ദേ​ഹം എല്ലാം കണ്ടി​രു​ന്നു, എല്ലാം അറി​ഞ്ഞി​രു​ന്നു; അതു​കൊ​ണ്ടാ​ന്നും തന്റെ പി​ഞ്ചു​കു​ട്ടി​യു​ടെ തൊ​ട്ടി​ലി​ന്റെ അരി​കിൽ നി​ന്നു സന്തോ​ഷ​പൂർ​വം ചി​രി​ക്കു​ന്ന​തിൽ അദ്ദേ​ഹം മടി​ച്ചി​ല്ല, പെ​ട്ടെ​ന്നു, പേ​ടി​ച്ചു നടു​ങ്ങി​പ്പോയ യു​റോ​പ്പു ചെ​വി​യോർ​ത്തു, സേനകൾ നട​ന്നു​തു​ട​ങ്ങി, പീ​ര​ങ്കി​പ്പ​ട​യു​ടെ ശബ്ദം മു​ഴ​ങ്ങി, തി​ര​പ്പ​ത്തോ​ണി​കൾ പു​ഴ​യിൽ പര​ന്നു. ലഹ​ള​യി​ലൂ​ടെ കു​തി​ര​പ്പ​ട​യു​ടെ കൂ​ട്ടം പാ​ഞ്ഞു​ക​യ​റി; നി​ല​വി​ളി​കൾ, കാ​ഹ​ള​ശ​ബ്ദ​ങ്ങൾ, എല്ലാ ഭാ​ഗ​ത്തു​നി​ന്നും സിം​ഹാ​സ​ന​ങ്ങ​ളു​ടെ ഇള​ക്ക​ങ്ങൾ, ഭൂ​പ​ട​ത്തിൽ കി​ട​ന്നു നാ​ട​തിർ​ത്തി​ക​ളു​ടെ ഇഴച്ചിലുകൾ-​ഇവയ്ക്കിടയിൽനിന്നും ഉറ​യു​രിയ ഒര​മാ​നുഷ ഖഡ്ഗ​ത്തി​ന്റെ ഒച്ച കേൾ​ക്കാ​റാ​യി; ആളുകൾ അദ്ദേ​ഹ​ത്തെ കണ്ടു-​കൈയിൽ ഒരു മി​ന്നു​ന്ന വാ​ളോ​ടും കണ്ണു​ക​ളിൽ ഒരു മി​ന്നി​ച്ച​യോ​ടും​കൂ​ടി ഇടി​യൊ​ച്ച​യു​ടെ നടു​ക്കു മഹ​ത്തായ സൈ​ന്യ​വും പഴയ രക്ഷി​സം​ഘ​വു​മാ​കു​ന്ന തന്റെ രണ്ടു ചി​റ​കു​പ​ര​ത്തി അദ്ദേ​ഹം ആവിർ​ഭ​വി​ച്ചു. ചക്ര​വാ​ള​ത്തിൽ നി​വർ​ന്നു​നി​ല്ക്കു​ന്ന അദ്ദേ​ഹ​ത്തെ അവർ കണ്ടു; അദ്ദേ​ഹം ആ യു​ദ്ധ​ദേ​വ​ത​യാ​യി​രു​ന്നു.’

എല്ലാ​വ​രും മി​ണ്ടാ​തി​രു​ന്നു; ആൻ​ഷൊൽ​രാ തല കു​നി​ച്ചു. മൗ​ന​ത്തി​നു് എപ്പോ​ഴും സമ്മ​ത​ത്തി​ന്റെ -​എതിരാളി തോ​റ്റു മിണ്ടാതായിപ്പോയതിന്റെ-​ഒരു ഛാ​യ​യു​ണ്ടു് മരി​യു​സു് ഒന്നു ശ്വാ​സം കഴി​ക്കാൻ​കൂ​ടി നി​ല്ക്കാ​തെ വർ​ദ്ധി​ച്ച ഉന്മേ​ഷ​ത്തോ​ടു കൂടി പി​ന്നെ​യും തു​ട​ങ്ങി:

‘എന്റെ ചങ്ങാ​തി​മാ​രേ, നമു​ക്കു ന്യാ​യം നോ​ക്കുക. അങ്ങ​നെ​യു​ള്ള ഒരു ചക്ര​വർ​ത്തി​യു​ടെ സാ​മ്രാ​ജ്യ​മാ​യി​ത്തീ​രാൻ സാ​ധി​ക്കു​ന്ന​തു് ഒരു രാ​ജ്യ​ത്തി​നു് എന്തൊ​രു ഭാ​ഗ്യ​മാ​ണ്! എന്ന​ല്ല, ആ രാ​ജ്യ​മോ ഫ്രാൻ​സും അതി​നു് സ്വ​ത​വേ ഉള്ള അതി​ബു​ദ്ധി​യോ​ടു് ആ മനു​ഷ്യ​ന്റെ അതി​ബു​ദ്ധി​കൂ​ടി ചേർ​ന്നി​ണ​ങ്ങുക! കണ്ടാൽ രാ​ജാ​വാ​വുക. ചെ​ന്നാൽ രാ​ജ്യം പി​ടി​ക്കുക; എല്ലാ തല​സ്ഥാ​ന​ന​ഗ​രി​ക​ളും താ​വ​ള​ങ്ങ​ളാ​യി നി​ല്ക്കുക; സ്വ​ന്തം പട്ടാ​ള​ക്കാ​രെ എടു​ത്തു രാ​ജാ​ക്ക​ന്മാ​രാ​യി വാ​ഴി​ക്കുക. രാ​ജ​കു​ടും​ബ​ങ്ങ​ളു​ടെ അധഃ​പ​ത​ന​ത്തെ ആജ്ഞാ​പി​ക്കുക; ഒരു തള്ളി​ക്ക​യ​റ്റ​ത്തി​ന്റെ അടി​വെ​പ്പ​നു​സ​രി​ച്ച് യൂ​റോ​പ്പി​നെ രൂ​പാ​ന്ത​ര​പ്പെ​ടു​ത്തുക; എതിർ​നി​ല്ക്കു​മ്പോൾ നി​ങ്ങൾ ഈശ്വ​ര​ന്റെ വാർ​പ്പി​ടി​യി​ന്മേ​ലാ​ണു് കൈ​വെ​ക്കു​ന്ന​തെ​ന്നു നി​ങ്ങൾ​ക്കു​ത​ന്നെ തോ​ന്നി​ക്കുക; ഹാ​നി​ബോ​ളും സീ​സ​റും ഷാർ​ലി​മാ​നും ഒരൊ​റ്റാ​ളിൽ തു​ടർ​ന്നു് വരുക; നി​ങ്ങൾ ഉണർ​ന്നു​വ​രു​ന്ന​തോ​ടു​കൂ​ടി ഓരോ യു​ദ്ധ​വും ജയി​ച്ച​താ​യി അറി​വു​ത​ന്നു​കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​ന്ന ഒരാ​ളു​ടെ പ്ര​ജ​ക​ളാ​വുക; പു​ലർ​ച്ചെ നി​ങ്ങ​ളെ ഉണർ​ത്തു​വാൻ അനാ​ഥ​പ്പു​ര​യി​ലെ പീ​ര​ങ്കി​യു​ണ്ട​യാ​യി​രി​ക്കുക; എന്നെ​ന്നും ജ്വ​ലി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു​ള്ള മറെൻ​ഗോ, ആർ​ക്കോ​ളാ, ഓസ്തെർ​ലി​ത്സു്, യെന്ന, വഗ്രം എന്നീ മഹ​ത്ത​ര​ങ്ങ​ളായ വാ​ക്കു​ക​ളെ അഗാ​ധ​തേ​ജഃ​കു​ണ്ഡ​ങ്ങ​ളി​ലേ​ക്കു വലി​ച്ചെ​റി​യുക! നൂ​റ്റാ​ണ്ടു​ക​ളു​ടെ ഒത്ത മു​ക​ളിൽ​നി​ന്നു് ഓരോ നി​മി​ഷ​ത്തി​ലും വി​ജ​യ​ങ്ങ​ളാ​കു​ന്ന നക്ഷ​ത്ര​ക്കൂ​ട്ട​ങ്ങ​ളെ പു​റ​പ്പെ​ടു​വി​ക്കുക; ഫ്ര​ഞ്ചു സാ​മ്രാ​ജ്യ​ത്തെ റോ​മൻ​സാ​മ്രാ​ജ്യ​ത്തി​ന്റെ ഒരു താ​ലി​യാ​ക്കുക; മഹ​ത്തായ ജന​സ​മു​ദാ​യ​മാ​യി​ത്തീർ​ന്ന മഹ​ത്തായ സേനയെ ഉണ്ടാ​ക്കി​ത്തീർ​ക്കുക; എല്ലാ ഭാ​ഗ​വും ജയി​ച്ചു​വ​രു​വാ​നാ​യി ഒരു മല തന്റെ കഴു​കു​ക​ളെ പറ​ഞ്ഞ​യ​യ്ക്കു​ന്ന​തു​പോ​ലെ, ആ സൈ​ന്യ​ത്തിൽ​നി​ന്നു ഭട​സം​ഘ​ങ്ങ​ളെ ഭൂ​മി​യി​ലെ​വി​ടേ​ക്കും പറ​പ്പി​ക്കുക; സർ​വ​വും കീ​ഴ​ട​ക്കി നി​ല്ക്കുക; മി​ന്ന​ലു​ക​ളെ ചാ​ട്ടുക; മഹി​മ​കൊ​ണ്ടു ഭം​ഗി​പി​ടി​പ്പി​ച്ച ഒരു ജന​സ​മു​ദാ​യ​മാ​യി യൂ​റോ​പ്പിൽ വർ​ത്തി​ക്കുക; പൗ​രാ​ണി​ക​ക​ഥ​യി​ലെ കാ​ഹ​ളം​വി​ളി​യെ നൂ​റ്റാ​ണ്ടു​കൾ​ക്കു​ള്ളി​ലൂ​ടെ വ്യാ​പി​പ്പി​ക്കുക; ജയം​കൊ​ണ്ടും അമ്പ​ര​പ്പി​ക്കൽ​കൊ​ണ്ടും ലോ​ക​ത്തെ രണ്ടു പ്രാ​വ​ശ്യം കീഴടക്കുക-​ഇതു വി​ശി​ഷ്ട​മാ​ണു്; ഇതി​ലും മഹ​ത്ത​ര​മാ​യി മറ്റെ​ന്തു​ണ്ട്!’

‘സ്വ​ത​ന്ത്ര​രാ​വുക,’ കൊം​ബ്ഫെർ പറ​ഞ്ഞു.

തല കു​നി​ക്കൽ ഇക്കു​റി മരി​യു​സ്സി​ന്റെ വക​യാ​യി. ആ ഒരു വെറും വാ​ക്ക് ഒരു​രു​ക്കു​വാ​ള​ല​കു​പോ​ലെ അയാ​ളു​ടെ പു​രാ​ണ​പ​ഠ​ന​ത്തി​ലൂ​ടെ പാ​ഞ്ഞു​ക​ട​ന്നു. അത​യാ​ളു​ടെ ഉള്ളി​ലേ​ക്കി​റ​ങ്ങി ആണ്ടു​പോ​യ​താ​യി അനു​ഭ​വ​പ്പെ​ട്ടു. പി​ന്നീ​ടു് അയാൾ തല​യു​യർ​ത്തി നോ​ക്കി​യ​പ്പോൾ കൊം​ബ്ഫെർ അവി​ടെ​നി​ന്നു പോ​യി​രി​ക്കു​ന്നു. ഒരു സമയം ആ ചൈ​ത​ന്യ​പ്ര​ദാ​ന​മ​ന്ത്ര​ത്തി​നു മറു​പ​ടി പറ​ഞ്ഞ​തു​കൊ​ണ്ടു് തൃ​പ്തി​പ്പെ​ട്ടു് അയാൾ അവി​ടെ​നി​ന്നു പോ​യ​താ​യി​രി​ക്കും. ആൻ​ഷൊൽ​രാ ഒഴി​ച്ചു മറ്റെ​ല്ലാ​വ​രും അയാളെ പിൻ​തു​ടർ​ന്നി​രി​ക്കു​ന്നു. ആ അകം ഒഴി​ഞ്ഞു. മരി​യു​സ്സും താനും മാ​ത്ര​മാ​യി​പ്പെ​ട്ട ആൻ​ഷൊൽ​രാ അയാളെ സഗൗ​ര​വ​മാ​യി സൂ​ക്ഷി​ച്ചു​നോ​ക്കു​ന്നു. ഏതാ​യാ​ലും ആലോ​ച​ന​ക​ളെ വീ​ണ്ടും വാ​രി​ക്കെ​ട്ടിയ മരി​യു​സു് താൻ തോ​റ്റു​ക​ഴി​ഞ്ഞ​താ​യി വി​ചാ​രി​ച്ചി​ല്ല; അയാ​ളു​ടെ ഉള്ളിൽ വി​ചാ​ര​ങ്ങ​ളു​ടെ ഒരു തി​ള​ച്ചു​മ​റി​യൽ അപ്പോ​ഴും തീരെ അപ്ര​ത്യ​ക്ഷ​മാ​യി​ട്ടി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു; നി​ശ്ച​യ​മാ​യും അയാൾ അതു​ക​ളെ ആൻ​ഷൊൽ​രാ​വി​നു നേരേ പ്ര​യോ​ഗി​ക്കാ​നു​ള്ള വാ​ദ​സി​ദ്ധാ​ന്ത​ങ്ങ​ളാ​ക്കി മാ​റ്റു​വാൻ ശ്ര​മി​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു; പെ​ട്ടെ​ന്നു് താ​ഴ​ത്തേ​ക്കു പോ​കു​ന്ന ആരോ കോ​ണി​ത്ത​ട്ടിൽ​നി​ന്നു പാ​ടു​ന്ന​തു കേ​ട്ടു, അതു കൊം​ബ്ഫെ​റാ​യി​രു​ന്നു. അയാൾ പാ​ടി​യി​രു​ന്ന​തു് ഇതാ​ണു്:

കൊം​ബ്ഫെ​റു​ടെ സൗ​മ്യ​വും അപ​രി​ഷ്കൃ​ത​വു​മായ സ്വ​ര​വി​ശേ​ഷം ഈ പാ​ട്ടി​നു് ഒര​സാ​ധാ​ര​ണ​വൈ​ശി​ഷ്ട്യം കൊ​ടു​ത്തു. ആലോ​ച​ന​യിൽ മു​ങ്ങി​യും തട്ടി​ന്മേൽ നോ​ട്ടം ഊന്നി​ത്ത​റ​ച്ചു​മി​രു​ന്ന മരി​യു​സു് ഏതാ​ണ്ടു് ഒരു യന്ത്ര​പ്പ​ണി​പോ​ലെ ആവർ​ത്തി​ച്ചു: ‘എന്റെ അമ്മ?’

അസ്സ​മ​യ​ത്തു് ആൻ​ഷൊൽ​മാ​വു​ന്റെ കൈ അയാ​ളു​ടെ ചു​മ​ലിൽ ഇരു​ന്ന​താ​യി തോ​ന്നി.

‘പൗരൻ,’ ആൻ​ഷൊൽ​രാ അയാ​ളോ​ടു പറ​ഞ്ഞു, ‘എന്റെ അമ്മ പ്ര​ജാ​ധി​പ​ത്യ​മാ​ണു്.’

അന്നു വൈ​കു​ന്നേ​രം മരി​യു​സു് വല്ലാ​തെ കു​ലു​ങ്ങി​പ്പോ​യ​തു​പോ​ലി​രു​ന്നു; അയാ​ളു​ടെ ആത്മാ​വിൽ ഒരു വ്യ​സ​ന​മ​യ​മായ മൂ​ട​ലും വ്യാ​പി​ച്ചി​രു​ന്നു; വി​ത്തി​നെ ഉള്ളിൽ സ്ഥാ​പി​ക്കു​വാൻ​വേ​ണ്ടി ഇരി​മ്പു​ക​രി​യാൽ പി​ളർ​ത്ത​പ്പെ​ടു​ന്ന സമ​യ​ത്തു ഭൂ​മി​യു​ടെ വി​കാ​ര​മെ​ന്താ​യി​രി​ക്കു​മോ അത​ന്നു മരി​യു​സ്സി​നും തോ​ന്നി: മു​റി​വു മാ​ത്രം അതിനു ബോ​ധ​പ്പെ​ടു​ന്നു; മു​ള​യു​ടെ ഇള​ക്ക​വും ഫല​മു​ണ്ടാ​കു​ന്ന സന്തോ​ഷ​വും വരു​ന്ന​തു പി​ന്നെ മാ​ത്ര​മാ​ണു്.

മരി​യു​സ്സി​നു സു​ഖ​മി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു. അയാ​ളു​ടെ ആലോ​ച​ന​കൾ​ക്ക് അപ്പോൾ മാ​ത്ര​മേ ഒരു പി​ടി​വ​ള്ളി കി​ട്ടി​യി​രു​ന്നു​ള്ളൂ; അതിനെ അയാൾ തള്ളി​ക്ക​ള​യ​ണ​മെ​ന്നോ? ഒരി​ക്ക​ലു​മി​ല്ലെ​ന്നു് അയാൾ സ്വയം തീർ​ത്തു​പ​റ​ഞ്ഞു. സം​ശ​യി​ക്കു​ക​യി​ല്ലെ​ന്നു് അയാൾ ഉറ​പ്പി​ച്ചു; എത്ര ഉറ​പ്പി​ച്ചി​ട്ടും അയാൾ സം​ശ​യി​ക്കാൻ തു​ട​ങ്ങി. ഒന്നിൽ​നി​ന്നു തീരേ വി​ട്ടു​പോ​ന്നി​ട്ടി​ല്ലാ​ത്ത​തും മറ്റൊ​ന്നി​ലേ​ക്കു പ്ര​വേ​ശി​ച്ചു​ക​ഴി​ഞ്ഞി​ട്ടി​ല്ലാ​ത്ത​തു​മായ രണ്ടു മത​ങ്ങൾ​ക്കി​ട​യിൽ നി​ല്ക്കു​ന്ന​തു സഹി​ച്ചു​കൂ​ടാ​ത്ത ഒരു നി​ല്പാ​ണു്; കട​വാ​തി​ലി​നെ​പ്പോ​ലെ​യു​ള്ള ജീ​വി​കൾ​ക്കു മാ​ത്ര​മേ സന്ധ്യാ​സ​മ​യം ഇഷ്ട​പ്പെ​ടു. മരി​യു​സ്സി​ന്റെ കണ്ണി​നു തക​രാ​റി​ല്ല. അയാൾ​ക്കു ശരി​ക്കു​ള്ള വെ​ളി​ച്ചം കി​ട്ട​ണം. സം​ശ​യ​ത്തി​നു​ള്ള അർ​ദ്ധ​പ്ര​കാ​ശ​ങ്ങൾ അയാളെ വേ​ദ​ന​പ്പെ​ടു​ത്തി, നി​ല്ക്കു​ന്നേ​ട​ത്തു​ത​ന്നെ നി​ല്ക്കാ​നു​ള്ള ആഗ്ര​ഹം എത്ര​ത​ന്നെ​യാ​യാ​ലും, അയാൾ​ക്ക​വി​ടെ നി​ല്ക്കാൻ കഴി​ഞ്ഞി​ല്ല; പി​ന്നെ​യും നട​ക്കാൻ, മുൻ​പോ​ട്ടു പോ​കു​വാൻ, പരി​ശോ​ധി​ക്കു​വാൻ, ആലോ​ചി​ക്കു​വാൻ, വീ​ണ്ടും നട​ന്നു​പോ​കു​വാൻ, എതി​രി​ല്ലാ​ത്ത​വി​ധം എന്തോ ഒന്നു് അയാളെ നിർ​ബ​ന്ധി​ച്ചു. ഇത​യാ​ളെ എവി​ടേ​ക്കെ​ത്തി​ക്കും? അച്ഛ​ന്റെ അടു​ക്ക​ലേ​ക്കു ചേർ​ന്നു​കൂ​ടു​വാൻ അത്ര​യു​മ​ധി​കം അടി​യെ​ടു​ത്തു​വെ​ച്ചി​ട്ടു​ള്ള സ്ഥി​തി​ക്ക്, ഇപ്പോൾ​വെ​ച്ച് ആ അച്ഛ​നിൽ​നി​ന്നു് അത്ര​യും അക​ത്തി​ക്ക​ള​യു​ന്ന ഒരു കാൽ​വെ​പ്പു് വെ​ക്കു​വാൻ അയാൾ ശങ്കി​ച്ചു. ഉണ്ടാ​യി​ത്തീർ​ന്ന ആലോ​ച​ന​ക​ളെ​ക്കൊ​ണ്ടെ​ല്ലാം​കൂ​ടി അയാ​ളു​ടെ അസ്വാ​സ്ഥ്യം വർ​ദ്ധി​ച്ചു, അയാ​ളു​ടെ ചു​റ്റം ഒരു കി​ട​ങ്ങു​ണ്ടാ​യി. മു​ത്ത​ച്ഛ​നോ​ടു​കൂ​ടി​യും സ്നേ​ഹി​ത​ന്മാ​രോ​ടു​കൂ​ടി​യും അയാൾ യോ​ജി​ക്കു​ന്നി​ല്ല; ഒരാ​ളു​ടെ നോ​ട്ട​ത്തിൽ അയാൾ അധി​ക​പ്ര​സം​ഗി, മറ്റ​വ​രു​ടെ നോ​ട്ട​ത്തിൽ പഴ​മ​ക്കാ​രൻ; രണ്ടു​വി​ധ​ത്തിൽ, വാർ​ദ്ധ​ക്യ​ത്തി​ന്റെ ഭാ​ഗ​ത്തു​നി​ന്നും യൗ​വ​ന​ത്തി​ന്റെ ഭാ​ഗ​ത്തു​നി​ന്നും, താൻ ഒറ്റ​പ്പെ​ട്ടി​രി​ക്കു​ന്നു എന്ന വാ​സ്ത​വം അയാൾ​ക്കു ബോ​ധ​പ്പെ​ട്ടു. അയാൾ മു​സെ​ങ് കാ​പ്പി​പ്പീ​ടി​ക​യി​ലേ​ക്കു​ള്ള പോ​ക്കു നിർ​ത്തി.

മന​സ്സി​ന്റെ അസ്വ​സ്ഥ​ത​യ്ക്കി​ട​യിൽ ജീ​വി​ത​ത്തി​ന്റെ ചില സഗൗ​ര​വ​ഭാ​വ​ങ്ങ​ളെ​പ്പ​റ്റി അയാൾ ഓർ​മി​ച്ചി​രു​ന്നി​ല്ല. ജീ​വി​ത​ത്തി​ന്റെ പര​മാർ​ഥ​സ്ഥി​തി​കൾ തങ്ങ​ളെ വി​സ്ത​രി​ച്ചു​ക​ള​യാൻ സമ്മ​തി​ക്കി​ല്ല. അവ വേ​ഗ​ത്തിൽ അയാളെ തി​ക്കി​ത്തി​ര​ക്കി.

ഒരു ദിവസം രാ​വി​ലെ ഹോ​ട്ട​ലു​ട​മ​സ്ഥൻ മരി​യു​സ്സി​ന്റെ മു​റി​യിൽ വന്നു പറ​ഞ്ഞു: ‘മൊ​സ്സ്യു കുർ​ഫെ​രാ​ക് നി​ങ്ങൾ​ക്കു​വേ​ണ്ടി ഇട പറ​ഞ്ഞു.’

‘ഉവ്വു്.’

‘പക്ഷേ, എനി​ക്കെ​ന്റെ സംഖ്യ കി​ട്ട​ണം.’

‘കുർ​ഫെ​രാ​ക്കോ​ടു് എനി​ക്കു ചിലതു സം​സാ​രി​ക്കാൻ​വേ​ണ്ടി ഇങ്ങോ​ട്ടു വരാൻ പറയൂ.’ മരി​യു​സു് പറ​ഞ്ഞു.

കുർ​ഫെ​രാ​ക് വന്ന​തോ​ടു​കൂ​ടി ഹോ​ട്ട​ലു​ട​മ​സ്ഥൻ പു​റ​ത്തേ​ക്കു പോയി അതേ​വ​രെ പറ​യ​ണ​മെ​ന്നു തോ​ന്നി​യി​ട്ടി​ല്ലാ​ത്ത ഒരു കാര്യം-​ലോകത്തിൽ താൻ​ത​നി​ച്ചേ ഉള്ളൂ; ബന്ധു​ക്ക​ളാ​യി​ട്ടാ​രു​മി​ല്ല എന്നു-​മരിയുസു് അയാളെ ധരി​പ്പി​ച്ചു.

‘നി​ങ്ങൾ​ക്ക് എന്തു വരാൻ​പോ​കു​ന്നു?’ കുർ​ഫെ​രാ​ക് ചോ​ദി​ച്ചു.

‘എനി​ക്ക് ലേ​ശ​മെ​ങ്കി​ലും അറി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാ,’ മരി​യു​സു് മറു​പ​ടി പറ​ഞ്ഞു.

‘നി​ങ്ങൾ എന്തു ചെ​യ്വാൻ പോ​കു​ന്നു?’

‘എനി​ക്ക​റി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാ.’

‘കൈയിൽ പണം വല്ല​തു​മു​ണ്ടോ?’

‘പതി​ന​ഞ്ചു ഫ്രാ​ങ്ക്.’

‘നി​ങ്ങൾ​ക്കു വല്ല​തും കടം വേണമോ?’

‘ഒരി​ക്ക​ലും വേ​ണ്ടാ.’

‘നി​ങ്ങൾ​ക്ക് ഉടു​പ്പു​ണ്ടോ?’

‘ഉള്ള​തു് ഇതാ​ണു്.’

‘ചെ​റു​ത​രം ആഭ​ര​ണ​ങ്ങ​ളു​ണ്ടോ?’

‘ഒരു ഘടി​കാ​രം.’

‘വെ​ള്ളി?’

‘സ്വർ​ണ​മാ​ണു്; അതിതാ.’

‘പു​റം​കു​പ്പാ​യ​വും കാ​ലു​റ​യും വി​റ്റു നി​ങ്ങൾ​ക്കു പണ​മാ​ക്കാൻ തഞ്ച​ത്തിൽ ഒരു വസ്ത്ര​വ്യാ​പാ​രി​യെ ഞാ​ന​റി​യും.’

‘അതു നന്നാ​യി.’

അപ്പോൾ നി​ങ്ങൾ​ക്ക് ഒരു​കൂ​ട്ടു കാ​ലു​റ​യും ഒരുൾ​ക്കു​പ്പാ​യ​വും ഒരു തൊ​പ്പി​യും മാ​ത്ര​മേ ഉണ്ടാ​വൂ.’

‘എന്റെ ബൂ​ട്ടൂ​സ്സോ?’

എന്തു? നി​ങ്ങൾ വെറും കാ​ലാ​യി നട​ക്കു​ക​യോ? എന്തു ധന​പു​ഷ്ടി!’

‘അതു മതി.’

‘നി​ങ്ങ​ളു​ടെ ഘടി​കാ​രം മേ​ടി​ക്കാൻ ഒരു ഘടി​കാ​ര​പ്പ​ണി​ക്കാ​ര​നെ ഞാ​ന​റി​യും.’

‘അതു നന്നാ​യി.’

‘ഇല്ല; നന്നാ​യി​ല്ല. അതു കഴി​ഞ്ഞാൽ പി​ന്നെ നി​ങ്ങ​ളെ​ന്തു ചെ​യ്യും?’

‘എന്തു വേണം, അത്-​എന്നു വെ​ച്ചാൽ മര്യാ​ദ​യാ​യി​ട്ടു​ള്ള​തെ​ന്തും.’

‘നി​ങ്ങൾ​ക്ക് ഇം​ഗ്ലീ​ഷ​റി​യാ​മോ?’

‘ഇല്ല.’

‘ജർമൻ അറി​യാ​മോ?’

‘ഇല്ല.’

‘അതു നന്നാ​യി​ല്ല.’

‘എന്തു​കൊ​ണ്ടു്?’

‘എന്റെ ഒരു സ്നേ​ഹി​തൻ, ഒരു പു​സ്ത​ക​പ്ര​സി​ദ്ധീ​ക​ര​ണ​ക്കാ​രൻ, ഒരു​ത​രം സർ​വ​ജ്ഞാ​ന​നി​ധി​ഗ്ര​ന്ഥം തയ്യാ​റാ​ക്കി​വ​രു​ന്നു​ണ്ടു്; അതി​ലേ​ക്ക് ഇം​ഗ്ലീ​ഷോ ജർമനോ ഉപ​ന്യാ​സ​ങ്ങൾ നി​ങ്ങൾ​ക്കു ഭാ​ഷാ​ന്ത​ര​പ്പെ​ടു​ത്താ​മാ​യി​രു​ന്നു. അതു നന്നേ സാ​മ്പാ​ദ്യം കു​റ​ഞ്ഞ ഒരു പണി​യാ​ണു്; പക്ഷേ, അതു​കൊ​ണ്ടു ജീ​വി​ച്ചി​രി​ക്കാം.’

‘ഞാൻ ഇം​ഗ്ലീ​ഷും ജർ​മ​നും പഠി​ക്കും.’

‘അതു​വ​രെ?’

‘അതു​വ​രെ ഞാ​നെ​ന്റെ ഉടു​പ്പു​ക​ളും ഘടി​കാ​ര​വും​കൊ​ണ്ടു കഴി​ച്ചു​കൂ​ട്ടും.’

വസ്ത്ര​വ്യാ​പാ​രി​ക്ക് ആളെ​യ​യ​ച്ചു. ആ ഉപേ​ക്ഷി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട ഉടു​പ്പു​കൾ​ക്ക് അയാൾ ഇരു​പ​തു് ഫ്രാ​ങ്ക് കൊ​ടു​ത്തു. അവർ ഘടി​കാ​ര​പ്പ​ണി​ക്കാ​ര​ന്റെ അടു​ക്ക​ലേ​ക്കു പോയി. അയാൾ ആ ഘടി​കാ​രം നാ​ല്പ​ത്ത​ഞ്ചു ഫ്രാ​ങ്ക് കൊ​ടു​ത്തു മേ​ടി​ച്ചു.

‘തര​ക്കേ​ടി​ല്ല.’ ഹോ​ട്ട​ലി​ലേ​ക്കു മട​ങ്ങും​വ​ഴി​ക്കു മരി​യു​സു് കുർ​ഫെ​രാ​ക്കോ​ടു പറ​ഞ്ഞു, ‘എന്റെ പതി​ന​ഞ്ചു ഫ്രാ​ങ്ക് കൂ​ടി​യാ​യാൽ എൺപതു ഫ്രാ​ങ്കാ​യി.

‘ഹോ​ട്ട​ലി​ലെ കണ​ക്ക്?’ കുർ​ഫെ​രാ​ക് ചോ​ദി​ച്ചു.

‘ഹേ, അതു ഞാൻ മറ​ന്നു.’

ഹോ​ട്ട​ലു​ട​മ​സ്ഥൻ കണ​ക്കു കൊ​ടു​ത്തു; അതു് ആ നി​ന്ന​നി​ല്പിൽ കൊ​ടു​ത്തു തീർ​ക്ക​ണം. അതു് എഴു​പ​തു ഫ്രാ​ങ്കോ​ള​മാ​യി.

‘എന്റെ കൈയിൽ ഇനി പത്തു ഫ്രാ​ങ്ക് ബാ​ക്കി​യു​ണ്ടു്.’

‘മണ്ണാ​ങ്ക​ട്ട,’ കുർ​ഫെ​രാ​ക് ഉച്ച​ത്തിൽ പറ​ഞ്ഞു. ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് പഠി​ക്കു​ന്ന​തോ​ടു​കൂ​ടി നി​ങ്ങൾ അഞ്ചു ഫ്രാ​ങ്ക് തി​ന്നു​ക​ഴി​ക്കും; ജർമൻ പഠി​ക്കു​മ്പോൾ ബാ​ക്കി അഞ്ചും. അതു​ത​ന്നെ ഒരു ഭാഷ കുറേ വേ​ഗ​ത്തിൽ വി​ഴു​ങ്ങ​ലാ​ണു്; അല്ലെ​ങ്കിൽ, അമ്പ​തു​സൂ നന്നെ പതു​ക്കെ.’

ഈയി​ട​യ്ക്ക് ആക​പ്പാ​ടെ ചു​ഴി​ഞ്ഞു​നോ​ക്കി​യാൽ, ബു​ദ്ധി​മു​ട്ടിൽ​പ്പെ​ട്ട​വ​രോ​ടു് അനു​ക​മ്പ​യു​ള്ള​വ​ളായ മദാം ഗിൽ​നോർ​മാൻ ഒടു​വിൽ മരി​യു​സ്സി​ന്റെ വാ​സ​സ്ഥ​ലം കണ്ടു​പി​ടി​ച്ചു.

ഒരു ദിവസം രാ​വി​ലെ, നി​യ​മ​വി​ദ്യാ​ല​യ​ത്തിൽ​നി​ന്നും മട​ങ്ങി​വ​ന്ന​പ്പോൾ അയാൾ തന്റെ വലി​യ​മ്മ​യു​ടെ ഒരു കത്തും അറു​പ​തു പിസ്റ്റളും-​എന്നുവെച്ചാൽ ഒരു മു​ദ്ര​വെ​ക്ക​പ്പെ​ട്ട പെ​ട്ടി​ക്കു​ള്ളിൽ അറു​നൂ​റു ഫ്രാ​ങ്കി​ന്റെ സ്വർണനാണ്യം-​കാത്തിരിക്കുന്നതായി കണ്ടു.

മരി​യു​സു് അതിൽ മു​പ്പ​തു ലൂയി അങ്ങോ​ട്ടു​ത​ന്നെ തി​രി​ച്ച​യ​ച്ചു; കൂടെ ബഹു​മാ​ന​സൂ​ച​ക​മായ ഒരു കത്തും; അതിൽ അയാൾ​ക്കി​പ്പോൾ കഴി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാൻ വക​കി​ട്ടി​യി​ട്ടു​ണ്ടെ​ന്നും മേലാൽ ആവ​ശ്യ​ങ്ങൾ​ക്കെ​ല്ലാം കൈ​യിൽ​നി​ന്നു​ത​ന്നെ എടു​ക്കാ​നു​ണ്ടാ​വു​മെ​ന്നും എഴു​തി​യി​രു​ന്നു. അസ്സ​മ​യ​ത്തു് അയാ​ളു​ടെ പക്കൽ മൂ​ന്നു ഫ്രാ​ങ്ക് ബാ​ക്കി​യു​ണ്ടു്.

ഈ മട​ക്കി​യ​യ​യ്ക്ക​ലി​നെ​പ്പ​റ്റി വലി​യ​മ്മ മു​ത്ത​ച്ഛ​നെ ഒന്നും അറി​യി​ച്ചി​ല്ല; അദ്ദേ​ഹം ശു​ണ്ഠി​യെ​ടു​ത്തെ​ങ്കി​ലോ എന്നു ഭയ​പ്പെ​ട്ടു. എന്ന​ല്ല, അദ്ദേ​ഹം പറ​ഞ്ഞി​ട്ടു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു​വ​ല്ലോ, ‘ആ ചോ​ര​കു​ടി​യ​ന്റെ പേർ ഇനി ഞാൻ ഒരി​ക്ക​ലും കേൾ​ക്കാ​തി​രി​ക്ക​ട്ടെ!’ എന്നു്.

മരി​യു​സു് ആ സാ​ങ്ഴാ​ക്കി​ലെ ഹോ​ട്ട​ലിൽ​നി​ന്നു വി​ട്ടു. അവിടെ കട​ത്തിൽ​പ്പെ​ടു​വാൻ അയാൾ​ക്കി​ഷ്ട​മി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു.