SFNസായാഹ്ന ഫൌണ്ടേഷൻ
images/hugo-34.jpg
Le Miserables, a photograph by Otterbein University, Theatre and Dance, USA (2018).
4.12.1
കാ​ര്യ​ത്തി​ന്റെ മു​കൾ​ഭാ​ഗം

ലഹള എന്തു​കൊ​ണ്ടു​ള്ള​താ​ണ്? ഒന്നു​കൊ​ണ്ടു​മ​ല്ല. എല്ലാം കൊ​ണ്ടും​ത​ന്നെ. കു​റേ​ശ്ശ​ക്കു​റേ​ശ്ശ​യാ​യി പി​ടു​ത്തം​വി​ട്ട ഒരു വി​ദ്യു​ച്ഛ​ക്തി​കൊ​ണ്ടു പെ​ട്ടെ​ന്നു കത്തി​ജ്ജ്വ​ലി​ച്ച ഒരു തീ​നാ​ളം​കൊ​ണ്ട്, ഒരു സഞ്ച​രി​ക്കു​ന്ന ശക്തി​കൊ​ണ്ട്, ഒരു പോ​കു​ന്ന നി​ശ്വാ​സം​കൊ​ണ്ട്. ഈ നി​ശ്വാ​സം സം​സാ​രി​ക്കു​ന്ന തല​ക​ളേ​യും, മനോ​രാ​ജ്യം വി​ചാ​രി​ക്കു​ന്ന തല​ച്ചോ​റു​ക​ളേ​യും, ദുഃ​ഖി​ക്കു​ന്ന ആത്മാ​ക്ക​ളേ​യും, എരി​യു​ന്ന വി​കാ​ര​ങ്ങ​ളേ​യും നി​ല​വി​ളി​കൂ​ട്ടു​ന്ന കഷ്ട​പ്പാ​ടി​നേ​യും കണ്ടു​മു​ട്ടു​ക​യും അവ​യേ​യും കൊ​ണ്ടു പാ​ഞ്ഞു​ക​ള​ക​യും ചെ​യ്യു​ന്നു.

എവി​ടേ​ക്ക്?

ചെ​ന്ന​പാ​ട്, ഭര​ണാ​ധി​കാ​ര​ത്തി​ന്റെ, നി​യ​മ​ത്തി​ന്റെ, വി​ല​ങ്ങ​നെ; സമൃ​ദ്ധി​ക്കും മറ്റു​ള്ള​വ​രു​ടെ ധൃ​ഷ്ട​ത​യ്ക്കും വി​ല​ങ്ങ​നെ.

ശു​ണ്ഠി​പി​ടി​ച്ച ദൃ​ഢ​ബോ​ധ​ങ്ങൾ, മു​ഷി​ഞ്ഞു​പോയ ആവേ​ശ​ങ്ങൾ, സം​ഭ്ര​മി​ച്ച ശു​ണ്ഠി​കൾ, അമർ​ത്തി​യി​ട്ടി​രു​ന്ന യു​ദ്ധ​വാ​സ​ന​കൾ, മേ​നി​കേ​റ്റ​പ്പെ​ട്ട യു​വ​ധൈ​ര്യം, കു​ലീ​ന​മായ അന്ധത, ഉൽ​ക്ക​ണ്ഠ, മാ​റ്റ​ത്തി​നു​ള്ള വാസന, അപ്ര​തീ​ക്ഷി​ത​ത്തോ​ടു​ള്ള തൃഷ്ണ, പുതിയ നാ​ട​ക​ത്തെ​ക്കു​റി​ക്കു​ന്ന പര​സ്യ​ങ്ങൾ വാ​യി​ക്കു​ന്ന​തിൽ ഉത്സാ​ഹ​വും നാ​ട​ക​ശാ​ല​യി​ലെ അഭി​ന​യ​സൂ​ച​ക​ന്റെ ചൂ​ളം​വി​ളി​യോ​ടു സ്നേ​ഹ​വും തോ​ന്നി​ക്കു​ന്ന ആ ഒരു രസം; അസ്പ​ഷ്ട​ങ്ങ​ളായ ദ്വേ​ഷ​ങ്ങൾ, വൈ​ര​ങ്ങൾ, ആശാ​ഭം​ഗ​ങ്ങൾ, ദുർ​വി​ധി കട​ന്നു ദീ​പാ​ളി പി​ടി​പ്പി​ച്ചു എന്നു വി​ചാ​രി​ക്കു​ന്ന ഓരോ ഡംഭും; അസുഖം, പൊ​ള്ള​മ​നോ​രാ​ജ്യ​ങ്ങൾ. ചു​റ്റും വേ​ലി​യു​ള്ള അതി​മോ​ഹ​ങ്ങൾ, അധഃ​പ​ത​ന​ത്തി​നു നി​ല്ക്കു​ന്ന ആരും, ചു​രു​ക്കി​പ്പ​റ​ഞ്ഞാൽ, നന്നേ അടി​യിൽ, പു​രു​ഷാ​രം, തീ​പ്പി​ടി​ക്കു​ന്ന ആ ചളി​ക്ക​ട്ട—ഇതൊ​ക്കെ​യാ​ണ് ലഹ​ള​യു​ടെ കൂ​ട്ട്. ഏറ്റ​വും മഹ​ത്തും ഏറ്റ​വും നി​കൃ​ഷ്ട​വും; ഒരു തഞ്ചം നോ​ക്കി എല്ലാ അതിർ​ത്തി​കൾ​ക്ക​പ്പു​റ​ത്തും പതു​ങ്ങി​ന​ട​ക്കു​ന്ന സത്ത്വ​ങ്ങൾ, തെ​ണ്ടി​കൾ, തെ​മ്മാ​ടി​കൾ, നാൽ​ക്കൂ​ട്ട​ക​ളി​ലെ തെ​ണ്ടി​പ്പെ​റു​ക്കി​കൾ, ആകാ​ശ​ത്തി​ലെ കു​ളിർ​മേ​ഘ​ങ്ങ​ള​ല്ലാ​തെ മറ്റൊ​രു മേ​ല്പു​ര​യും കൂ​ടാ​തെ ഒരു ഭവ​ന​മ​രു​ഭൂ​മി​യിൽ രാ​വു​റ​ങ്ങു​ന്ന​വർ, പ്ര​യ​ത്ന​ശീ​ല​ത്തോ​ട​ല്ലാ​തെ യദൃ​ച്ഛാ​സം​ഭ​വ​ത്തോ​ട് ഓരോ ദി​വ​സ​വും ഭക്ഷ​ണ​മാ​വ​ശ്യ​പ്പെ​ടു​ന്ന​വർ, വെ​റും​കൈ​യർ, വെ​റും​കാ​ലു​കാർ—ഇവ​രൊ​ക്കെ ലഹ​ള​യ്ക്കു​ള്ള​വ​രാ​ണ്. ഭര​ണാ​ധി​കാ​ര​ത്തി​ന്റേ​യോ ജീ​വി​ത​ത്തി​ന്റേ​യോ ഈശ്വ​ര​വി​ധി​യു​ടേ​യോ എന്തെ​ങ്കി​ലും ഒരു പ്ര​വൃ​ത്തി​യോ​ട് ഉള്ളിൽ ഗൂ​ഢ​മാ​യി ശു​ണ്ഠി​വെ​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്ന​വ​രാ​രും​ത​ന്നെ ലഹ​ള​യ്ക്ക് പാ​ക​മാ​ണ്; അതു പു​റ​പ്പെ​ട്ടു​ക​ണ്ട ഉടനെ ആ മനു​ഷ്യൻ തു​ള്ളാ​നും ആ കൊ​ടു​ങ്കാ​റ്റിൽ അടി​പ​റി​യാ​നും തു​ട​ങ്ങും.

ചില ശീ​തോ​ഷ​ണ​സ്ഥി​തി​ക​ളിൽ പെ​ട്ടെ​ന്നു​ണ്ടാ​വു​ക​യും, ആ ചു​ഴ​ന്നു​വ​രു​ന്ന​തോ​ടു​കൂ​ടി, മഹ​ത്ത​ര​ങ്ങ​ളായ പ്ര​കൃ​തി​ക​ളേ​യും അതു​പോ​ലെ നി​കൃ​ഷ്ട​ത​ര​ങ്ങ​ളേ​യും, ശക്ത​നേ​യും അശ​ക്ത​ഹൃ​ദ​യ​നേ​യും, മര​ത്ത​ടി​യേ​യും വൈ​യ്ക്കോൽ​ക്കൊ​ടി​യേ​യും കൂടെ എടു​ത്തു​കൊ​ണ്ട് പൊ​ങ്ങു​ക​യും താ​ഴു​ക​യും അല​റു​ക​യും പി​ള​ര​ക്കു​ക​യും ഇടി​ക്കു​ക​യും ചത​യ്ക്കു​ക​യും തകർ​ക്കു​ക​യും കട​പു​ഴ​ക്കു​ക​യും​ചെ​യ്യു​ന്ന ഒരു​ത​രം സാ​മു​ദാ​യിക വാ​യു​മ​ണ്ഡ​ല​ത്തി​ലെ നീർ​ച്ചു​ഴി​സ്തം​ഭ​മാ​ണ് ലഹള. അതി​ന്റെ പി​ടി​യിൽ​പ്പെ​ട്ട​വ​ന്റേ​യും അതി​ന്റെ അടി​കൊ​ള്ളു​ന്ന​വ​ന്റേ​യും കഥ​ക​ഷ്ടം​ത​ന്നെ! അത് ഒരാ​ളെ​ക്കൊ​ണ്ട് മറ്റെ​യാ​ളെ തകർ​ക്കു​ന്നു.

അതി​ന്റെ പി​ടി​യിൽ​പ്പെ​ട്ട​വ​രി​ലേ​ക്ക് അത് ഒര​നിർ​വ​ച​നീ​യ​വും അസാ​ധാ​ര​ണ​വു​മായ ശക്തി​യെ വ്യാ​പി​പ്പി​ക്കു​ന്നു. ആദ്യം വന്ന​വ​നെ അത് സം​ഭ​വ​പ​ര​മ്പ​ര​യു​ടെ​ശ​ക്തി​യെ​ക്കൊ​ണ്ട് നി​റ​യ്ക്കു​ന്നു, അതു സർ​വ്വ​ത്തേ​യും വെ​ടി​യു​ണ്ട​ക​ളാ​ക്കി​മാ​റ്റു​ന്ന. അത് ഒരു മു​ര​ട്ടു​ക​ല്ലി​നെ​ക്കൊ​ണ്ടു പീ​ര​ങ്കി​യു​ണ്ടാ​ക്കു​ന്നു; ഒരു ഭൃ​ത്യ​നെ​ക്കൊ​ണ്ട് ഒരു സേ​നാ​പ​തി​യേ​യും.

മഹാ​നി​പു​ണ​ങ്ങ​ളായ ചില രാ​ഷ്ട്രീ​യാ​ഭി​പ്രാ​യ​ങ്ങ​ളെ വി​ശ്വ​സി​ക്ക​യാ​ണെ​ങ്കിൽ, അധി​കാ​ര​ശ​ക്തി​യു​ടെ ഭാ​ഗ​ത്തേ​ക്ക് ഒരു ചെറിയ ലഹള പ്ര​യോ​ജ​ന​ക​ര​മാ​ണ്. ലഹ​ള​കൊ​ണ്ട് കീ​ഴു​മേൽ മറി​യാ​ത്ത ഭര​ണാ​ധി​കാ​ര​ങ്ങൾ​ക്ക് അത് ശക്തി​കൂ​ട്ടു​ന്നു. അത് സൈ​ന്യ​ത്തെ മാ​റ്റു​ര​ച്ചു​നോ​ക്കു​ന്നു; അതു നാ​ടു​വാ​ഴി​ക​ളെ ആരാ​ധ്യ​രാ​ക്കു​ന്നു, അതു​പൊ​ല്ലീ​സ് സൈ​ന്യ​ത്തി​ന്റെ മാം​സ​പേ​ശി​ക​ളെ പു​റ​ത്തേ​ക്കു വലി​ക്കു​ന്നു, അതു സാ​മു​ദാ​യി​ക​പ്പ​ണി​ക്കൂ​ട്ടി​ന്റെ ബലം കാ​ണി​ക്കു​ന്നു. അത് കാ​യി​കാ​ഭ്യാ​സ​ത്തി​ലെ ഒരു പയ​റ്റു​മു​റ​യാ​ണ്. ഒരു നല്ല ഉഴി​ച്ചിൽ കഴി​ഞ്ഞാൽ ഒരു മനു​ഷ്യ​ന്നെ​ന്ന​പോ​ലെ, ഒരു ലഹ​ള​യ്ക്കു ശേഷം അധി​കാ​ര​ശ​ക്തി​ക്ക് ആരോ​ഗ്യം ഒന്നു​കൂ​ടും.

മു​പ്പ​തു കൊ​ല്ലം മുൻപ് ലഹ​ള​യെ​പ്പ​റ്റി വേ​റെ​യും പല അഭി​പ്രാ​യ​ങ്ങ​ളു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു.

‘കാ​ര്യ​ബോ​ധം’ എന്നു സ്വയം ഘോ​ഷി​ക്കു​ന്ന ഒരു ജ്ഞാ​ന​ശാ​സ്ത്രം എല്ലാ​റ്റി​നു​മു​ണ്ട്, അവാ​സ്ത​വ​ത്തോ​ടും വാ​സ്ത​വ​ത്തോ​ടും​കൂ​ടി മധ്യ​സ്ഥത പറയൽ, ഒരു പറ​ഞ്ഞു​തീർ​ക്കൽ, ഗു​ണ​ദോ​ഷം ഉപ​ദേ​ശി​ക്കൽ, അധി​ക്ഷേ​പ​വും ഞാ​യ​വും തമ്മിൽ കൂ​ടി​ക്ക​ലർ​ന്നി​ട്ടു​ള്ള​തു​കൊ​ണ്ട് താൻ വി​വേ​ക​മാ​ണെ​ന്നു കരു​തി​വ​രു​ന്ന​തും പല​പ്പോ​ഴും പകി​ട്ടു​വി​ദ്യ മാ​ത്ര​വു​മാ​യി​ട്ടു​ള്ള ആ അധി​ക​പ്ര​സം​ഗ​ത്തോ​ടു കൂടിയ പതം​വെ​പ്പി​ക്കൽ. ‘വി​ശി​ഷ്ട​മായ മി​ത​വാ​ദം’ എന്ന ഒരു രാ​ഷ്ട്രീ​യ​പ്ര​സ്ഥാ​നം മു​ഴു​വ​നും ഇതി​ന്റെ ഫല​മാ​ണ്. പച്ച​വെ​ള്ള​ത്തി​ന്റെ​യും ചൂ​ടു​വെ​ള്ള​ത്തി​ന്റെ​യും നടു​ക്കു​ള്ള കാഞ്ഞ വെ​ള്ള​ക്ക​ക്ഷി​യാ​ണി​ത്. ആഴ​മു​ണ്ടെ​ന്നു തോ​ന്നി​ച്ചു​കൊ​ണ്ട്, സർ​വ്വ​വും മു​കൾ​ഭാ​ഗ​ത്താ​യി, ആദി​കാ​ര​ണ​ങ്ങ​ളി​ലേ​ക്കൊ​ന്നും മട​ങ്ങി​ച്ചെ​ല്ലാ​തെ, ഉണ്ടായ കാ​ര്യ​ങ്ങ​ളെ മാ​ത്രം കീ​റി​നോ​ക്കു​ന്ന ഈ ഗ്ര​സ്ഥാന വി​ശേ​ഷം ഒരർ​ദ്ധ പ്ര​കൃ​തി​ശാ​സ്ത്ര​ത്തി​ന്റെ മു​ക​ളിൽ കയ​റി​നി​ന്നു പൊ​തു​സ്ഥ​ല​ത്തു​ള്ള ലഹളയെ ശാ​സി​ക്കു​ന്നു.

ഈ പ്ര​സ്ഥാ​ന​ത്തി​നു നാം ചെ​വി​കൊ​ടു​ക്കു​ന്ന പക്ഷം—‘1830-ലെ സ്ഥി​തി​യെ മു​ഴു​വ​നും കു​ഴ​ച്ചു​മ​റി​ച്ച ലഹളകൾ ആ മഹാ​സം​ഭ​വ​ത്തി​നു​ള്ള പരി​ശു​ദ്ധി​യു​ടെ ഒരം​ശ​ത്തെ ഇല്ലാ​താ​ക്കി. ഉത്ത​ര​ക്ഷ​ണ​ത്തിൽ ആകാ​ശ​ത്തി​നു തെ​ളി​വു കൂ​ട്ടിയ ഒരു കൊ​ള്ളാ​വു​ന്ന പൊ​തു​ജ​ന​ക്ഷോ​ഭ​മാ​ണ് ജൂ​ലാ​യി വി​പ്ല​വം. ലഹ​ള​ക്കാർ വീ​ണ്ടും ദുർ​ദ്ദി​ന​മു​ണ്ടാ​ക്കി. ഐക​മ​ത്യം​കൊ​ണ്ട് ആദ്യ​ത്തിൽ അത്ര​മേൽ എണ്ണ​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്ന ആ ഭര​ണ​പ​രി​വർ​ത്ത​ന​ത്തെ അവർ ഒരു ശണ്ഠ​കൂ​ട​ലി​ലേ​ക്കു് ഇടി​ച്ചു​ക​ള​ഞ്ഞു അപ്പ​പ്പോ​ഴാ​യി കാ​ര്യ​മൊ​പ്പി​ച്ച എല്ലാ അഭ്യു​ദ​യ​ത്തി​ലു​മു​ള്ള​തു​പോ​ലെ, ജൂ​ലാ​യ് വി​പ്ല​വ​ത്തിൽ നി​ഗൂ​ഢ​മു​റി​വു​ക​ളു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു; ഈ ലഹളകൾ അവയെ വേർ​പ്പെ​ടു​ത്തി, ഇങ്ങ​നെ പറ​യാ​റാ​യി: ’ഹാ! ഇതി​ന്നു​ട​വു​ണ്ട്!’ ജൂ​ലാ​യ് വി​പ്ല​വം കഴി​ഞ്ഞ​പ്പോൾ ആളു​കൾ​ക്കു സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​ത്തെ​പ്പ​റ്റി​യേ തോ​ന്നി​യി​രു​ന്നു​ള്ളു; ലഹള കഴി​ഞ്ഞ​പ്പോൾ ഒര​ത്യാ​പ​ത്തു ബോ​ധ​പ്പെ​ട്ടു.

‘എല്ലാ ലഹ​ള​ക​ളും പീ​ടി​ക​ക​ള​ട​യ്ക്കു​ന്നു, കെ​ട്ടി​യി​രു​പ്പു കു​റ​യ്ക്കു​ന്നു, പണ​മി​ട​പാ​ടു തക​രാ​റാ​ക്കു​ന്നു, കച്ച​വ​ടം നിർ​ത്തു​ന്നു, ജോലി തട​യു​ന്നു, ആലോ​ചി​ക്കാ​തി​രി​ക്കെ അപജയം വരു​ത്തു​ന്നു; പണ​മി​ല്ലാ​താ​യി, ഓരോ​രു​ത്ത​ന്റേ​യും ധന​സ്ഥി​തി കു​ഴ​ഞ്ഞു, വ്യാ​പാ​ര​വി​ശ്വാ​സം ഇളകി, വ്യ​വ​സാ​യം തി​രി​ഞ്ഞു,വ്യാ​പാ​ര​മു​ല​ധ​നം തി​രി​ച്ചു​വാ​ങ്ങ​പ്പെ​ട്ടു, പ്ര​വൃ​ത്തി കു​റ​ഞ്ഞു, എല്ലാ​യി​ട​ത്തും ഭയ​മാ​യി; ഏതു പട്ട​ണ​ത്തി​ലും എതിർ​ക്ഷോ​ഭ​ങ്ങൾ. അപ്പോ​ഴാ​ണ് അഗാ​ധ​ക്കു​ണ്ടു​കൾ വരു​ന്ന​ത്. ഫ്രാൻ​സി​ന് ഒരു ലഹ​ള​യു​ടെ ആദ്യ​ത്തെ ദിവസം രണ്ടു കോ​ടി​യും, രണ്ടാ​മ​ത്തെ ദിവസം നാ​ലു​കോ​ടി​യും, മൂ​ന്നാ​മ​ത്തെ ദിവസം ആറു കോ​ടി​യും—ഇങ്ങ​നെ മൂ​ന്നു ദി​വ​സ​ത്തെ ലഹ​ള​കൊ​ണ്ട് പ്ര​ന്ത്ര​ണ്ടു കോടി ഫ്രാ​ങ്ക്: ചെ​ല​വാ​യി​ട്ടു​ണ്ടെ​ന്നാ​ണ് കണ​ക്കു് എന്നു​വെ​ച്ചാൽ, ധന​ന​ഷ്ടം മാ​ത്രം നോ​ക്കു​ന്ന​പ​ക്ഷം, ഒരു ഗ്ര​ഹ​പ്പി​ഴ​യോ, ഒരു കപ്പൽ​ത്ത​കർ​ച്ച​യോ, അറു​പ​തു കപ്പ​ലു​ള്ള ഒരു കപ്പൽ​സൈ​ന്യ​ത്തെ തകർ​ത്തു​ക​ള​ഞ്ഞ ഒരു യു​ദ്ധ​ത്തോ​ല്മ​യോ ഉണ്ടാ​യ​തി​നു സമം.

‘ചരി​ത്രം മുൻ​നിർ​ത്തി നോ​ക്കു​മ്പോൾ ലഹ​ള​കൾ​ക്കും, നി​ശ്ച​യ​മാ​യും അവ​യു​ടെ ഒരു ഭം​ഗി​യു​ണ്ട്; കു​റ്റി​ക്കാ​ടു​ക​ളിൽ​വെ​ച്ചു​ള്ള യു​ദ്ധ​ത്തെ​ക്കാൾ പാ​ത​വി​രി​ക​ളിൽ വെ​ച്ചു​ള്ള യു​ദ്ധ​ത്തി​ന് ഒട്ടും ഗൗ​ര​വ​ക്കു​റ​വി​ല്ല. ഒട്ടും വ്യ​സ​ന​ക​ര​ത്വ​ത്തി​നു​കു​റ​വി​ല്ല; ഒന്നിൽ കാ​ട്ടു​പു​റ​ങ്ങ​ളു​ടെ ആത്മാ​വു​ണ്ട്. മറ്റേ​തിൽ നഗ​ര​ങ്ങ​ളു​ടെ ഹൃ​ദ​യ​മു​ണ്ട്; ഒന്നിൽ ഴാങ് ഷു​വാ​ങ്ങാ​ണ് [1] മറ്റേ​തിൽ ഒരു ഴാ​ന്നാ​ണ്. രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹ​ങ്ങൾ പാ​രി​സ്സി​ന്റെ സ്വ​ഭാ​വ​ത്തി​ലു​ള്ള എല്ലാ സവി​ശേ​ഷ​ഭാ​ഗ​ങ്ങ​ളേ​യും—മര്യാദ, ഭക്തി, ശു​ണ്ഠി​യോ​ടു കൂടിയ ആഹ്ലാ​ദ​ശീ​ലം, ബു​ദ്ധി​ശ​ക്തി​യു​ടെ അം​ശ​മാ​ണ് ധൈ​ര്യം എന്നു തെ​ളി​യി​ക്കു​ന്ന വി​ദ്യാർ​ത്ഥി​കൾ, അജ​യ്യ​രായ രാ​ഷ്ട്രീ​യ​ര​ക്ഷി​ഭ​ട​ന്മാർ, കച്ച​വ​ട​ക്കാ​രു​ടെ രാ​പ്പാ​റാ​വു​കൾ, തെ​രു​വു​തെ​ണ്ടി​ച്ചെ​ക്ക​ന്മാ​രു​ടെ ദുർ​ഗ്ഗ​ങ്ങൾ, മര​ണ​ത്തോ​ടു​ള്ള വഴി​പോ​ക്ക​രു​ടെ അവജ്ഞ എന്നിവ—ഒരു തു​ടു​ത്ത മി​ന്നൽ​നി​റം കൊ​ണ്ടു മി​ന്നി​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ട്. വി​ദ്യാ​ല​യ​ങ്ങ​ളും സേ​നാ​സ​മൂ​ഹ​ങ്ങ​ളും തമ്മിൽ കൂ​ടി​മ​റി​യു​ന്നു. ആക​പ്പാ​ടെ പോ​രാ​ളി​കൾ തമ്മിൽ പ്രാ​യ​ത്തി​ന്റെ വ്യ​ത്യാ​സം മാ​ത്ര​മേ ഉള്ളൂ; തരം ഒന്ന്; സ്വ​ന്തം അഭി​പ്രാ​യ​ങ്ങൾ​ക്കു​വേ​ണ്ടി ഇരു​പ​താ​മ​ത്തെ വയ​സ്സി​ലും, സ്വ​ന്തം കു​ടും​ബ​ങ്ങൾ​ക്കു വേ​ണ്ടി നാ​ല്പ​താ​മ​ത്തെ വയ​സ്സി​ലും മരി​ച്ച ഒരൊ​റ്റ​ത്ത​രം വി​ര​ക്ത​ന്മാർ. സൈ​ന്യം അഹ​ങ്കാ​ര​ത്തി​നു വി​വേ​ക​ത്തെ എതിർനിർത്തി-​ പൗ​ര​യു​ദ്ധ​ങ്ങ​ളിൽ എപ്പോ​ഴും കാ​ണു​ന്ന ഒരു വ്യ​സ​ന​ക​ര​സ്ഥി​തി. പൊ​തു​ജ​ന​ങ്ങ​ളു​ടെ കൂ​സ​ലി​ല്ലാ​യ്മ​യെ തെ​ളി​യി​ക്കു​ന്ന​തോ​ടു​കു​ടി ലഹളകൾ നാ​ടു​വാ​ഴി​ക​ളെ ധൈ​ര്യം പഠി​പ്പി​ക്കു​ന്നു.

‘ഇതു നന്ന്, പക്ഷേ, ഇതു​കൊ​ണ്ടൊ​ക്കെ ചോ​ര​ക്ക​ളി​യു​ടെ നഷ്ടം തീർ​ന്നു​വോ? ആ ചോ​ര​ക്ക​ളി​യോ​ടു പി​ന്ന​ത്തെ അന്ധ​കാ​ര​വും, തക​രാ​റായ അഭി​വൃ​ദ്ധി​യും, ഉത്ത​മ​ന്മാ​രു​ടെ അസ്വ​സ്ഥ​ത​യും, മര്യാ​ദ​ക്കാ​രായ നവീ​ക​ര​ണ​വാ​ദി​ക​ളു​ടെ നി​രാ​ശ​ത​യും, ഭര​ണ​പ​രി​വർ​ത്ത​നം താൻ​ത​ന്നെ ഈ മു​റി​വു​ക​ളു​ണ്ടാ​ക്കി​യ​തിൽ വി​ദേ​ശീ​യ​രു​ടെ ഏക​ച്ഛ​ത്രാ​ധി​പ​ത്യ​ത്തി​നു​ണ്ടാ​കു​ന്ന സു​ഖ​വും, 1830-ലെ പരാ​ജി​തർ വിജയം നേ​ട​ലും, അവ​രു​ടെ ‘ഞങ്ങൾ അപ്പോൾ​ത്ത​ന്നെ പറ​ഞ്ഞു!’ എന്നു​ള്ള പറ​യ​ലും, കൂ​ട്ടി​നോ​ക്കുക; ഒരു സമയം പാ​രി​സ് വലു​പ്പം വെ​ച്ചി​രി​ക്കാ​മെ​ങ്കി​ലും, നി​ശ്ച​യ​മാ​യും ഇടു​ങ്ങി​പ്പോയ,ഫ്രാൻ​സി​നേ​യും കൂ​ട്ടി​നോ​ക്കുക, എല്ലാം പറ​യേ​ണ്ട​താ​ക​കൊ​ണ്ട്, ഭ്രാ​ന്തു​പി​ടി​ച്ചു സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​ത്തി​നു​മേൽ നി​ഷ്ഠു​ര​മാ​യി​ത്തീർ​ന്ന ഭര​ണ​വ്യ​വ​സ്ഥ​യ്ക്കു കി​ട്ടു​ന്ന ജയ​ത്തെ പല​പ്പോ​ഴും ചീ​ത്ത​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്ന കൂ​ട്ട​ക്കൊ​ല​ക​ളും കൂ​ട്ടി​നോ​ക്കുക. എല്ലാം കൂ​ടി​യാൽ ലഹളകൾ ആപൽ​ക്ക​ര​ങ്ങ​ളാ​ണ്.’

പൊ​തു​ജ​ന​ങ്ങ​ളോ​ടു​ള്ള ആ അടു​ത്തു​നി​ല്പായ നാ​ടു​വാ​ഴി​ക്കൂ​ട്ടം സന്തോ​ഷ​ത്തോ​ടെ കൈ​ക്കൊ​ള്ളു​ന്ന വി​വേ​ക​ത്തി​ന്റെ അടു​ത്തു​നി​ല്പായ ഇങ്ങ​നെ​യാ​ണ് പറ​യു​ന്ന​ത്.

ഞങ്ങ​ളാ​ണെ​ങ്കിൽ, വേ​ണ്ട​തി​ല​ധി​കം വലു​പ്പ​മു​ള്ള​തും അതു​മൂ​ലം വേ​ണ്ട​തി​ല​ധി​കം സൗ​ക​ര്യ​മു​ള്ള​തു​മായ ലഹള എന്ന ഈ വാ​ക്കെ​ടു​ക്കു​ന്നി​ല്ല ഞങ്ങൾ ഒരു പൊ​തു​ജ​ന​ചേ​ഷ്ട​യെ മറ്റൊ​രു പൊ​തു​ജ​ന​ചേ​ഷ്ട​യു​മാ​യി കൂ​ട്ടി​മ​റി​ക്കു​ന്നി​ല്ല ഒരു ലഹ​ള​യ്ക്കു ഒരു യു​ദ്ധ​ത്തോ​ളം​ത​ന്നെ ചെലവു വരു​ന്നു​ണ്ടോ എന്നു ഞങ്ങൾ അന്വേ​ഷി​ക്കു​ന്നി​ല്ല. യു​ദ്ധം എന്തി​നാ​ണ്, ഒന്നാ​മ​ത്? ഇവിടെ യു​ദ്ധം എന്ന വിഷയം വരു​ന്നു. ലഹള ഒരാ​പ​ത്താ​കു​ന്ന​തി​ലും കു​റ​വാ​യി​ട്ടേ യു​ദ്ധം ഒരു കഷ്ട​പ്പാ​ടാ​കു​ന്നു​ള്ളു എന്നു​ണ്ടോ? പി​ന്നെ, എല്ലാ ലഹ​ള​ക​ളും ആപ​ത്തു​ക​ളാ​ണോ എന്ന​ല്ല, ജൂ​ലാ​യി​ലെ ലഹ​ള​കൊ​ണ്ടു പന്ത്ര​ണ്ടു കോടി ഫ്രാ​ങ്ക് ചെ​ല​വാ​യാൽ​ത്ത​ന്നെ എന്താ​ണു്. സ്പെ​യി​നിൽ അഞ്ചാം ഫി​ലി​പ്പി​നെ പ്ര​തി​ഷ്ഠി​ക്കു​വാൻ ഫ്രാൻ​സി​ന്ന് ഇരു​നൂ​റു കോടി ചെ​ല​വു​ണ്ട്. അത്ര​യും ചെലവു വന്നാൽ​ക്കൂ​ടി ജൂ​ലാ​യി 14-​ാംന്-യാണ് ഞങ്ങൾ​ക്ക് അതി​ലും ഭേദം ഏതാ​യാ​ലും ന്യാ​യ​ങ്ങ​ളെ​പ്പോ​ലി​രി​ക്കു​ന്ന​വ​യും വാ​സ്ത​വ​ത്തിൽ വെ​റും​വാ​ക്കു​കൾ മാ​ത്ര​വു​മായ ഈ അക്ക​ങ്ങ​ളെ ഞങ്ങൾ എടു​ക്കു​ന്നി​ല്ല. ഒരു ലഹള കൈയിൽ വന്നാൽ ഞങ്ങൾ അതിനെ ലഹ​ള​യെ​ന്ന നി​ല​യ്ക്കേ നോ​ക്കു. മുൻപു പറ​ഞ്ഞി​ട്ടു​ള്ള നൂ​ത​നോ​പ​ദേ​ശി​ക​ളു​ടെ ആക്ഷേ​പ​ത്തി​ലെ​ല്ലാം കാ​ര്യ​മേ ഉള്ളു. ഞങ്ങൾ അതി​ന്റെ കാ​ര​ണ​മാ​ണ​ന്വേ​ഷി​ക്കു​ന്ന​ത്.

ഞങ്ങൾ വി​വ​രി​ക്കാം.

കു​റി​പ്പു​കൾ

[1] പ്ര​ജാ​ധി​പ​ത്യ​ത്തി​നു​നേ​രെ അപ്പ​പ്പോൾ ലഹ​ക​ള​കൂ​ട്ടി​യി​രു​ന്ന രാ​ജ​സം​ഘ​ത്തി​ലെ ഒരംഗം.

4.12.2
കാ​ര്യ​ത്തി​ന്റെ മുരട്

ലഹള എന്നൊ​ന്നു​ണ്ട്; രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹം എന്നു​മൊ​ന്നു​ണ്ട്; ശു​ണ്ഠി​യു​ടെ രണ്ടു ഭി​ന്ന​രൂ​പ​ങ്ങ​ളാ​ണിവ; ഒന്നു ന്യാ​യ്യ​മാ​ണ്, മറ്റേ​ത് അന്യാ​യ്യ​മാ​ണ് പ്ര​ജാ​വാ​ഴ്ച​ക​ളിൽ, നീ​തി​ന്യാ​യ​ത്തി​ന്മേൽ സ്ഥാ​പി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട​വ​യാ​യി ആകെ​യു​ള്ള രാ​ജ്യ​ഭ​ര​ണ​ങ്ങ​ളിൽ, ‘ഭി​ന്നിത’ സംഖ്യ രാ​ജ​സ്ഥാ​ന​മെ​ടു​ത്തു എന്നു ചി​ല​പ്പോൾ വന്നേ​ക്കും, അപ്പോൾ മു​ഴു​വൻ സംഖ്യ ശു​ണ്ഠി​യെ​ടു​ക്കു​ക​യും അതി​ന്ന് ആവ​ശ്യ​മു​ള്ള അവ​കാ​ശ​ബ​ലം ആയു​ധ​മെ​ടു​ത്തു എന്നു​ത​ന്നെ​യാ​വു​ക​യും ചെ​യ്തേ​ക്കാം സം​ഘ​ബ​ല​ത്തി​ന്റെ ഭര​ണാ​ധി​കാ​ര​ത്തിൽ​നി​ന്നു പു​റ​പ്പെ​ടു​ന്ന​വ​യി​ലെ​ല്ലാം ഭി​ന്നി​ത​സം​ഖ്യ​യോ​ടു​ള്ള മു​ഴു​വൻ സം​ഖ്യ​യു​ടെ യു​ദ്ധം രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹ​മാ​ണ്; മു​ഴു​വൻ സം​ഖ്യ​യോ​ടു​ള്ള ഭി​ന്നിത സം​ഖ്യ​യു​ടെ ശണ്ഠ ലഹ​ള​യും; തു​ലെ​രി​രാ​ജ​ധാ​നി​യി​ലു​ള്ള​തു രാ​ജാ​വോ ജന​പ്ര​തി​നി​ധി​യോ​ഗ​മോ എന്ന​ത​നു​സ​രി​ച്ച് ആ ശണ്ഠ​യി​ടൽ ന്യാ​യ്യ​മോ അന്യാ​യ്യ​മോ ആവും. ഒറ്റ പീ​ര​ങ്കി​ത​ന്നെ ആഗ​സ്ത് 10-ാംന് പൊ​തു​ജ​ന​ങ്ങൾ​ക്കു നേരെ ചൂ​ണ്ട​പ്പെ​ട്ട​പ്പോൾ അന്യാ​യ്യ​വും. വാ​ങ്ദെ​മി​യർ [1] 14-ാംനു യാ​യ​പ്പോൾ ന്യാ​യ്യ​വു​മാ​യി കാ​ഴ്ച​യിൽ​സ​മം, വാ​സ്ത​വ​ത്തിൽ കേവലം വി​ഭി​ന്നം; സ്വീ​ഡൻ​കാർ അവാ​സ്ത​വ​ത്തെ പി​ന്താ​ങ്ങി; ബോ​നാ​പ്പാർ​ത്ത് വാ​സ്ത​വ​ത്തെ പി​ന്താ​ങ്ങി. സർ​വ്വ​ജ​ന​സ​മ്മ​തി​യിൽ സ്ഥാ​പി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട തനതു സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​ത്തേ​യും തനതു ഭര​ണാ​ധി​കാ​ര​ത്തേ​യും തെ​രു​വീ​ഥി​യെ​ക്കൊ​ണ്ട് ഇള​ക്കി​മ​റി​ക്കാൻ കഴി​യു​ന്ന​ത​ല്ല. പരി​ഷ്കാ​ര​ത്തെ ശരി​യാ​യി സം​ബ​ന്ധി​ക്കു​ന്ന സക​ല​ത്തി​ലും ഇങ്ങ​നെ​ത്ത​ന്നെ​യാ​ണ്; ഇന്നു സൂ​ക്ഷ​മത കൂ​ടി​യി​ട്ടു​ള്ള പൊ​തു​ജ​ന​ത്തി​ന്റെ ദൃ​ഷ്ടി നാ​ളെ​യ്ക്കു തക​രാ​റാ​വും. ഒരേ ശു​ണ്ഠി തെ​റെ​യു​ടെ നേ​രെ​യാ​യ​പ്പോൾ വേ​ണ്ട​തും തുർ​ഗോ​വി​നു​നേ​രെ​യാ​യ​പ്പോൾ വങ്ക​ത്ത​വു​മാ​യി. യന്ത്ര​ങ്ങ​ളെ അടി​ച്ചു​ത​കർ​ക്കുക, കല​വ​റ​പ്പു​ര​ക​ളെ കൊ​ള്ള​യി​ടുക, തീ​വ​ണ്ടി​പ്പാ​ത​യി​ലെ ഇരി​മ്പു​വാ​ള​ങ്ങ​ളെ മു​റി​ച്ചു​നീ​ക്കുക, കപ്പൽ​ക്കോ​തി​ക​ളെ നശി​പ്പി​ക്കുക, പു​രു​ഷാ​ര​ങ്ങൾ വഴി​തെ​റ്റി വെ​യ്ക്കുക, ന്യാ​യാ​ധി​പ​തി​കൾ അഭി​വൃ​ദ്ധി​യെ കൂ​ട്ടാ​ക്കാ​തി​രി​ക്കുക, വി​ദ്യാർ​ത്ഥി​കൾ രമു​സ്സി​നെ [2] കൊ​ല​പ്പെ​ടു​ത്തുക. റൂ​സ്സോ​വി​നെ സ്വി​റ്റ്സർ​ലാ​ണ്ടിൽ​നി​ന്ന് ആട്ടി​യോ​ടി​ക്കു​ക​യും കല്ലെ​റി​യു​ക​യും—ഇതും ലഹ​ള​യാ​ണ്. മോ​സ്സ​റ​സ്സ​റോ​ട് ഇസ്രേൽ എതിർ​ക്കുക, ഫോ​ഷി​യെ​നോ​ട് [3] ആതെൻ​സ് എതിർ​ക്കുക, സി​സ​റോ​വോ​ടു റോം–ഇതു രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹ​മാ​ണ്; ബസ്തീ​ലി​ന്നു​നേ​രെ പാ​രി​സ് ചെ​ല്ലുക—ഇതു രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹ​മാ​ണ്. അലെ​ക്സാ​ണ്ട​രു​ടെ നേർ​ക്കു പട്ടാ​ള​ങ്ങ​ളും, കൊ​ളം​ബ​സ്സി​നു നേർ​ക്കു നാ​വി​ക​സൈ​ന്യ​ങ്ങ​ളും തി​രി​ഞ്ഞു​നിൽ​ക്കുക—ഇതും അതേ ലഹ​ള​ത​ന്നെ; മര്യാ​ദ​കെ​ട്ട ലഹള; എന്തു​കൊ​ണ്ട്? കൊ​ളം​ബ​സ് വട​ക്കു​നോ​ക്കി​യ​ന്ത്രം​കൊ​ണ്ട് അമേ​രി​ക്ക​യ്ക്കു​വേ​ണ്ടി എന്തു​ചെ​യ്യു​ന്നു​വോ അതു​ത​ന്നെ​യാ​ണ് അലെ​ക്സാ​ണ്ടർ ഏഷ്യ​യ്ക്കു​വേ​ണ്ടി വാ​ളു​കൊ​ണ്ടു ചെ​യ്ത​ത്. കൊ​ളം​ബ​സ്സി​നെ​പ്പോ​ലെ​ത്ത​ന്നെ അല​ക്സാ​ണ്ട​റും ലോകം കണ്ടു​പി​ടി​ച്ചു. പരി​ഷ്കാ​ര​ത്തി​നു​ള്ള​വ​യായ ലോ​ക​ത്തി​ന്റെ ഈ സമ്മാ​ന​ങ്ങൾ, വെ​ളി​ച്ച​ത്തി​ന്റെ അത്ത​രം ചില വലു​പ്പം​വെ​പ്പി​ക്ക​ലു​ക​ളാ​ണ്; അവിടെ ഏതൊ​രെ​തിർ​നിൽ​പ്പും ശി​ക്ഷാർ​ഹ​മാ​യി​ത്തീ​രു​ന്നു. ചി​ല​പ്പോൾ ജന​ക്കൂ​ട്ടം അതി​നോ​ടു​ത​ന്നെ​യു​ള്ള വി​ശ്വ​സ്ത​ത​യെ കള​വാ​യി അടി​ച്ചു​ണ്ടാ​ക്കു​ന്നു. പൊ​തു​ജ​ന​ങ്ങൾ ജന​സ​മു​ദാ​യ​ത്തി​നു ദ്രോ​ഹി​ക​ളാ​ണ്. ഉദാ​ഹ​ര​ണ​ത്തി​നു് ചു​ങ്ക​മ​ട​യ്ക്കാ​തെ ഉപ്പു​ക​ച്ച​വ​ടം ചെ​യ്തി​രു​ന്ന​വർ ദീർ​ഘ​കാ​ല​മാ​യി ബു​ദ്ധി​മു​ട്ടി യു​ദ്ധം​വെ​ട്ടി നി​ന്നി​ട്ട്—ഒരു ന്യാ​യ്യ​മായ ശണ്ഠ– ആ വേണ്ട സമ​യ​ത്തു, നി​വൃ​ത്തി കി​ട്ടി എന്നാ​യ​പ്പോൾ, പൊ​തു​ജ​ന​ങ്ങൾ ജയി​ച്ചു എന്നാ​യ​പ്പോൾ, ഒരു തി​രി​ച്ചിൽ തി​രി​ഞ്ഞു രാ​ജാ​വി​ന്റെ ഭാഗം ചേർ​ന്നു, രാ​ജ​ഭ​ക്ത​സം​ഘ​മാ​യി മാറി, കഥ​യി​ല്ലാ​യ്മ​യു​ടെ വ്യ​സ​ന​ക​ര​ങ്ങ​ളായ പ്ര​ധാ​ന​കൃ​തി​ക​ളോ​ടെ​തിർ​ക്കുക എന്ന​തു​പോ​യി​ട്ട് അവ​യു​ടെ നി​ല​നി​ല്പി​നു​വേ​ണ്ടി ശണ്ഠ​യി​ടു​ന്ന​വർ എന്ന നി​ല​യി​ലേ​ക്കു കട​ന്നു എന്നു​വെ​ച്ചാൽ ഇതി​ല​ധി​കം അത്ഭു​ത​ക​ര​മാ​യി​ട്ടെ​ന്താ​ണു​ള്ള​ത്! കു​ള്ള​ച്ച​ര​ക്കു​പ്പു​ക​ച്ച​വ​ട​ക്കാ​രൻ രാ​ജ​ശി​ക്ഷ​യു​ടെ തൂ​ക്കു​മ​ര​ത്തിൽ നി​ന്നി​റ​ങ്ങി​പ്പോ​ന്നു. കഴു​ത്തിൽ ഒരു ചര​ട്ടു​തു​മ്പോ​ടു​കൂ​ടി, പട്ടാ​ള​പ്പ​രി​ചാ​ര​ക​രു​ടെ വെ​ള്ള​നാ​ട​യ​ണി​ഞ്ഞു. ‘ഉപ്പു​ചു​ങ്കം കഴു​വേ​റ​ട്ടെ’ എന്ന​തിൽ​നി​ന്നു മഹാ​രാ​ജാ​വി​നു ദീർ​ഘാ​യു​സ്സ് എന്ന​തു പു​റ​പ്പെ​ട്ടു. ബർ​ത്തെ​ലോ​മി​യു​വി​ലെ പാ​ത​കി​കൾ. സെ​പ്തം​ബ​റി​ലെ കഴു​ത്തു​മു​റി​യ​ന്മാർ, അവി​ഞോ​ങ്ങി​ലെ ആളെ​ക്കൊ​ല്ലി​കൾ, കൊ​ലി​ഞി​യി​ലെ കൊ​ല​പാ​ത​കി​കൾ, മദാം​ലം​ബ​ല്ലി​ന്റെ [4] കൊ​ല​യാ​ളി​കൾ. ബ്രൂ​ണി​ന്റെ [5] കൊ​ല​യാ​ളി​കൾ, തട്ടി​പ്പ​റി​സ്സം​ഘ​ക്കാർ, ബ്ര​സ്സാ​റി​ലെ വീ​ര​പു​രു​ഷ​ന്മാർ— ഇതാ ഒരു ലഹള. ല വൻദി അന്ത​സ്സു​കൂ​ടിയ മേ​ത്ത​രം ലഹ​ള​യാ​ണ്. നട​ന്നു പോ​കു​ന്ന അധി​കാ​ര​ത്തി​ന്റെ ശബ്ദം കേ​ട്ടാ​ല​റി​യാം; കല​ങ്ങി​മ​റി​ഞ്ഞ പൊ​തു​ജ​ന​ക്കൂ​ട്ട​ത്തിൽ​നി​ന്ന് എപ്പോ​ഴും അതു പു​റ​പ്പെ​ടു​ക​യി​ല്ല; ഭ്രാ​ന്തു​പി​ടി​ച്ച ചീ​റ്റ​ലു​ക​ളു​ണ്ട്. ഉട​ഞ്ഞു​ത​കർ​ന്ന മണി​ക​ളു​ണ്ട്, എല്ലാ ആപൽ​സൂ​ച​ക​മ​ണി​യ​ടി​ക​ളും ഓടി​ന്റെ​നാ​ദം പു​റ​പ്പെ​ടു​വി​ക്കു​ക​യി​ല്ല. ശു​ണ്ഠി​യു​ടേ​യും അജ്ഞ​ത​യു​ടേ​യും മു​ര​ളി​ച്ച അഭി​വൃ​ദ്ധി​യു​ടെ ക്ഷോ​ഭ​ത്തിൽ​നി​ന്നു തി​ക​ച്ചും ഭി​ന്ന​മാ​ണ്. നി​ങ്ങൾ ഏതു ഭാ​ഗ​ത്തെ​ക്കാ​ണ് നട​ക്കു​ന്ന​തെ​ന്നു ഞാൻ കാ​ണ​ട്ടെ. വേ​ണ​മെ​ങ്കിൽ എഴു​ന്നേൽ​ക്കുക; പക്ഷേ, അതു നി​ങ്ങൾ മഹാ​നാ​വാ​നാ​യി​രി​ക്ക​ട്ടെ. മുൻ​പോ​ട്ടാ​യി​ട്ട​ല്ലാ​തെ രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹ​മി​ല്ല മറ്റേ​തൊ​രു​ത​രം ലഹ​ള​യും ചീ​ത്ത​യാ​ണ്, പി​ന്നി​ലേ​ക്കു​ള്ള ഏതു​റ​ച്ച കാൽ​വെ​പ്പും ലഹ​ള​യാ​ണ്; പിൻ​വാ​ങ്ങൽ മനു​ഷ്യ​സ​മു​ദാ​യ​ത്തോ​ട് ഒര​ക്ര​മ​പ്ര​വൃ​ത്തി ചെ​യ്യു​ക​യാ​ണ്. സത്യ​ത്തി​ന്റെ ഒരു ശു​ണ്ഠി​യെ​ടു​ക്ക​ലാ​ണ് രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹം! രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹ​ത്താൽ പു​ഴ​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്ന പാ​ത​വി​രി​കൾ അവ​കാ​ശ​ത്തി​ന്റെ തീ​പ്പൊ​രി​ക​ളെ പു​റ​പ്പെ​ടു​വി​ക്കു​ന്നു. ആ പാ​ത​വി​രി​കൾ ലഹ​ള​യ്ക്കു തങ്ങ​ളു​ടെ ചളി മാ​ത്ര​മേ കൊ​ടു​ക്കു​ന്നു​ള്ളു. പതി​നാ​ലാ​മൻ ലൂ​യി​യു​ടെ നേർ​ക്ക് ദന്തോ​ങ്— ഇതു രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹ​മാ​ണ്, ദന്തോ​ങ്ങി​നു നേർ​ക്ക് എബെർ—ഇതു ലഹള

അപ്പോൾ ചില ഘട്ട​ത്തിൽ രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹം, ലഫ​യേ​ത്ത് പറ​യു​മ്പോ​ലെ, ധർ​മ്മ​ങ്ങ​ളിൽ​വെ​ച്ച് ഏറ്റ​വും ദി​വ്യ​മായ ഒന്നാ​ണെ​ങ്കിൽ, ലഹള ദു​ഷ്കർ​മ്മ​ങ്ങ​ളിൽ​വെ​ച്ച് ഏറ്റ​വും അപാ​യ​ക​ര​മായ ഒന്നാ​ണ്.

പു​ക​ച്ചി​ലി​ന്റെ ശക്തി​ക്കു​മു​ണ്ട് വൃ​ത്യാ​സം: രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹം പല​പ്പോ​ഴും ഒര​ഗ്നി​പർ​വ്വ​ത​മാ​ണ്; ലഹള പല​പ്പോ​ഴും ഒരു വൈ​ക്കോ​ല്ക്കു​ണ്ട തീ​പ്പി​ടി​ക്കൽ മാ​ത്രം.

ഞങ്ങൾ പറ​ഞ്ഞ​തു​പോ​ലെ, ലഹള ചി​ല​പ്പോൾ ഭര​ണാ​ധി​കാ​ര​ത്തി​ന്നു​ള്ളി​ലും കാണും. പൊ​ലി​ന്യാ​ക് ഒരു ലഹ​ള​ക്കാ​ര​നാ​ണ്; കമിൽ ദെ​മു​ലെ​ങ് ഭര​ണാ​ധി​കാ​രി​ക​ളിൽ ഒരാ​ളാ​ണ്.

രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹം ചി​ല​പ്പോൾ രാ​ജ്യോ​ദ്ധാ​ര​ണ​മാ​ണ്.

സർ​വ്വ​രു​ടേ​യും അനു​മ​തി​യോ​ടു​കൂ​ടി എല്ലാം പ്ര​വർ​ത്തി​ക്കുക എന്ന​തു തി​ക​ച്ചും അർ​വാ​ചീ​ന​മായ ഒരേർ​പ്പാ​ടാ​യ​തു​കൊ​ണ്ടും, അതി​നു​മുൻ​പ് നാ​ലാ​യി​രം കൊ​ല്ല​ത്തോ​ള​മാ​യി, ചരി​ത്ര​ങ്ങ​ളെ​ല്ലാം അവ​കാ​ശ​ത്തെ അതി​ക്ര​മി​ക്ക​ലും പൊ​തു​ജ​ന​ങ്ങൾ കഷ്ട​പ്പെ​ട​ലും മാ​ത്ര​മാ​യ​തു​കൊ​ണ്ടും, ഓരോ ചരി​ത്രാം​ശ​വും അതി​നെ​ക്കൊ​ണ്ടു കഴി​യു​ന്നേ​ട​ത്തോ​ളം എതി​ര​ഭി​പ്രാ​യ​വും കൊ​ണ്ടു​വ​ന്നെ​ത്തു​ന്നു സീ​സർ​ച​ക്ര​വർ​ത്തി​മാ​രു​ടെ കാ​ല​ത്തു രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹ​മു​ണ്ടാ​യി​ട്ടി​ല്ല; പക്ഷേ, ജു​വെ​നെൽ ഉണ്ടാ​യി​രു​ന്നു.

പ്ര​വൃ​ത്തി​യു​ടെ സ്ഥാ​നം വാ​ക്കു നി​വർ​ത്തി​ച്ചു.

സീ​സർ​മാ​രു​ടെ കാ​ല​ത്തു സയേ​നി​ലേ​ക്കു​ള്ള നാ​ടു​ക​ട​ത്ത​ലു​ണ്ട്; വർ​ഷ​വൃ​ത്താ​ന്തം​കു​റി​ച്ചു​വെ​യ്ക്കു​ന്ന ആളു​മു​ണ്ട്. പത്ത​മോ​സ്സി​ലെ​യ്ക്കു നാ​ടു​ക​ട​ത്ത​പ്പെ​ട്ട ആ വർ​ഷ​വൃ​ത്താ​ന്ത​നിർ​മ്മാ​താ​വി​നെ​പ്പ​റ്റി ഞങ്ങൾ ഒന്നും പറ​യു​ന്നി​ല്ല— അദ്ദേ​ഹ​വും ആദർ​ശ​ലോ​ക​ത്തി​ന്റെ പേ​രി​ലു​ള്ള ഒരു മഹ​ത്തായ ആക്ഷേ​പം​കൊ​ണ്ടു വാ​സ്ത​വ​ലോ​ക​ത്തെ സം​ഭ്ര​മി​പ്പി​ക്കു​ക​യും തന്റെ മനോ​രാ​ജ്യ​ദൃ​ഷ്ടി​കൊ​ണ്ട് ഒരു മഹ​ത്തായ ആക്ഷേ​പ​ക​വി​ത​യു​ണ്ടാ​ക്കു​ക​യും, റോം-​നിനെവെനഗരബന്ധത്തിലേക്കു. റോം-​ബാബിലോൺ നഗര ബന്ധ​ത്തി​ലേ​ക്കു, റോം-​സൊഡോം നഗ​ര​ബ​ന്ധ​ത്തി​ലേ​ക്കു, വഴി​പാ​ടു​പു​സ്ത​ക​ത്തി​ന്റെ ഒരെ​രി​യു​ന്ന പ്ര​തി​ഫ​ല​ന​ത്തെ വ്യാ​പ​രി​പ്പി​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്യു​ന്നു​ണ്ട്. സ്വ​ന്തം പാ​റ​യി​ലി​രി​ക്കു​ന്ന ജോൺ [6] സ്വ​ന്തം പീ​ഠ​ത്തി​ലി​രി​ക്കു​ന്ന രാ​ക്ഷ​സി​യാ​ണ്; [7] നമു​ക്ക​ദ്ദേ​ഹ​ത്തെ മന​സ്സി​ലാ​വും—അദ്ദേ​ഹം യഹൂ​ദ​നാ​ണ്; അതു ഹീ​ബ്രു​വാ​ണ്; പക്ഷേ, വർ​ഷ​വൃ​ത്താ​ന്തം എഴു​തിയ ആൾ ലത്തീൻ ജാ​തി​ക്കാ​ര​നാ​ണ്—അല്ലെ​ങ്കിൽ ഞങ്ങൾ പറ​യ​ട്ടെ, അദ്ദേ​ഹം റോം​കാ​ര​നാ​ണ്.

നീ​റോ​ച​ക്ര​വർ​ത്തി​മാർ ഒരി​രു​ണ്ട​മ​ട്ടിൽ രാ​ജ്യ​ഭ​ര​ണം ചെ​യ്തി​രു​ന്ന​തു​കൊ​ണ്ടു് അവരെ അനു​സ​രി​ച്ചു​ത​ന്നെ എഴു​തി​ക്കാ​ണി​ക്കേ​ണ്ട​താ​ണ്. കപ്പ​ല​ണ്ടി ചു​ര​ണ്ടു​ന്ന പണി​യാ​യു​ധ​ത്തി​ന്റെ പ്ര​വൃ​ത്തി തനി​ച്ചാ​യാൽ അതു വല്ലാ​തെ വി​ളർ​ത്തും​കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കും. ആ ചാ​ലി​ലേ​ക്കു പറ്റി​ക്ക​ടി​ക്കു​ന്ന ഒരു കട്ടി​ക്കീൽ​ഗ്ഗ​ദ്യം ഒഴു​ക്കി​ക്കൊ​ടു​ക്ക​ണം.

തത്ത്വ​ജ്ഞാ​നി​ക​ളു​ടെ നി​ല​യിൽ നോ​ക്കു​മ്പോൾ ഉച്ഛൃം​ഖല ഭര​ണാ​ധി​കാ​രി​കൾ​ക്ക് അല്പം വി​ല​യു​ണ്ട്. ചങ്ങ​ല​യ്ക്കി​ട്ട ഒരു വാ​ക്ക് ഒരു ഭയ​ങ്ക​ര​വാ​ക്കാ​ണ്. രാ​ജാ​വ് ഒരു രാ​ജ്യ​ത്തെ മു​ഴു​വ​നും മി​ണ്ടാ​താ​ക്കി​യാൽ എഴു​ത്തു​കാ​രൻ തന്റെ വാ​ച​ക​രീ​തി​യെ രണ്ടി​ര​ട്ടി​യും മൂ​ന്നി​ര​ട്ടി​യും കനം​വെ​പ്പി​ക്കു​ന്നു. ആ മൗ​ന​ത്തിൽ​നി​ന്ന് ഒരു തരം അത്ഭു​ത​ക​ര​മായ പരി​പൂർ​ണ്ണത പു​റ​പ്പെ​ട്ട് ആലോ​ച​ന​യി​ലേ​ക്ക് ഊറി​യി​റ​ങ്ങി അവി​ടെ​വെ​ച്ചു കട്ടി​യാ​യി ഓടാ​വു​ന്നു. ചരി​ത്ര​ത്തെ അമർ​ത്തി​യി​ടൽ ചരി​ത്ര​കാ​ര​നിൽ അർ​ത്ഥ​പു​ഷ്ടി വർ​ദ്ധി​പ്പി​ക്കു​ന്നു. ഏതെ​ങ്കി​ലും ഒരു പ്ര​സി​ദ്ധ​ഗ​ദ്യ​ത്തി​ലെ കരി​ങ്ക​ല്ക്ക​ട്ടി​ത്തം രാ​ജ്യ​ദ്രോ​ഹി​യാൽ ഉണ്ടാ​ക്ക​പ്പെ​ട്ട വാ​സ്ത​വ​സ്ഥി​തി​പ്പെ​രു​പ്പ​മ​ല്ലാ​തെ മറ്റൊ​ന്നു​മ​ല്ല.

ശക്തി​യു​ടെ വലു​പ്പം​വെ​പ്പി​ക്ക​ലു​ക​ളാ​കു​ന്ന ഗു​ഡു​സ്സു​ക​ളി​ലേ​ക്കു രാ​ജ്യ​ദ്രോ​ഹം​ച​രി​ത്ര​കാ​ര​നെ ഞെ​രു​ക്കി​ക്ക​ട​ത്തു​ന്നു. വേ​റി​ന്നു [8] മതി​യാ​കാ​തെ പോയ സി​സ​റോ​വി​ന്റെ കാലം കാ​ലി​ഗു​ല​യിൽ മൂർ​ച്ച കള​യു​ക​യേ ഉള്ളു. വാ​ക്യ​ങ്ങ​ളിൽ കെ​ട്ടി​ക്കൊ​ടു​ക്കു​ന്ന പാ​യ​യു​ടെ വി​സ്താ​രം കു​റ​യു​ന്തോ​റും കാ​റ്റ​ടി​യു​ടെ കനം വർ​ദ്ധി​ക്കു​ന്നു. താ​സി​തു​സ് തന്റെ ശക്തി​യൊ​ക്കെ​യെ​ടു​ത്ത് ആലോ​ചി​ക്കു​ന്നു.

സത്യ​ത്തി​ലും നീ​തി​യി​ലും ഉറ​ച്ചി​ട്ടു​ള്ള ഒരു വി​ശി​ഷ്ട​ഹൃ​ദ​യ​ത്തി​ന്റെ മര്യാദ മി​ന്ന​ല്പി​ണർ​പോ​ലെ വന്നു​ത​ട്ടു​ന്നു.

കൂ​ട്ട​ത്തിൽ​പ്പ​റ​ഞ്ഞു​വെ​യ്ക്ക​ട്ടെ, താ​സി​തു​സ് ചരി​ത്ര​പ്ര​കാ​രം സീ​സ​രു​ടെ മീതെ ഒട്ടി​ക്കൊ​ണ്ട​ല്ല. തി​ബെ​രി​യു​സ് ചക്ര​വർ​ത്തി​മാ​രെ​യാ​ണ് അദ്ദേ​ഹ​ത്തി​നു വെ​ച്ചി​രു​ന്ന​ത്. സീ​സ​റും താ​സി​തു​സ്സും വഴി​ക്കു​വ​ഴി​യെ​യു​ള്ള രണ്ട​സാ​ധാ​ര​ണ​ക്കാ​ഴ്ച​ക​ളാ​ണ്; പു​രു​ഷാ​ന്ത​ര​ങ്ങ​ളെ രം​ഗ​ത്തു പ്ര​വേ​ശി​പ്പി​ക്കു​മ്പോൾ പ്ര​വേ​ശ​നി​ഷ്ക്ര​മ​ണ​ങ്ങ​ളെ ക്ര​മ​പ്പെ​ടു​ത്താ​റു​ള്ള ഈശ്വ​രൻ ആ രണ്ടു​പേർ തമ്മിൽ കണ്ടു​മു​ട്ടൽ ഉപാ​യ​ത്തിൽ​കൂ​ടാ​തെ കഴി​ച്ചു. സീസർ മഹാ​നാ​ണ്, താ​സി​തു​സ് മഹാ​നാ​ണ്; ഈ രണ്ടു മഹ​ത്ത്വ​ങ്ങ​ളെ​യും ഈശ്വ​രൻ കൂ​ട്ടി​മു​ട്ടി​ക്കാ​തെ കഴി​ച്ചു. നീ​തി​ന്യാ​യ​ത്തി​ന്റെ രക്ഷ​കൻ സീസറെ അടി​ക്കു​ക​യാ​ണെ​ങ്കിൽ അത് കു​റെ​യ​ധി​കം കഠി​ന​വും അന്യാ​യ​യ​വു​മാ​യേ​ക്കും. ഈശ്വ​ര​ന്ന് അതി​ഷ്ട​മ​ല്ല. ആഫ്രി​ക്ക​യി​ലെ​യും സ്പെ​യി​നി​ലെ​യും മഹാ​യു​ദ്ധ​ങ്ങൾ, സി​സി​ലി​യി​ലെ കട​ല്ക്ക​ള്ള​ന്മാ​രെ നശി​പ്പി​ക്കൽ, ഫ്രാൻ​സി​ലേ​ക്കും ബ്രി​ട്ട​നി​ലേ​ക്കും ജർ​മ്മ​നി​യി​ലേ​ക്കും പരി​ഷ്കാ​രം കട​ത്തൽ—ഈ മാ​ഹാ​ത്മ്യ​മെ​ല്ലാം കാ​ര്യം നേടി. മഹാ​നായ രാ​ജ്യാ​പ​ഹാ​രി​യു​ടെ നേർ​ക്ക് ഭയ​ങ്ക​ര​നായ ചരി​ത്ര​കാ​ര​നെ വി​ട്ടു​കൊ​ടു​ക്കാൻ ശങ്കി​ക്കു​ക​യും, സീസറെ താ​സി​തു​സ്സിൽ​നി​ന്നു രക്ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തു​ക​യും, അതി​ബു​ദ്ധി​ക്കു മുൻ​പിൽ ഉഗ്രത കു​റ​യ്ക്കു​ന്ന സം​ഭ​വ​ങ്ങ​ളെ കൊ​ണ്ടു​നിർ​ത്തു​ക​യും ചെ​യ്ത​തിൽ, ഇവിടെ ഈശ്വ​രാ​ജ്ഞ​യു​ടെ ഒരു സൗ​മ്യ​ശീ​ലം വെ​ളി​പ്പെ​ടു​ന്നു​ണ്ട്.

നി​ശ്ച​യ​മാ​യും അതി​ബു​ദ്ധി​മാ​നായ സ്വേ​ച്ഛാ​ധി​കാ​രി​യു​ടെ കൈ​യി​ലാ​യാ​ലും, സ്വേ​ച്ഛാ​ധി​കാ​രം സ്വേ​ച്ഛാ​ധി​കാ​രം​ത​ന്നെ​യാ​ണ്. ഉത്കൃ​ഷ്ട​ന്മാ​രായ രാ​ജ്യ​ദ്രോ​ഹി​ക​ളു​ടെ രാ​ജ്യ​ത്തും അഴി​മ​തി​യു​ണ്ട്. എന്നാൽ നി​കൃ​ഷ്ട​ന്മാ​രായ രാ​ജ്യ​ദ്രോ​ഹി​ക​ളു​ടെ കീ​ഴി​ലാ​വു​മ്പോൾ, അധർ​മ്മ​മാ​കു​ന്ന മഹാ​രോ​ഗം കു​റേ​ക്കൂ​ടി ഭയ​ങ്ക​ര​മാ​യി​രി​ക്കും അക്കാ​ല​ത്ത് യാ​തൊ​ന്നും ദുർ​വൃ​ത്തി​യെ മൂ​ടാ​നി​ല്ല; ആദർ​ശ​ങ്ങ​ളെ കാ​ണി​ച്ചു​കൊ​ടു​ക്കു​ന്ന താ​സി​തു​സ്സും ജു​വെ​നെ​ലും, മനു​ഷ്യ​സ​മു​ദാ​യ​ത്തി​ന് മു​ഴു​വ​നും മുൻ​പിൽ​വെ​ച്ച്, മറു​പ​ടി പറയാൻ കഴി​വി​ല്ലാ​ത്ത ഈ ചീ​ത്ത​ത്ത​ത്തി​ന്റെ ചെ​കി​ട്ട​ത്ത​ടി​ക്കു​ന്നു.

വി​തെ​ല്ലി​യു​സ്സി [9] ന്റെ​തി​നെ​ക്കാ​ള​ധി​കം സി​ല്ല​യു​ടെ കാ​ല​ത്താ​ണ് റോം കെ​ട്ട​ത്. ക്ലോ​ദി​യു​സ്സി​ന്റെ​യും ദൊ​മീ​ഷി​യ​ന്റേ​യും കാ​ല​ത്ത് രാ​ജ്യ​ദ്രോ​ഹി​യു​ടെ ബീ​ഭ​ത്സ​ത​യ്ക്ക് അനു​രൂ​പ​മായ ഒരു നി​കൃ​ഷ്ടത കാ​ണു​ന്നു​ണ്ട്. സ്വ​ച്ഛാ​ധി​കാ​രി​യു​ടെ ശരി​ക്കു​ള്ള സന്താ​ന​മാ​ണ് അടി​മ​ക​ളു​ടെ അക്ര​മ​പ്ര​വൃ​ത്തി ഈ പേ​ടി​ച്ചി​റു​കു​ന്ന മന​സ്സാ​ക്ഷി​ക​ളിൽ​നി​ന്ന് ഒരു വി​ഷ​വാ​യു പു​റ​പ്പെ​ടു​ന്നു—അതിൽ ഏജ​മാ​ന​നെ പ്ര​തി​ഫ​ലി​ച്ചു കാണാം, ഭര​ണാ​ധി​കാ​രി​കൾ കെ​ട്ടു​പോ​കു​ന്നു; ഹൃ​ദ​യ​ങ്ങൾ ചെ​റു​താ​വു​ന്നു; അന്ത​മ​ക​ര​ണ​ങ്ങൾ മന്ദി​ക്കു​ന്നു, ആത്മാ​വു​കൾ അണു​ക്കൃ​മി​ക​ളെ​പ്പോ​ലാ​വു​ന്നു—ഇങ്ങ​നെ​യാ​ണ് കര​ക​ല്ല​യു​ടെ [10] കാലം; ഇങ്ങ​നെ​യാ​ണ് കൊ​മ്മൊ​ദു​സ്സി​ന്റെ [11] കാലം; ഇങ്ങ​നെ​യാ​ണ് ഹി​ലി​യോ​ഗ​ബ​ലു​സ്സി​ന്റെ [12] കാലം, എന്നാൽ സീ​സ​രു​ടെ കാ​ല​ത്തു​ള്ള റോമൻ മന്ത്രി​യോ​ഗ​ത്തിൽ​നി​ന്നോ, കഴു​കു​ക​ളു​ടെ കൂ​ടു​കൾ​ക്ക് സവി​ശേ​ഷ​മാ​യു​ള്ള ചാ​ണ​ക​നാ​റ്റ​മ​ല്ലാ​തെ മറ്റൊ​ന്നും പു​റ​പ്പെ​ടു​ന്നി​ല്ല.

അപ്പോ​ഴാ​ണ് താ​സി​തു​സ്മാ​രു​ടേ​യും ജൂ​വെ​നെൽ​മാ​രു​ടേ​യും, കു​റ​ച്ചു പതു​ക്കെ​ത്ത​ന്നെ​യാ​ണെ​ങ്കി​ലും, ആഗ​മ​ന​മു​ണ്ടാ​കു​ന്ന​ത്, തെ​ളി​വെ​ടു​ക്കേ​ണ്ട സമ​യ​ത്താ​ണ്, തെ​ളി​യി​ക്കു​ന്ന ആൾ ആവിർ​ഭ​വി​ക്കുക.

പക്ഷേ, ബൈ​ബിൾ​കാ​ല​ത്തെ ഇസൈ​യ​പോ​ലെ [13] ഇട​ക്കാ​ല​ത്തെ ദാ​ന്തേ​പോ​ലെ ജൂ​വെ​നെ​ലും താ​സി​തു​സ്സും മനു​ഷ്യ​രാ​ണ്, ലഹ​ള​യും രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹ​വും ആൾ​ക്കൂ​ട്ട​മാ​ണ്—അതു നന്നാ​യി​യെ​ന്നും ചീ​ത്ത​യാ​യി​യെ​ന്നും വരാം.

മിക്ക ഘട്ട​ങ്ങ​ളി​ലും, ലഹള ഒരു ഭാ​തി​ക​സം​ഗ​തി​യിൽ​നി​ന്നാ​ണ് ഉണ്ടാ​വുക! രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹം ഒരു മാ​ന​സി​ക​സം​ഗ​തി​യിൽ​നി​ന്നും. ലഹള മസ​നി​യെ​ല്ലോ [14] വാണ്; രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹം സ്പാർ​ട്ട​ക്കു​സ്സും. രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹം മന​സ്സി​ന്മേൽ മു​ട്ടി​നി​ല്ക്കു​ന്നു; ലഹള വയ​റി​ന്മേ​ലും, വയ​റി​ന്നു ശു​ണ്ഠി​പി​ടി​ക്കു​ന്നു; പക്ഷേ, നി​ശ്ച​യ​മാ​യും വയ​റി​ന്ന് എപ്പോ​ഴും തെ​റ്റി​ക്കൊ​ള്ള​ണ​മെ​ന്നി​ല്ല. ക്ഷാ​മ​ത്തെ​സ്സം​ബ​ന്ധി​ച്ചാ​വു​മ്പോൾ ലഹള—ഉദാ​ഹ​ര​ണ​ത്തി​ന് ബു​സാ​ങ്കൈ,— വാ​സ്ത​വ​വും ന്യാ​യ്യ​വും ഹൃ​ദ​യ​ഭേ​ദ​ക​വു​മായ ഒരു വ്യ​ത്യ​സ്ത​ത​യെ കാ​ണി​ക്കു​ന്നു. എങ്കി​ലും അതൊരു ലഹ​ള​ത​ന്നെ എന്തു​കൊ​ണ്ട്? ആന്ത​ര​മാ​യി നോ​ക്കു​മ്പോൾ ന്യാ​യ്യ​മാ​ണെ​ങ്കി​ലും പു​റം​കാ​ഴ്ച​യിൽ അത​ന്യാ​യ്യ​മാ​ണ്. ന്യാ​യ്യ​മാ​ണെ​ങ്കി​ലും നാ​ണം​കു​ണു​ങ്ങി​യായ, ശക്തി​മ​ത്തെ​ങ്കി​ലും ന്യാ​യ​ര​ഹി​ത​മായ, അത് വന്ന​പാ​ട് യു​ദ്ധം വെ​ട്ടി; അത് ഒരു കണ്ണു​പൊ​ട്ട​നാ​ന​യെ​പ്പോ​ലെ നട​ക്കു​ന്നു; അത് പിൻ​വ​ശ​ത്ത് വൃ​ദ്ധ​ന്മാ​രു​ടേ​യും സ്ത്രീ​ക​ളു​ടേ​യും കു​ട്ടി​ക​ളു​ടേ​യും ശവ​ങ്ങ​ളെ ഇട്ടും​വെ​ച്ചു പോയി; എന്തി​നെ​ന്ന​റി​യാ​തെ അതു നി​ര​പ​രാ​ധ​രും നി​ഷ്ക​ള​ങ്ക​രു​മായ ജന​ങ്ങ​ളു​ടെ രക്ത​ത്തി​ന്ന് ആർ​ത്തി​പ്പെ​ട്ടു. ജന​ങ്ങൾ​ക്ക് ഭക്ഷ​ണ​മു​ണ്ടാ​ക്കി​ക്കൊ​ടു​ക്കു​ന്ന​ത് നന്ന്; അതി​ന്നാ​യി അവരെ കൊ​ത്തി​നു​റു​ക്കു​ന്ന​തു നന്ന​ല്ല.

ആയു​ധ​മെ​ടു​ത്ത ആക്ഷേ​പ​ങ്ങ​ളെ​ല്ലാം—ഏറ്റ​വു​മ​ധി​കം ന്യാ​യ്യ​മാ​യ​തു​പോ​ലും, ആഗ​സ്ത് 10-ന് പോലും, ജൂ​ലാ​യി 14-ാംനു പോലും—ഒരേ ആവ​ലാ​തി​ക​ളിൽ നി​ന്നാ​ണ് തു​ട​ങ്ങു​ന്ന​ത്. അവ​കാ​ശം സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​മ​ട​യു​ന്ന​തി​നു​മുൻ​പാ​യി കല​ക്ക​വും പത​ഞ്ഞു​പൊ​ങ്ങ​ലു​മു​ണ്ടാ​വും. ആരം​ഭ​ത്തിൽ രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹം ഒരു ലഹ​ള​യാ​ണ്; ഒരു പുഴ ആരം​ഭ​ത്തിൽ ഒരു വെ​ള്ള​ച്ചാ​ട്ട​മാ​ണെ​ന്ന​തു​പോ​ലെ​ത്ത​ന്നെ, രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹം ആരം​ഭ​ത്തിൽ ഒരു ലഹ​ള​യാ​ണ്. സാ​ധാ​ര​ണ​മാ​യി അത് ആ സമു​ദ്ര​ത്തിൽ—ഭര​ണ​പ​രി​വർ​ത്ത​ന​ത്തിൽ—ചെ​ന്നെ​ത്തു​ന്നു. എന്താ​യാ​ലും, ധാർ​മ്മി​ക​മായ ആകാ​ശാ​ന്ത​ത്തെ ഭരി​ക്കു​ന്ന ആ ഉന്ന​ത​ശി​ഖ​ര​ങ്ങ​ളിൽ​നി​ന്ന്—ആദർ​ശ​ത്തി​ന്റെ നിർ​മ്മല മഞ്ഞു​കൊ​ണ്ടു​ണ്ടാ​യി​ട്ടു​ള്ള നീ​തി​ന്യാ​യം ജ്ഞാ​നം, വി​വേ​കം, അവ​കാ​ശം എന്നി​വ​യിൽ​നി​ന്നു—പു​റ​പ്പെ​ട്ടു, പാ​റ​യിൽ​നി​ന്നു പാ​റ​യി​ലേ​ക്കാ​യി വളരെ ദൂരം തള്ളി​പ്പോ​ന്ന​തി​നു ശേഷം, ആകാ​ശ​മ​ണ്ഡ​ല​ത്തെ അതി​ന്റെ സ്വ​ച്ഛ​ത​യോ​ടു​കൂ​ടി തന്നിൽ പ്ര​തി​ഫ​ലി​പ്പി​ക്കു​ക​യും ആ രാ​ജ​കീ​യ​മായ ദി​ഗ്ജ​യ​യാ​ത്ര​യിൽ ഒരു നൂറു പോ​ഷ​ക​ന​ദി​ക​ളെ​ക്കൊ​ണ്ടു വലു​പ്പം​വെ​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്ത​തി​നു​ശേ​ഷം, രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹം പെ​ട്ടെ​ന്ന് ഏതോ ചളി​ക്ക​ണ്ട​ത്തിൽ, റയിൻ​ന​ദി ഒരു ചേ​റ്റു​നി​ല​ത്തെ​ന്ന​പോ​ലെ, ചെ​ന്നു മു​ങ്ങി​ക്ക​ള​യു​ന്നു.

ഇതൊ​ക്കെ കഴി​ഞ്ഞ കഥ​യാ​ണ്, ഭാവി ഒന്നു വേറെ. സർ​വ്വ​രു​ടേ​യും സമ്മ​ത​ത്തോ​ടു​കു​ടി​യു​ള്ള രാ​ജ്യ​ഭ​ര​ണ​ത്തി​ന് ഇങ്ങ​നെ​യൊ​രു സവി​ശേ​ഷ​ത​യു​ണ്ട്: അതു ലഹളയെ മു​ള​യിൽ​വെ​ച്ചു നു​ള്ളി​ക്ക​ള​യു​ന്നു; അതു രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹ​ത്തി​ന് അനു​മ​തി​കൊ​ടു​ത്ത് അതി​ന്റെ ആയു​ധ​ങ്ങ​ളെ താഴെ വെ​പ്പി​ക്കു​ന്നു. യു​ദ്ധ​ങ്ങ​ളു​ടെ— തെ​രു​വിൽ​വെ​ച്ചു​ള്ള​വ​യു​ടെ എന്ന​പോ​ലെ രാ​ജ്യാ​തിർ​ത്തി​ക​ളിൽ​വെ​ച്ചു​ള്ള​വ​യു​ടേ​യും—അഭാവം—ഇതാണ് ഇനി വരാൻ പോ​കു​ന്ന​ത്. ഇന്ന് എന്തു​ത​ന്നെ​യാ​യാ​ലും ശരി,നാളെ സമാ​ധാ​ന​മാ​യി​രി​ക്കും.

എന്താ​യാ​ലും, രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹ​വും ലഹ​ള​യും, ഇവ രണ്ടും തമ്മി​ലു​ള്ള വ്യ​ത്യാ​സ​വും—വാ​സ്ത​വം പറ​ഞ്ഞാൽ, ഈവ​ക​യൊ​ന്നും നാ​ടു​വാ​ഴി​കൾ​ക്ക​റി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാ. ഒരു നാ​ടു​വാ​ഴി​യു​ടെ മന​സ്സിൽ എല്ലാം രാ​ജ്യ​ദ്രോ​ഹ​മാ​ണ്, ശരി​ക്കു​ള്ള വെറും ലഹള; എജ​മാ​ന​ന്റെ നേർ​ക്കു​ള്ള നാ​യ​യു​ടെ മു​ര​ണ്ടു​ചാ​ട്ടം—അതേ, ഒടു​വിൽ ആ നാ​യ​യു​ടെ തല പെ​ട്ടെ​ന്നു വലു​താ​യി അന്ധ​കാ​ര​ത്തിൽ സിം​ഹാ​സ​ന​ത്തി​നു നേ​രി​ട്ട് ഒട്ടൊ​ട്ടു കാ​ണാ​റാ​കു​ന്ന​തു​വ​രെ, ചങ്ങ​ല​കൊ​ണ്ടും നാ​യ​ക്കൂ​ടു​കൊ​ണ്ടും പാകം വരു​ത്തേ​ണ്ടി​യി​രി​ക്കു​ന്ന നാ​യ​യു​ടെ കു​ര​ച്ചു​കൊ​ണ്ടും കപ്പി​ക്കൊ​ണ്ടു​മു​ള്ള കടി​ക്കാൻ നി​ല്പ്.

അതു വന്നാൽ നാ​ടു​വാ​ഴി​കൾ ആർ​ത്തു​വി​ളി​ക്കും: ‘പൊ​തു​ജ​ന​ങ്ങൾ​ക്കു ദീർ​ഘാ​യു​സ്സ്!’

ഇതി​വി​ടെ പറ​ഞ്ഞു​വെ​ച്ച​തി​നു​ശേ​ഷം, ചരി​ത്ര​ത്തെ​സ്സം​ബ​ന്ധി​ച്ചേ​ട​ത്തോ​ളം, 1832 ജൂ​ണി​ലെ സംഭവം എന്തി​നെ സൂ​ചി​പ്പി​ക്കു​ന്നു എന്നു നോ​ക്കാം. അതൊ​രു​ല​ഹ​ള​യാ​ണോ? അതോ, ഒരു രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹ​മാ​ണോ?

ഈ ഭയ​ങ്ക​ര​സം​ഭ​വ​ത്തെ രം​ഗ​ത്തിൽ കൊ​ണ്ടു​വ​രു​മ്പോൾ, പുറം ഭാ​ഗ​ത്തെ​സ്സം​ബ​ന്ധി​ച്ച സം​ഗ​തി​ക​ളെ വേർ​തി​രി​ച്ചു​കാ​ണി​ക​കാൻ വേ​ണ്ടി മാ​ത്രം ഇട​യ്ക്കൊ​ക്കെ ഞങ്ങൾ​ക്കു് പറ​യേ​ണ്ടി​വ​ന്നേ​ക്കാം; എന്നാൽ ലഹ​ള​യാ​കു​ന്ന പു​റം​രൂ​പ​വും അസ്തി​വാ​ര​മായ രാജ കല​ഹ​വും തമ്മി​ലു​ള്ള ഭേ​ദ​ത്തെ കൂ​ടി​മ​റി​യാ​ത്ത വിധം ഞങ്ങൾ എപ്പോ​ഴും സൂ​ക്ഷി​ച്ചു വെ​ച്ചു​കൊ​ള്ളു​ന്നു. അപ്ര​തീ​ക്ഷി​ത​മായ ആവിർ​ഭാ​വ​ത്തി​ലും വ്യ​സ​ന​ക​ര​മായ തി​രോ​ഭാ​വ​ത്തി​ലും ഈ 1832-ലെ സം​ഭ​വ​ത്തി​ന്, അതി​ന്നു​ള്ളിൽ ഒരു ലഹ​ള​യെ​മാ​ത്രം കണ്ടെ​ത്തു​ന്ന​വർ​പോ​ലും ബഹു​മാ​ന​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി​യ​ല്ലാ​തെ അതി​നെ​പ്പ​റ്റി സൂ​ചി​പ്പി​ക്കാ​തി​രി​ക്ക​ത്ത​ക്ക​വി​ധം, ഒരു മാ​ഹാ​ത്മ്യ​മു​ണ്ട്. അവർ​ക്കാ​ക​ട്ടെ, അത് 1830-ന്റെ ഒര​വ​ശേ​ഷം​പോ​ലെ​യാ​ണ്. ക്ഷോ​ഭി​ച്ചു​പോയ ആലോ​ച​ന​ക​ളെ, അവർ പറ​യു​ക​യാ​ണ്, ഒരു ദി​വ​സം​കൊ​ണ്ടു സമാ​ധാ​ന​പ്പെ​ടു​ത്താൻ വയ്യാ. ഒരു ഭര​ണ​പ​രി​വർ​ത്ത​ന​ത്തെ ചു​രു​ക്കി​പ്പ​റ​യാൻ വയ്യാ. മൈ​താ​ന​മാ​യി കു​നി​ഞ്ഞൊ​ഴു​കു​ന്ന ഒരു പർ​വ്വ​തം​പോ​ലെ, ശാ​ന്ത​ത​യി​ലേ​ക്കു തി​രി​ച്ചെ​ത്തു​ന്ന​തി​നു​മുൻ​പാ​യി അതിനു ചില വള​യ​ലും തി​രി​യ​ലു​മൊ​ക്കെ കഴി​ക്ക​ണം. ജൂ​റ​യോ​ടു [15] കൂ​ടാ​തെ ആൽ​പ്സി​ല്ല, അസ്തു​റി​യ​യോ​ടു​കൂ​ടാ​തെ പി​റി​നീ​സ്സു [16] മില്ല.

പാ​രി​സ്സു​കാ​രു​ടെ ഓർ​മ്മ​യിൽ ‘ലഹ​ള​ക​ളു​ടെ കാലം’ എന്നു നാ​മ​ക​ര​ണം ചെ​യ്യ​പ്പെ​ട്ട ഈ ഇദാ​നീ​ന്ത​ന​ച​രി​ത്ര​ത്തി​ലെ വ്യ​സ​ന​ക​ര​ഘ​ട്ടം ഈ നൂ​റ്റാ​ണ്ടി​ലെ ക്ഷു​ഭിത ഘട്ട​ങ്ങൾ​ക്കി​ട​യിൽ നി​ശ്ച​യ​മാ​യും എണ്ണം​പ​റ​ഞ്ഞ ഒന്നാ​ണ് കഥ ചൊ​ല്ലി​ത്തു​ട​ങ്ങു​ന്ന​തി​നു​മുൻ​പാ​യി, ഒടു​വി​ല​ത്തെ ഒരു വാ​ക്ക്.

ഞങ്ങൾ ഇനി പറ​യാൻ​പോ​കു​ന്ന സം​ഗ​തി​കൾ, സമ​യ​വും സ്ഥ​ല​വു​മി​ല്ലാ​ഞ്ഞു​ച​രി​ത്ര​കാ​രൻ ചി​ല​പ്പോൾ ഉപേ​ക്ഷി​ച്ചു​ക​ള​യാ​റു​ള്ള ആ ഉള്ളിൽ​ത്ത​ട്ടു​ന്ന​തും ജീ​വ​നു​ള്ള​തു​മായ വാ​സ്ത​വ​ത്വ​ത്തി​ലെ ഭാ​ഗ​മാ​ണ്. എന്താ​യാ​ലും ഞങ്ങൾ ഊന്നി​പ്പ​റ​യു​ന്നു. അതിൽ ജീ​വ​നു​ണ്ട്, നെ​ഞ്ഞു​മി​ടി​പ്പു​ണ്ട്, മാ​നു​ഷി​ക​മായ ശ്വാ​സോ​ച്ഛ ്വാ​സ​മു​ണ്ട്. ഞങ്ങൾ മുൻ​പു​ത​ന്നെ പറ​ഞ്ഞി​ട്ടു​ണ്ടെ​ന്നു തോ​ന്നു​ന്നു, നി​സ്സാ​ര​സം​ഗ​തി​കൾ മഹ​ത്ത​ര​ങ്ങ​ളായ സം​ഭ​വ​ങ്ങ​ളു​ടെ ഇല​പ്പ​ടർ​പ്പാ​ണ്; ചരി​ത്ര​ത്തി​ന്റെ ദൂ​ര​സ്ഥി​തി​യിൽ അതു കാ​ണാ​തെ​പോ​കു​ന്നു. ‘ലഹ​ള​ക​ളു​ടെ’ എന്നു വം​ശ​പ്പേർ വീണ ഈകാലം നിറയെ ഇത്ത​രം ചി​ല്ല​റ​സം​ഭ​വ​ങ്ങ​ളാ​ണ്. നീ​തി​ന്യാ​യ​സം​ബ​ന്ധി​ക​ളായ അന്വേ​ഷ​ണ​ങ്ങൾ ആ അഗാ​ധ​ത​ക​ളെ വെ​ളി​പ്പെ​ടു​ത്തു​ക​യോ, ഒരു സമയം തൊ​ട്ടു നോ​ക്കു​ക​ത​ന്നെ​യോ ചെ​യ്തി​ട്ടി​ല്ല—ചരി​ത്ര​ത്തി​നു​ള്ള കാ​ര​ണം​കൊ​ണ്ട​ല്ല, മറ്റൊ​ന്നു​കൊ​ണ്ട്. അതു​കൊ​ണ്ട് അറി​യ​പ്പെ​ട്ട​വ​യും പ്ര​സി​ദ്ധീ​ക​രി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട​വ​യു​മായ സം​ഭ​വ​വി​ശേ​ഷ​ങ്ങ​ളു​ടെ കൂ​ട്ട​ത്തിൽ, ചില ഭാ​ഗ​ങ്ങൾ മറ​ന്നു​പോ​ക​യും മറ്റു ചിലതു നശി​ച്ചു​പോ​ക​യും ചെ​യ്തു​ക​ഴി​ഞ്ഞ വാ​സ്ത​വ​സ്ഥി​തി​ക​ളെ​സ്സം​ബ​ന്ധി​ച്ച് ഇതു​വ​രെ അറി​യ​പ്പെ​ട്ടി​ട്ടി​ല്ലാ​ത്ത പല​തി​നേ​യും ഞങ്ങൾ ഇവിടെ വെ​ളി​ച്ച​ത്തു കൊ​ണ്ടു​വ​രാൻ പോ​കു​ന്നു. ഈ മഹ​ത്ത​ര​ങ്ങ​ളായ നാ​ട​ക​ങ്ങ​ളി​ലെ അധികം നട​ന്മാ​രും ഇന്നി​ല്ല; പി​റ്റേ ദി​വ​സ​ത്തേ​ക്കു​ത​ന്നെ അവർ മി​ണ്ടാ​താ​യി​രി​ക്കു​ന്നു; അപ്പോൾ പി​ന്നെ എന്തി​നെ​പ്പ​റ്റി​യാ​ണ് ഞങ്ങൾ പറ​യു​ന്ന​തെ​ന്നു​വ​ച്ചാൽ, ഈയൊരു സമാ​ധാ​നം ഞങ്ങൾ​ക്കു​ണ്ട്; ഞങ്ങൾ ഇതു കണ്ടി​രി​ക്കു​ന്നു! ചില പേ​രു​കൾ ഞങ്ങൾ മാ​റ്റു​ന്നു—ചരി​ത്രം കഥ പറ​യു​ന്നു​ണ്ടെ​ന്ന​ല്ലാ​തെ, എതിർ​സാ​ക്ഷി പറ​യു​ന്നി​ല്ല; എങ്കി​ലും ഞങ്ങൾ എഴു​തി​ക്കാ​ണി​ക്കു​ന്ന സംഭവം വളരെ വാ​സ്ത​വ​മാ​ണ്. ഞങ്ങൾ ഇപ്പോൾ എഴു​തി​പ്പോ​രു​ന്ന ഗ്ര​ന്ഥ​ത്തി​ന്റെ സ്ഥി​തി​യ​നു​സ​രി​ച്ച് ഒരു ഭാ​ഗ​ത്തെ, ഒരു ചരി​ത്ര സം​ഭ​വ​ത്തെ, ഏറ്റ​വു​മ​ധി​കം അജ്ഞാ​ത​മാ​യ​തി​നെ, 1832 ജൂൺ 5-ം 6-ംനു കളിലെ ആ രണ്ടു ദി​വ​സ​ത്തെ, കഥ​മാ​ത്രം എടു​ത്തും​കാ​ണി​ക്കാം; എന്നാൽ ഞങ്ങൾ മാ​റ്റി​യി​ടാൻ പോ​കു​ന്ന ആ ഇരു​ണ്ട മൂ​ടു​പ​ട​ത്തി​നു​ള്ളിൽ ഈ ഭയ​ങ്ക​ര​മായ പൊ​തു​ജ​ന​പ​രാ​ക്ര​മ​ത്തി​ന്റെ വാ​സ്ത​വ​സ്വ​രൂ​പം മു​ഴു​വ​നും വാ​യ​ന​ക്കാർ​ക്ക് ഒരു നോ​ക്കു​കാ​ണാ​റാ​വു​ന്ന​വി​ധ​ത്തിൽ ഞങ്ങൾ അതു ചെ​യ്യും.

കു​റി​പ്പു​കൾ

[1] ഭര​ണ​പ​രി​വർ​ത്ത​നാ​ബ്ദ​ത്തി​ലെ ആദ്യ​ത്തെ മാസം.

[2] 16-ാം നൂ​റ്റാ​ണ്ടി​ലെ ഒരു ഫ്ര​ഞ്ച് തത്ത്വ​ജ്ഞാ​നി​യും പണ്ഡി​ത​നും.

[3] ആതെൻ​സി​ലെ സ്വ​രാ​ജ്യ​സ്നേ​ഹി​യായ ഒരു പ്ര​സി​ദ്ധ സേ​നാ​പ​തി.

[4] ഫ്രാൻ​സി​ലെ കൊ​ല്ല​പ്പെ​ട്ട രാ​ജ്ഞി​യു​ടെ പ്രി​യ​സു​ഹൃ​ത്ത്, ല ഫോർസ് കാ​രാ​ഗൃ​ഹ​ത്തിൽ​വെ​ച്ച് ഒരു;ഭര​ണ​പ​രി​വർ​ത്ത​ക​സം​ഘം ഇവ​ളു​ടെ തല വെ​ട്ടി.

[5] ഒരു ഫ്ര​ഞ്ച് സേ​നാ​പ​തി അവി​ഞോ​ങ്ങിൽ​വെ​ച്ചു പു​രു​ഷാ​ര​ത്താൽ കൊ​ല്ല​പ്പെ​ട്ടു.

[6] ഒരു സു​വി​ശേ​ഷം എഴു​തി​യി​ട്ടു​ള്ള ആൾ.

[7] സിം​ഹ​ത്തി​ന്റെ തലയും സ്ത്രീ​യു​ടെ ഉട​ലു​മു​ളള ഒരു രാ​ക്ഷ​സി ഒരു പാ​റ​മേ​ലി​മു​ന്ന് അതിലേ പോ​കു​ന്ന​വ​രോ​ട് ഒരു ചോ​ദ്യ​ത്തി​നു​ത്ത​രം പറ​യാ​നാ​വ​ശ്യ​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നു എന്നും പറ​യാ​ത്ത​വ​രെ കൊ​ല​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രു​ന്നു എന്നും ഒരു പു​രാ​ണ​ക​ഥ​യു​ണ്ട്.

[8] ഒരു റോം ചക്ര​വർ​ത്തി ഒരു കൊ​ല്ലം രാ​ജ്യ​ഭാ​രം ചെ​യ്ത​പ്പോ​ഴെ​യ്ക്ക് ആളുകൾ കൊ​ന്നു​ക​ള​ഞ്ഞു.

[9] മൂ​ന്നാം നൂ​റ്റാ​ണ്ടി​ന്റെ ആദ്യ​ത്തിൽ രാ​ജ്യ​ഭാ​രം ചെ​യ്തി​രു​ന്ന ഒരു റോം ചക്ര​വർ​ത്തി.

[10] ഒരു റോം ചക്ര​വർ​ത്തി.

[11] ഒരു റോം ചക്ര​വർ​ത്തി സ്വ​ന്തം പട്ടാ​ള​ക്കാ​രാൽ കൊ​ല്ല​പ്പെ​ട്ടു.

[12] ക്രി.മു.ഏക​ദേ​ശം 720-ൽ ജീ​വി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്ന ഹീ​ബ്രു തത്ത്വ​ജ്ഞാ​നി.

[13] നേ​പ്പിൾ​സി​ലെ ഒരു പ്ര​സി​ദ്ധ ലഹ​ള​ക്കാ​രൻ, ഓബെർ ഇതേ പേ​രി​ലെ​ഴു​തി​യി​ട്ടു​ളള ഒരു സം​ഗീ​ത​നാ​ട​ക​ത്തി​ലെ നായകൻ.

[14] റോം സാ​മ്ര​മാ​ജ്യ​ത്തോ​ടെ​തിർ​ത്ത അടി​മ​സ്സം​ഘ​ത്തി​ന്റെ നായകൻ.

[15] ഫ്രാൻ​സി​നും സ്വി​റ്റ്സർ​ല​ണ്ടി​നും നടു​ക്കു​ളള ഒരു​യ​രം​കു​റ​ഞ്ഞ പർ​വ്വ​ത​പ്പ​ര​പ്പു്.

[16] ഫ്രാൻ​സി​നും സ്പെ​യി​നി​നും നടു​ക്കു​ളള പർ​വ്വ​ത​പ്പ​ര​പ്പ്.

4.12.3
ഒരു ശവ​സം​സ്കാ​രം; വീ​ണ്ടും ജനി​ക്കു​വാ​നു​ള്ള ഒരു ഘട്ടം

1832-ലെ മെ​യ്മാ​സ​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി, ഒരു മൂ​ന്നു മാ​സ​മാ​യി വി​ഷൂ​ചിക ആളു​ക​ളു​ടെ ഉത്സാ​ഹ​ത്തെ തീരെ കെ​ടു​ത്തു​ക​യും അവ​രു​ടെ ക്ഷോ​ഭ​ത്തി​ന്റെ അനിർ​വ​ച​നീ​യ​വും വ്യ​സ​ന​മ​യ​വു​മായ ഒരു ശമ​ന​മു​ണ്ടാ​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്തി​രു​ന്നു​വെ​ങ്കി​ലും, പാ​രി​സ് തീ​പ്പി​ടി​ക്കാൻ തെ​യ്യാ​റാ​യി​ട്ടു കു​റ​ച്ചു കാ​ല​മാ​യി. ഞങ്ങൾ പറ​ഞ്ഞി​ട്ടു​ള്ള​തു​പോ​ലെ, ആ മഹാ​ന​ഗ​രം ഒരു തോ​ക്കു​പോ​ലെ​യാ​ണ്; അതു നി​റ​ച്ചു​ക​ഴി​ഞ്ഞാൽ​പ്പി​ന്നെ, ഒരു തീ​പ്പൊ​രി വീ​ണു​കി​ട്ടു​ക​യേ വേ​ണ്ടു വെടി പൊ​ട്ടി. 1832 ജൂണിൽ ആ തീ​പ്പൊ​രി ജെനറൽ ലമാർ​ക്കി​ന്റെ മര​ണ​മാ​യി​ത്തീർ​ന്നു.

ലമാർ​ക്ക് പ്ര​സി​ദ്ധ​നും ഉത്സാ​ഹി​യു​മാ​യി​രു​ന്നു. ചക്ര​വർ​ത്തി ഭര​ണ​കാ​ല​ത്തെ​ക്കും രാ​ജ​ത്വ​പു​നഃ​സ്ഥാ​പ​ന​ത്തി​ലേ​ക്കും ആവ​ശ്യ​മു​ള്ള​ത​രം ധൈ​ര്യം, യു​ദ്ധ​ക്ക​ള​ത്തി​ലെ ധൈ​ര്യ​വും കച്ചേ​രി​സ്ഥ​ല​ത്തി​ലെ ധൈ​ര്യ​വും, അയാൾ​ക്കു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. അയാൾ എത്ര​ക​ണ്ടു പരാ​ക്ര​മി​യോ അത്ര​ത​ന്നെ വാ​ഗ്മി​യു​മാ​ണ്; അയാ​ളു​ടെ പ്ര​സം​ഗ​ത്തി​ന്നു​ള്ളിൽ ഒരു വാൾ കാണാം. അയാൾ തന്റെ മുൻ​ഗാ​മി​യായ ഫ്വാ​യെ​പ്പോ​ലെ, ആജ്ഞാ​ശ​ക്തി​യെ നി​ല​നിർ​ത്തി​യ​തി​നു​ശേ​ഷം, സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​ത്തെ നി​ല​നിർ​ത്തി; അയാൾ ഇട​തു​ഭാ​ഗ​ത്തി​ന്റേ​യും അറ്റ​ത്തെ ഇട​തു​ഭാ​ഗ​ത്തി​ന്റേ​യും നടു​ക്ക് ഇരു​ന്നു—എന്നു​വെ​ച്ചാൽ, വരാ​നി​രി​ക്കു​ന്ന ഗു​ണ​ങ്ങ​ളെ സ്വീ​ക​രി​ച്ചി​രു​ന്ന​തു​കൊ​ണ്ട് അയാൾ ജന​ങ്ങ​ളു​ടെ കണ്ണി​ലു​ണ്ണി​യാ​യി; ചക്ര​വർ​ത്തി​യു​ടെ കീഴിൽ പണി​യെ​ടു​ത്തി​രു​ന്ന​തു​കൊ​ണ്ട് പൊ​തു​ജ​ന​ങ്ങ​ളു​ടേ​യും; നെ​പ്പോ​ളി​യൻ ഉള്ളു​കൊ​ണ്ടു സേ​നാ​പ​തി​യാ​ക്കി​ക്ക​ഴി​ഞ്ഞി​രു​ന്ന​തി​നാൽ അയാൾ കൊം​തെ​ഴെ​രാ​റി​ന്റെ​യും ദ്രു​വേ​യു​ടേ​യും കൂ​റ്റു​കാ​ര​നാ​യി​രു​ന്നു. 1815-ലെ സന്ധി തന്നോ​ടു​ചെ​യ്ത ഒര​പ​രാ​ധ​മാ​ണെ​ന്ന​നി​ല​യിൽ ഉദ്യോ​ഗ​ത്തിൽ​നി​ന്നു പി​രി​ഞ്ഞു. ഒരു സഹി​ച്ചു​കൂ​ടാ​ത്ത ഈർ​ഷ്യ​യോ​ടു​കൂ​ടി അയാൾ വെ​ല്ലി​ങ്ട​നെ വെ​റു​ത്തു—ഇതു പൊ​തു​ജ​ന​ങ്ങ​ളെ രസി​പ്പി​ച്ചു; പി​ന്നെ പതി​നേ​ഴു കൊ​ല്ല​ത്തേ​ക്കു വാ​ട്ടർ​ലു​യു​ദ്ധ​ത്തി​ന്റെ വ്യ​സ​നം അന്ത​സ്സിൽ സൂ​ക്ഷി​ച്ചു​പോ​ന്നു; ഇട​യ്ക്കു​ണ്ടായ സം​ഭ​വ​ങ്ങ​ളെ​യൊ​ന്നും അയാൾ കണ്ടു എന്നു ഭാ​വി​ച്ചി​ല്ല. മര​ണ​വേ​ദ​ന​യിൽ​ക്കി​ട​ക്കു​മ്പോൾ, ഊർ​ദ്ധ്വൻ വലി​ക്കെ, അയാൾ തനി​ക്കു നൂറു ദി​വ​സ്സ​ത്തെ ഭര​ണ​ത്തിൽ​പ്പെ​ട്ട ഉദ്യോ​ഗ​സ്ഥ​ന്മാർ സമ്മാ​നി​ച്ചി​രു​ന്ന വി​രു​തു​വാ​ളി​നെ മാ​റോ​ട​ണ​ച്ചു. നെ​പ്പോ​ളി​യൻ സൈ​ന്യം എന്നു​പ​റ​ഞ്ഞും കൊ​ണ്ടു​മ​രി​ച്ചു. ലമാർ​ക്കാ​ക​ട്ടെ, രാ​ജ്യം എന്നു​പ​റ​ഞ്ഞു​കൊ​ണ്ടു മരി​ച്ചു.

കരു​തി​യി​രു​ന്ന​പോ​ലെ​ത്ത​ന്നെ, അയാ​ളു​ടെ മര​ണ​ത്തെ ജന​ങ്ങൾ ഒരു നഷ്ട​മാ​യി കരുതി; ഭര​ണാ​ധി​കാ​രി​കൾ ഒരു തഞ്ച​മാ​യും. ഈ മരണം ഒരു കഷ്ട​സം​ഭ​വ​മാ​യി​രു​ന്നു. കഠി​ന​മായ സക​ല​വു​മെ​ന്ന​പോ​ലെ, ഈ കഷ്ട​സം​ഭ​വം ലഹ​ള​യാ​യി പരി​ണ​മി​ച്ചേ​ക്കാം. അങ്ങ​നെ​യാ​ണു​ണ്ടാ​യ​ത്.

തലേ ദിവസം വൈ​കു​ന്നേ​ര​വും, ലമാർ​ക്കി​ന്റെ ശവ​സം​സ്കാ​രം നട​ത്താൻ നി​ശ്ച​യി​ച്ചി​രു​ന്ന പി​റ്റേ ദിവസം രാ​വി​ലെ​യും, ഘോ​ഷ​യാ​ത്ര​യ്ക്കു​ള്ള തെ​രു​വു​ക​ളി​ലൊ​ന്നായ ഫോബൂർ സാങ് ആന്ത്വാ​ണ് ഒരു ഭയ​ങ്ക​ര​മ​ട്ട​വ​ലം​ബി​ച്ചു. ആ ലഹ​ള​പി​ടി​ച്ച തെ​രു​വു​വ​ല​പ്പ​ണി മു​ഴു​വ​നും ജന​സം​സാ​രം​കൊ​ണ്ടു നി​റ​ഞ്ഞു. ആളുകൾ കഴി​വു​ള്ളേ​ട​ത്തോ​ളം ആയു​ധ​ധാ​രി​ക​ളാ​യി ആശാ​രി​മാർ തങ്ങ​ളു​ടെ പണി​പ്പു​ര​യു​ടെ വാ​തിൽ​മേ​ല്പ​ടി​ക​ളെ ‘വാതിൽ അടി​ച്ചു​പൊ​ളി​ക്കാൻ’ കൈ​യി​ലെ​ടു​ത്തു. ഒരാൾ ഒരു കീ​ഴ്ക്കാ​ലു​റ​നെ​യ്ത്തു​കാ​ര​ന്റെ കൊ​ക്ക​സ്സൂ​ചി​യെ​ടു​ത്തു കൊക്ക വലി​ച്ചു കള​ഞ്ഞു കു​റ്റി​മുന കൂർ​പ്പി​ച്ച് ഒരു കട്ടാ​ര​മു​ണ്ടാ​ക്കി. ‘ആക്ര​മി​ക്കു’വാൻ ആർ​ത്തി​പ്പെ​ടു​ന്ന മറ്റൊ​രാൾ മൂ​ന്നു​ദി​വ​സ​മാ​യി ഉടു​പ്പി​ട്ടു കി​ട​ന്നു​റ​ങ്ങു​ന്നു. ലൊം​ബി​യെ എന്നു പേരായ ഒരാ​ശാ​രി ഒരു ചങ്ങാ​തി​യെ കണ്ടു​മു​ട്ടി, ആ ചങ്ങാ​തി ചോ​ദി​ച്ചു ‘എവി​ടെ​യ്ക്ക്?’ ഏ, അപ്പോൾ എനി​ക്കാ​യു​ധ​മി​ല്ല.’ ‘എന്നി​ട്ട്?’ ‘ഞാൻ എന്റെ പണി​മു​റ്റ​ത്തെ​യ്ക്കു വട​ക്കു​നോ​ക്കി എടു​ക്കാൻ പോ​ക​യാ​ണ്.’ ‘എന്തി​ന്?’ ലൊം​ബി​യെ ചോ​ദി​ച്ചു ‘എനി​ക്ക​റി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാ’ ചു​റു​ചു​റു​ക്കു​ള്ള ഏതോ ഒരു ഭര​ണ​പ​രി​വർ​ത്ത​കൻ വഴി​യി​ലൂ​ടെ പോ​കു​ന്ന ചില പണി​ക്കാ​രോ​ടു പറ​ഞ്ഞു ‘നി​ങ്ങൾ ഇവിടെ വന്നാ​ട്ടെ!’ അയാൾ അവർ​ക്കു പത്തു സൂ​വി​ന്റെ വീ​ഞ്ഞു വാ​ങ്ങി​ക്കൊ​ടു​ത്തി​ട്ടു ചോ​ദി​ച്ചു: ‘നി​ങ്ങൾ​ക്കു പ്ര​വൃ​ത്തി​യു​ണ്ടോ?’ ‘ഇല്ല’ ‘നി​ങ്ങൾ ബരി​യേർ​ഷ​ര​മോ​ന്നി​നും ബരി​യേർ​മോ​ങ്ത്രു​ലി​നും നടു​ക്കു​ള്ള ഫിൽ​പി​യേ​റി​ലെ​യ്ക്കു ചെ​ല്ലിൻ; അവിടെ പണി​യു​ണ്ട്.’ ഫിൽ​പി​യേ​റിൽ ചെ​ന്ന​പ്പോൾ അവിടെ തോ​ക്കു​ക​ളും വെ​ടി​മ​രു​ന്നു​മാ​ണ് കണ്ട​ത്. ചില പ്ര​സി​ദ്ധ​നേ​താ​ക്ക​ന്മാർ വീ​ടു​വീ​ടാ​യി നട​ന്ന് ആളെ​ശ്ശേ​ഖ​രി​ച്ചി​രു​ന്നു ബരി​യേർ ദ്യു ത്രോ​ങ്ങി​ന​ടു​ത്തു ബർ​ത്തെ​ലി​മി​യു​ടെ കട​യി​ലും, പെ​ത്തി​ഷ​പ്പോ​വി​നോ​ട​ടു​ത്തു​ള്ള കപ്പ​ലി​ന്റെ കട​യി​ലും​വെ​ച്ചു കു​ടി​ക്കു​ന്ന​വർ ഒരു സഗൗ​ര​വ​മ​ട്ടിൽ അന്യോ​ന്യം സം​ഭാ​ഷ​ണം തു​ട​ങ്ങി. അവർ പറ​യു​ന്ന​തു കേ​ട്ടു. ‘നി​ങ്ങൾ നി​ങ്ങ​ളു​ടെ കൈ​ത്തോ​ക്കെ​ടു​ത്തി​ട്ടു​ണ്ടോ?’ ‘എന്റെ മാർ​ക്കു​പ്പാ​യ​ത്തി​ന്ന​ടി​യിൽ’ ‘നി​ങ്ങ​ളോ?’ ‘എന്റെ ഉൾ​ക്കു​പ്പാ​യ​ത്തി​നു​ള്ളിൽ.’ റ്യൂ ത്രു​വേർ​സി​യേ​റിൽ ബ്ലാ​ങ്ങി​ന്റെ പണി​പ്പു​ര​യ്ക്കു മുൻ​പി​ലും, മെ​സൊ​ണ​ങ്ബ്രു​ലെ​യു​ടെ പണി​മു​റ്റ​ത്ത് ആയു​ധ​പ്പ​ണി​ക്കാ​രൻ ബർ​നി​യേ​റു​ടെ മു​റി​ക്കു​മുൻ​പി​ലും വെ​ച്ച് ആൾ​ക്കൂ​ട്ട​ങ്ങൾ അന്യോ​ന്യം മന്ത്രി​ച്ചു. അക്കൂ​ട്ട​ത്തിൽ, ‘ദി​വ​സം​പ്ര​തി തർ​ക്കി​ക്കേ​ണ്ടി​വ​ന്ന​തു​കൊ​ണ്ട്’ എജ​മാ​ന​ന്മാർ എപ്പോ​ഴും പണി​യിൽ​നി​ന്നു പി​രി​ച്ച​യ​ച്ചി​രു​ന്ന​തി​നാൽ ഒരാ​ഴ്ച​യോ​ളം​കാ​ലം ഒരി​ട​ത്തും നി​ല്ക്ക​യു​ണ്ടാ​യി​ട്ടി​ല്ലാ​ത്ത മവോ എന്നു പേരായ ഒരാ​ളു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു അയാൾ പി​റ്റേ ദിവസം റ്യു മെ​നിൽ​മോ​ങ് താ​ങ്ങി​ലെ നട​ക്കാ​വിൽ​വെ​ച്ചു കൊ​ല്ല​പ്പെ​ട്ടു. ആ ലഹ​ള​യിൽ​ത്ത​ന്നെ കി​ട​ന്നു​ചാ​വാ​നു​ള്ള പ്രെ​ത്തൊ​വാ​ക​ട്ടെ മവോ​വി​നെ സഹാ​യി​ച്ചു; ‘നി​ങ്ങ​ളു​ടെ ഉദ്ദേ​ശ്യ​മെ​ന്താ​യി​രു​ന്നു?’എന്ന ചോ​ദ്യ​ത്തി​നു മറു​പ​ടി പറ​ഞ്ഞും: ‘രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹം.’ ഫോബൂർ സാ​ങ്മാർ​സോ​വി​ലേ​ക്കു​ള്ള ഭര​ണ​പ​രി​വർ​ത്തന പ്ര​തി​നി​ധി​യായ ലെ​മ​രാ​ങ്ങി​നെ അവർ കാ​ത്തു. വ്യു ദ് ബേർ​സി​ലെ മൂ​ല​യ്ക്കൽ പണി​ക്കാർ യോഗം കൂടി. കു​റി​വാ​ക്കു​ക​ളെ അവർ പര​സ്യ​മാ​യി​ത്ത​ന്നെ കൈ​മാ​റി.

അതു​പ്ര​കാ​രം, വെ​യി​ലും മഴ​യു​മു​ള്ള ഒരു ദി​വ​സ​മായ ജൂൺ 5-ാംനു മുൻ​ക​രു​തൽ​മൂ​ലം വലു​പ്പം കൂ​ടി​യി​രു​ന്ന ഭട​സം​ഘ​ത്താൽ പരി​വൃ​ത​മായ ലമാർ​ക്കി​ന്റെ ശവ സം​സ്കാ​ര​ഘോ​ഷം പാ​രി​സ് കട​ന്നു. മൂ​ടു​പ​ട​മി​ട്ട ചെ​ണ്ട​ക​ളോ​ടും താ​ഴ്ത്തി​പ്പി​ടി​ച്ച തോ​ക്കു​ക​ളോ​ടും കൂടിയ രണ്ടു പട്ടാ​ള​വ​കു​പ്പു​കൾ, അരയിൽ വാ​ളു​ക​ളോ​ടു​കൂ​ടിയ രണ്ടാ​യി​രം രാ​ഷ്ട്രീയ രക്ഷി​ഭ​ട​ന്മാർ ശവ​മ​ഞ്ച​ത്തി​ന് അക​മ്പ​ടി​കൂ​ടി. ശവ​വ​ണ്ടി വലി​ച്ചി​രു​ന്ന​തു ചെ​റു​പ്പ​ക്കാ​രാ​ണ്. ബഹു​മാ​ന​ചി​ഹ്ന​മായ തൂ​പ്പു​ചെ​ണ്ടും വഹി​ച്ച അനാ​ഥ​മ​ന്ദി​ര​ത്തി​ലെ ഉദ്യോ​ഗ​സ്ഥ​ന്മാർ അതിനെ തൊ​ട്ട​ടു​ത്തു നട​ന്നി​രു​ന്നു. ഉട​നെ​ക്ഷു​ഭി​ത​വും അപ്ര​തീ​ക്ഷി​ത​വും സം​ഖ്യാ​തീ​ത​വു​മായ ഒരു ജന​ക്കൂ​ട്ടം—പൊ​തു​ജന സു​ഹൃ​ത്സം​ഘ​ത്തി​ലെ അം​ഗ​ങ്ങൾ, നി​യ​മ​വി​ദ്യാർ​ത്ഥി​കൾ, വൈ​ദ്യ​വി​ദ്യാർ​ത്ഥി​കൾ, എല്ലാ രാ​ജ്യ​ത്തു​നി​ന്നു​മു​ള്ള അഭ​യാർ​ത്ഥി​കൾ, സ്പെ​യി​നി​ലേ​യും ഇറ്റ​ലി​യി​ലേ​യും ജർ​മ്മ​നി​യി​ലേ​യും പോ​ള​ണ്ടി​ലേ​യും കൊ​ടി​ക്കൂ​റ​കൾ, മൂ​ന്നു നി​റ​മു​ള്ള നേർ​ക്കൊ​ടി​കൂ​റ​കൾ, എല്ലാ​ത്ത​ര​വും കൊ​ടി​യ​ട​യാ​ള​ങ്ങൾ, പച്ച​ത്തു​പ്പു​ക​ളും ഇള​ക്കി​ക്കൊ​ണ്ടു​ള്ള കു​ട്ടി​കൾ, അന്നു പണി​ക്കു പോ​വാ​തെ ശഠി​ച്ചു നി​ന്നി​രു​ന്ന ആശാ​രി​മാ​രും കല്ലു​വെ​ട്ടി​ക​ളും കട​ലാ​സ്സു​തൊ​പ്പി​കൊ​ണ്ടു വേർ​തി​രി​ച്ച​റി​യാ​വു​ന്ന അച്ച​ടി​വേ​ല​ക്കാർ ഇങ്ങ​നെ—ഈര​ണ്ടു പേ​രാ​യും മു​മ്മൂ​ന്നു പേ​രാ​യും വരി ചേർ​ന്നു, കൂ​ക്കി​വി​ളി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു, മി​ക്ക​പേ​രും വടി വീ​ശി​യും, ചിലർ വാൾ വീ​ശി​യും, ഒരു ക്ര​മ​വു​മി​ല്ലാ​തെ​യും എന്നാൽ ഒരാ​ത്മാ​വോ​ടു​കൂ​ടി​യും, ചി​ല​പ്പോൾ ഒരു ലഹ​ള​പി​ടി​ച്ച കൂ​ട്ട​പ്പാ​ച്ചി​ലാ​യും വീ​ണ്ടും വരി​ചേർ​ന്നും വന്ന​ടി​ഞ്ഞു. സൈ​ന്യാം​ഗ​ങ്ങൾ സ്വയം നേ​താ​ക്ക​ന്മാ​രാ​യി; ഒരു കൂ​ട്ടു​കൈ​ത്തോ​ക്ക് ആളുകൾ കാണെ പി​ടി​ച്ചി​ട്ടു​ള്ള ഒരാൾ ആ ആൾ​ക്കൂ​ട്ട​ത്തെ പരീ​ക്ഷ​ണം ചെ​യ്യു​ന്ന​താ​യി തോ​ന്നി; അയാ​ളു​ടെ മുൻ​പിൽ ആൾ​ക്കൂ​ട്ട​ങ്ങൾ വഴി​മാ​റി​യി​രു​ന്നു. നട​ക്കാ​വു​ക​ളി​ലെ നട​വ​ഴി​ക​ളി​ലും, മര​ങ്ങ​ളു​ടെ കൊ​മ്പു​ക​ളി​ലും, ജനാ​ല​പ്പു​റം​ത​ട്ടു​ക​ളി​ലും, കി​ളി​വാ​തി​ല്ക്ക​ലും, മേ​ല്പു​ര​കൾ​ക്കു മു​ക​ളി​ലു​മാ​യി പു​രു​ഷ​ന്മാ​രു​ടേ​യും സ്ത്രീ​ക​ളു​ടേ​യും കു​ട്ടി​ക​ളു​ടേ​യും തല നി​റ​ഞ്ഞു; എല്ലാ കണ്ണു​ക​ളി​ലും ഉൽ​ക്ക​ണ്ഠ തി​ങ്ങി. ആയു​ധ​ധാ​രി​ക​ളായ ഒരാൾ​ക്കൂ​ട്ടം കട​ന്നു​പോ​യി; ഭയ​പ്പെ​ട്ടു​പോയ ഒരാൾ​ക്കൂ​ട്ടം അതു നോ​ക്കി​നി​ന്നു.

ഭര​ണാ​ധി​കാ​രി​ക​ളാ​ണെ​ങ്കിൽ, അവർ എല്ലാം കണ്ടു​വെ​യ്ക്കു​ക​യാ​ണ്. വാ​ളി​ന്മേൽ കൈ​വെ​ച്ചു​കൊ​ണ്ട് അവർ ശ്ര​ദ്ധി​ച്ചു​നോ​ക്കി. കു​തി​ര​പ്പു​റ​ത്തു കയറി, തലയിൽ കാ​ഹ​ള​ങ്ങ​ളോ​ടു​കൂ​ടി, തി​ര​പ്പെ​ട്ടി​കൾ നിറയെ തി​ര​യാ​യി, തോ​ക്കു​ക​ളും നി​റ​ച്ചു​നാ​ലു കു​തി​ര​പ്പ​ട്ടാ​ള​വ​കു​പ്പു​കൾ, പതി​ന​ഞ്ചാം ലൂയി എന്ന സ്ഥ​ല​ത്തു, മുൻ​പോ​ട്ടു പാ​ഞ്ഞെ​ത്തു​വാൻ തെ​യ്യാ​റാ​യി നി​ല്ക്കു​ന്നു; ലത്തീൻ​പ്ര​ദേ​ശ​ത്തും ഴാർ​ഴാ​ങ് ദ് പ്ലാ​ന്തി​ലും നഗ​ര​ര​ക്ഷി​ഭ​ട​സം​ഘം തെ​രു​വു​തെ​രു​വാ​യി അണി​നി​ന്നി​രു​ന്നു; അല്ലോ​വാ​ങ്ങിൽ ഒരു സാദി സൈ​ന്യ​മു​ണ്ട് ഗ്രേ​വിൽ 12-ാം വകു​പ്പു കാ​ലാൾ​പ്പ​ട​യു​ടെ പകുതി-​ ബാ​ക്കി​ഭാ​ഗം—ബസ്തീ​ലി​ലാ​യി​രു​ന്നു; സെ​ലെ​സ്താ​ങ്ങിൽ ആറാം വകു​പ്പു സാദി സൈ​ന്യം; ലു​വ്യ​രാ​ജ​ധാ​നി​യു​ടെ മു​റ്റം നിറയെ പീ​ര​ങ്കി​പ്പ​ട്ടാ​ള​വും. ബാ​ക്കി​യു​ള്ള സൈ​ന്യ​ങ്ങ​ളെ​ല്ലാം അതാതു താ​വ​ള​ങ്ങ​ളിൽ​ത്ത​ന്നെ​യാ​യി​രു​ന്നു—പാ​രി​സ്സി​ന്റെ ചു​റ്റു​പു​റ​ങ്ങ​ളി​ലു​ള്ള സൈ​ന്യ​ങ്ങ​ളെ കൂ​ട്ടാ​തെ​യാ​ണ്— അസ്വ​സ്ഥ​രാ​യി​രു​ന്ന​തു​കൊ​ണ്ടു ഭര​ണാ​ധി​കാ​രി​കൾ ആ ഭയ​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്ന പൊ​തു​ജ​ന​ക്കൂ​ട്ട​ത്തി​ന്റെ മേൽ വീഴാൻ പാ​ക​ത്തിൽ ഇരു​പ​ത്തി​നാ​ലാ​യി​രം പട്ടാ​ള​ക്കാ​രെ നഗ​ര​ത്തി​നു​ള്ളി​ലും മു​പ്പ​തി​നാ​യി​രം പേരെ നഗ​ര​ത്തി​നു പു​റ​ത്തും തെ​യ്യാ​റാ​ക്കി​യി​ട്ടു​ണ്ട്.

കൊ​ട്ടാ​ര​പ്പ​രി​ചാ​ര​ക​ന്മാ​രു​ടെ ഇടയിൽ പലതരം വി​രു​ദ്ധ​സം​സാ​ര​ങ്ങൾ നട​ന്നു. രാ​ജ​ഭ​ക്ത​ന്മാ​രു​ടെ സൂ​ത്ര​പ്പ​ണി​ക​ളെ​പ്പ​റ്റി​യും സൂ​ചി​പ്പി​ച്ചി​രു​ന്നു. പൊ​തു​ജ​ന​ങ്ങൾ ചക്ര​വർ​ത്തി​പ​ദ​ത്തി​ലി​രു​ത്താൻ നി​ശ്ച​യി​ച്ചി​രി​ക്കെ, ഈശ്വ​രൻ കൊ​ന്നു​ക​ള​യാൻ കരു​തി​യി​രു​ന്ന ദ്യു​ക് ദ് റെ​യി​ഷ് താ​ദി​നെ​പ്പ​റ്റി അവർ സം​സാ​രി​ച്ചു. ഇന്നും ആരെ​ന്ന​റി​ഞ്ഞി​ട്ടി​ല്ലാ​ത്ത ഒരാൾ, പൊ​തു​ജ​ന​ങ്ങൾ കൈ​യി​ലാ​ക്കി​യി​രു​ന്ന രണ്ട് ‘ഓവർ​സി​യർ’ മാർ ഒരു നി​ശ്ചി​ത​സ​മ​യ​ത്തു ജന​സം​ഘ​ത്തി​ന് ആയു​ധ​പ്പ​ണി​പ്പു​ര​യു​ടെ വാതിൽ തു​റ​ന്നു​കൊ​ടു​ക്കു​മെ​ന്ന് അറി​യി​ച്ചു. അവിടെ കൂ​ടി​യി​രു​ന്ന​തിൽ അധികം പേ​രു​ടേ​യും മറ​വ​റ്റ നെ​റ്റി​ത്ത​ട​ങ്ങ​ളിൽ ഉദി​ച്ചു​ക​ണ്ടി​രു​ന്ന​ത് ആശാ​ഭം​ഗ​ത്തോ​ടു കൂ​ടി​ക്ക​ലർ​ന്ന ഉത്സാ​ഹ​മാ​ണ്. എന്നാൽ അത്ത​രം ക്ര​മ​ര​ഹി​ത​മെ​ങ്കി​ലും ഉൽ​കൃ​ഷ്ട​ത​ര​മായ മനോ​വൃ​ത്തി​യാൽ പ്രേ​രി​ത​മായ ആൾ​ക്കൂ​ട്ട​ത്തി​നി​ട​യിൽ ദു​ഷ്ട​ന്മാ​രു​ടെ മു​ഖ​ങ്ങ​ളും ‘നമു​ക്കു കൊ​ള്ള​യി​ടുക’ എന്നു പറഞ്ഞ നി​കൃ​ഷ്ട​വ​ക്ത്ര​ങ്ങ​ളും അവി​ട​വി​ടെ​യു​ണ്ട്. കു​ഴി​നി​ല​ങ്ങ​ളു​ടെ അടി​ത്ത​ട്ടു കു​ത്തി​യി​ള​ക്കു​ക​യും വെ​ള്ള​ത്തിൻ​മീ​തെ ആകെ ചളി പൊ​ന്തി​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്യു​ന്ന ചില ലഹ​ള​ക​ളു​ണ്ട്. ‘നല്ല പയ​റ്റെ’ത്തിയ പൊ​ല്ലീ​സ്സു​കാർ​ക്ക് അപ​രി​ചി​ത​മ​ല്ലാ​ത്ത ഒര​സാ​ധാ​ര​ണ​ക്കാ​ഴ്ച.

അസ്വാ​സ്ഥ്യ​മ​യ​മായ മന്ദ​ഗ​തി​യിൽ ഘോ​ഷ​യാ​ത്ര പരേ​ത​ന്റെ വീ​ട്ടിൽ​നി​ന്നു നട​ക്കാ​വു​ക​ളി​ലൂ​ടെ ബസ്തീൽ​വ​മെ എത്തി. ഇട​യ്ക്കി​ട​യ്ക്കു മഴ പെ​യ്തു, ആ ആൾ​ക്കൂ​ട്ട​ത്തി​ന്നു മഴ നി​സ്സാ​ര​മാ​യി​രു​ന്നു. പല സം​ഭ​വ​ങ്ങ​ളും— വങ്ദോം​സ്തം​ഭ​ത്തെ ശവ​മ​ഞ്ചം പ്ര​ദ​ക്ഷി​ണം വെ​ച്ച​ത്, തലയിൽ തൊ​പ്പി​യോ​ടു​കൂ​ടി ഒരു ജനാ​ല​പ്പു​റ​ന്ത​ട്ടിൽ കാ​ണ​പ്പെ​ട്ട ഫി​റ്റ്സ് ജെ​യിം​സി​ന്റെ മേ​ലെ​യ്ക്കു കല്ലേ​റു​ണ്ടാ​യ​ത്, ഒരു പൊ​തു​ജ​ന​ക്കൊ​ടി​ക്കൂ​റ​യിൽ​നി​ന്നു പഴയ പൂ​വൻ​കോ​ഴി​യ​ട​യാ​ളം പറി​ച്ചെ​ടു​ത്തു ചളി​യി​ലി​ട്ടു ചവു​ട്ടി​യ​ത്, സാങ് മർ​തെ​ങ് പ്ര​ദേ​ശ​ത്തു​വെ​ച്ച് ഒരു വാൾ​വെ​ട്ടു​കൊ​ണ്ട് ഒരു പൊ​ല്ലീ​സ്സു​കാ​ര​ന്നു മു​റി​യേ​റ്റ​ത്, 12–50 വകു​പ്പു കാ​ലാൾ​പ്പ​ട​യി​ലെ ഒരു​ദ്യോ​ഗ​സ്ഥൻ ഞാൻ പൊ​തു​ജ​ന​ഭാ​ഗ​ത്താ​ണ് എന്നു വി​ളി​ച്ചു​പ​റ​ഞ്ഞ​ത്, പു​റ​ത്തേ​യ്ക്കി​റ​ങ്ങ​രു​തെ​ന്നു​ള്ള ആജ്ഞ​യെ അതി​ലം​ഘി​ച്ച് ശി​ല്പ​വി​ദ്യാ​ല​യ​ത്തി​ലെ വി​ദ്യാർ​ത്ഥി​കൾ അപ്ര​തീ​ക്ഷി​ത​മാ​യി വന്നു​ചേർ​ന്ന​ത്, ‘ശി​ല്പ​വി​ദ്യാ​ല​യ​ത്തി​നു​ദീർ​ഘാ​യു​സ്സ്! ജന​പ്ര​തി​നി​ധി​ഭ​ര​ണ​ത്തി​നു ദീർ​ഘാ​യു​സ്സ്’ എന്നു​ള്ള ആർ​പ്പു​വി​ളി—ഇതെ​ല്ലാം, ശവ​സം​സ്കാ​ര​ഘോ​ഷ​യാ​ത്ര​യിൽ അവി​ട​വി​ടെ​യു​ണ്ടായ സവി​ശേ​ഷ​ത​ക​ളാ​ണ്. ബസ്തീ​ലിൽ​വെ​ച്ചു ഫോ​ബൂർ​സാ​ങ് അന്ത്യാ​ങ്ങിൽ​നി​ന്ന് ഇറ​ങ്ങി​വ​ന്ന അസാ​ധാ​ര​ണ​ങ്ങ​ളും ഭയ​ങ്ക​ര​ങ്ങ​ളു​മായ നീണ്ട പു​രു​ഷാ​ര​ങ്ങൾ ഘോ​ഷ​യാ​ത്ര​യ്ക്ക് ഒരേ​പ്പു​ണ്ടാ​ക്കി, ഒരു​ത​രം വല്ലാ​ത്ത പത​ഞ്ഞു​മ​റി​യൽ ആ ആൾ​ക്കൂ​ട്ട​ത്തെ ക്ഷോ​ഭി​ച്ചു.

ഒരാൾ മറ്റൊ​രാ​ളോ​ട് പറ​ഞ്ഞു​കേ​ട്ടു; ‘ഒരു ചു​ക​ന്ന താ​ടി​യു​ള്ള ആ ആളെ​ക​ണ്ടു​വോ?, വെടി വെ​യ്ക്കാ​റാ​യാൽ നമു​ക്ക് അതി​നു​ള്ള ആജ്ഞ തരാൻ അദ്ദേ​ഹ​മാ​ണ്.’ ആ ചെ​മ്പൻ​താ​ടി​ക്കാ​രൻ ഇതേ ചു​മ​ത​ല​യോ​ടു​കൂ​ടി​ത്ത​ന്നെ മറ്റൊ​രു ലഹ​ള​യി​ലും, ക്വെ​നി​സെ പ്ര​ദേ​ശ​ത്തു നട​ന്ന​തി​ലും, ഉണ്ടാ​യി​രു​ന്നു എന്നു തോ​ന്നു​ന്നു.

ശവ​വ​ണ്ടി ബസ്തീൽ കട​ന്നു, ചെ​റു​വാൽ പി​ന്നി​ട്ട്, ഓസ്തെർ​ലി​ത്സ് പാ​ല​ത്തി​ന്റെ പുൽ​ത്ത​കി​ടി​യി​ലെ​ത്തി. അവിടെ അതു നി​ന്നു. ആ സമ​യ​ത്ത് ഒന്നോ​ടി​ച്ചു നോ​ക്കു​ന്ന​പ​ക്ഷം തല പുൽ​ത്ത​കി​ടി​യി​ലും വാൽ​ബൂ​ദോ​ങ് പാ​താ​റി​ലു​മാ​യു​ള്ള ഒരു വാൽ​ന​ക്ഷ​ത്ര​ത്തി​ന്റെ മട്ടു തോ​ന്നി​ക്കു​ന്ന ആ ആൾ​ക്കൂ​ട്ടം ബസ്തീൽ മു​ഴു​വ​നും മൂടി, പൊർ​ത്സാ​ങ്മർ​തെ​ങ് വരെ നട​ക്കാ​വിൽ നീ​ണ്ടു​നി​ന്നി​രു​ന്നു ശവ​വ​ണ്ടി​യു​ടെ ചു​റ്റും ഒരു വൃ​ത്തം വര​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ട്. വമ്പി​ച്ച ജന​സം​ഘം ഒന്നും മി​ണ്ടു​ന്നി​ല്ല ലഫ​യെ​ത്ത് സം​സാ​രി​ച്ചു. ലമാർ​ക്കോ​ട് അവ​സാ​ന​യാ​ത്ര പറ​ഞ്ഞു. ഇത് ഉത്കൃ​ഷ​ട​വും ഉള്ളിൽ​ത്ത​ട്ടു​ന്ന​തു​മായ ഒരു ഘട്ട​മാ​യി​രു​ന്നു, എല്ലാ​വ​രും തൊ​പ്പി​യെ​ടു​ത്തു, എല്ലാ​വ​രു​ടേ​യും ഹൃദയം മി​ടി​ച്ചു.

പെ​ട്ടെ​ന്നു കറു​ത്ത ഉടു​പ്പി​ട്ടി​ട്ടു​ള്ള ഒരാൾ കു​തി​ര​പ്പു​റ​ത്ത ഒരു ചു​ക​ന്ന കൊ​ടി​യോ​ടു​കൂ​ടി—മറ്റു ചി​ല​രു​ടെ പക്ഷ​ത്തിൽ ഒരു ചു​ക​ന്ന സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​ത്തൊ​പ്പി അറ്റ​ത്തു​ള്ള ഒരു കു​ന്ത​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി—ആ ആൾ​ക്കൂ​ട്ട​ത്തി​നു നടു​വിൽ ആവിർ​ഭ​വി​ച്ചു ലഫ​യേ​ത്ത് തല തി​രി​ച്ചു. എക്സെൽ​മാ​ങ് ഘോ​ഷ​യാ​ത്ര​യെ വി​ട്ടു​പോ​യി. ഈ ചു​ക​പ്പു​കൊ​ടി ഒരു ക്ഷോ​ഭ​മു​ണ്ടാ​ക്കി, അതി​നി​ട​യ​ക്ക് അതു മറ​യു​ക​യും​ചെ​യ്തു. ബൂർ​ദോ​ങ് മു​ത​ല്ക്ക് ഓസ്തെർ​ലി​ത്സ് പാ​ലം​വ​രെ​യ്ക്കും തി​ര​മാ​ല​ക​ളെ​പ്പോ​ലു​ള്ള ആർ​പ്പു​വി​ളി​ക​ളിൽ ഒന്നു ജന​ക്കൂ​ട്ട​ത്തെ ഇള​ക്കി​മ​റി​ച്ചു രണ്ടു പടു​കൂ​റ്റൻ​കൂ​ക്കി​വി​ളി ആകാ​ശ​ത്തേ​ക്കു പൊ​ങ്ങി, ‘ലമാർ​ക്കി​നെ സം​സ്കാ​ര​സ്ഥ​ല​ത്തേ​ക്കു ലഫ​യേ​ത്തി​നെ ടൗൺ​ഹാ​ളി​ലേ​ക്ക്!’ ജന​സം​ഘ​ത്തി​ന്റെ ആർ​പ്പു​വി​ളി​കൾ​ക്കി​ട​യിൽ. ചില ചെ​റു​പ്പ​ക്കാർ തങ്ങ​ളെ പൂ​ട്ടി​ക്കെ​ട്ടി ശവ​വ​ണ്ടി​യി​ലു​ള്ള ലമാർ​ക്കി​നേ​യും കൊ​ണ്ടു് ഓസ്തെ​ലി​ത്സ് പാലം വഴി​ക്കു നട​ന്നു; ലഫ​യേ​ത്തി​നെ ഒരു കൂ​ലി​വ​ണ്ടി​യിൽ​ക്കേ​റ്റി മോർ​ലാ​ങ് പാ​താർ​വ​ഴി​ക്കും കൊ​ണ്ടു​പോ​യി.

ലഭി​യേ​ത്തി​ന്റെ ചു​റ്റും​കൂ​ടി അഭി​ന​ന്ദി​ച്ചി​രു​ന്ന​വ​രു​ടെ കൂ​ട്ട​ത്തിൽ ലെ​ഡി​ഗ്സ് നൈദർ എന്നു പേരായ ഒരു ജർ​മ്മ​നി​ക്കാ​ര​നു​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു; അയാൾ ഒരു നൂറു വയ​സ്സാ​യ​തി​നു​ശേ​ഷം പി​ന്നീ​ടു മരി​ച്ചു; അയാൾ 1776-ലെ യു​ദ്ധ​ത്തി​ലു​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു; അയാൾ വാ​ഷി​ങ്ട​ന്റെ കീഴിൽ ടെ​ന്റൻ യു​ദ്ധ​ത്തി​ലു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. ലഫ​യേ​ത്തി​ന്റെ കീഴിൽ ബ്രാ​ണ്ടി​വേ​നി​ലും.

ഈയി​ട​യ്ക്ക് ഇട​ത്തേ പു​ഴ​വ​ക്ക​ത്തു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന നഗ​ര​ര​ക്ഷി​സാ​ദി​കൾ മുൻ​പോ​ട്ടു വരാൻ തു​ട​ങ്ങി; അവർ പാ​ല​ത്തെ തട​യാ​നെ​ത്തി; വല​ത്തേ പു​ഴ​വ​ക്ക​ത്തു​ള്ള സെ​ലെ​സ്താ​ങ്ങിൽ​നി​ന്നു കു​തി​ര​പ്പ​ട​യാ​ളി​ക​ളും എത്തി​ക്കൂ​ടി; മോർ​ലാ​ങ് പാ​താ​റി​ലേ​ക്കു​ള്ള മാർ​ഗ്ഗം തട​ഞ്ഞു, ലഫ​യേ​ത്തി​നെ വലി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു​പോ​യി​രു​ന്ന​വർ പാ​താ​റി​ന്റെ മൂ​ല​യ്ക്കൽ​വെ​ച്ച് ആ കു​തി​ര​പ്പ​ട്ടാ​ള​ത്തെ കണ്ടെ​ത്തി ഉച്ച​ത്തിൽ​പ്പ​റ​ഞ്ഞു; ‘കു​തി​ര​പ്പ​ട്ടാ​ളം!’ കു​തി​ര​പ്പ​ട​യാ​ളി​കൾ, മി​ണ്ടാ​തെ, ഒരു കാൽ​ന​ട​യു​ടെ വേ​ഗ​ത്തിൽ, ജീ​നി​യു​റ​ക​ളിൽ കൈ​ത്തോ​ക്കു​ക​ളോ​ടു​കൂ​ടി, വാ​ളു​കൾ ഉറ​യി​ലി​ട്ടു, തോൽ​സ്സ​ഞ്ചി​ക​ളിൽ തോ​ക്കും തൂ​ക്കി, വ്യ​സ​ന​മ​യ​മായ ഉത്ക​ണ്ഠ​യോ​ടു​കൂ​ടി മുൻ​പോ​ട്ടു വന്നു.

ആ ചെ​റു​പാ​ല​ത്തി​ന് ഇരു​ന്നൂ​റ​ടി അടു​ത്താ​യ​പ്പോൾ അവർ നി​ന്നു. ലഫ​യേ​ത്ത് ഇരി​ക്കു​ന്ന വണ്ടി അവ​രു​ടെ അടു​ക്ക​ലെ​ത്തി; അവർ വരി​നിര തു​റ​ന്നു, വണ്ടി അതിലേ കട​ത്തി​യ​യ​ച്ചു. വീ​ണ്ടും വരി​കൂ​ടി. ആ ഘട്ട​ത്തിൽ കു​തി​ര​പ്പ​ട്ടാ​ള​വും ജന​ക്കൂ​ട്ട​വും തമ്മിൽ​ത്തൊ​ട്ടു. സ്ത്രീ​കൾ പേ​ടി​ച്ചു പറ​പ​റ​ന്നു. ആ അപാ​യ​ക​ര​മായ നി​മി​ഷ​ത്തിൽ എന്തു​ണ്ടാ​യി? ആർ​ക്കും പറയാൻ വയ്യാ. രണ്ടു മേ​ഘ​ങ്ങൾ ഒന്നി​ച്ചു മു​ട്ടു​ന്ന​ഒ​രി​രു​ണ്ട സമ​യ​മാ​ണ​ത്. എതിർ​ക്കാൻ കല്പി​ക്കു​ന്ന കാ​ഹ​ള​വി​ളി പി​ന്നിൽ നി​ന്നു​കേ​ട്ടു എന്നു ചിലർ പറ​യു​ന്നു; മറ്റു ചി​ല​രു​ടെ പക്ഷ​ത്തിൽ, ഒരു കു​ട്ടി ഒരു കു​തി​ര​പ്പ​ട​യാ​ളി​യു​ടെ മേൽ ഒരു കട്ടാ​രം കു​ത്തി​യി​റ​ക്കി. വാ​സ്ത​വ​മെ​ന്തെ​ന്നാൽ, മൂ​ന്നു​വെ​ടി പെ​ട്ടെ​ന്നു പൊ​ട്ടി; ഒന്നാ​മ​ത്തേ​തു കു​തി​ര​പ്പ​ട്ടാ​ള​ത്തി​ന്റെ മേ​ലു​ദ്യോ​ഗ​സ്ഥ​നായ ഷോ​ലെ​യെ കൊ​ന്നു; രണ്ടാ​മ​ത്ത​തു ജനാ​ല​യ​ട​യ്ക്കാൻ പു​റ​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്ന ഒരു ചെ​കി​ടു​പൊ​ട്ടി​യായ കി​ഴ​വി​യെ കൊ​ന്നു; മൂ​ന്നാ​മ​ത്തേ​ത് ഒരു പട്ടാള മേ​ലു​ദ്യോ​ഗ​സ്ഥ​ന്റെ ചു​മ​ല​രി​ഞ്ഞു; ഒരു സ്ത്രീ നി​ല​വി​ളി​ച്ചു; ‘അവർ​ക്കു തി​ടു​ക്കം കൂടി’ ഉത്ത​ര​ക്ഷ​ണ​ത്തിൽ അതേ​വ​രെ താ​വ​ള​ത്തി​ലാ​യി​രു​ന്ന ഒരു കു​തി​ര​പ്പ​ട്ടാ​ള​വ​കു​പ്പു വാ​ളൂ​രി​പ്പി​ടി​ച്ചു. കു​തി​ര​ക​ളെ ക്ഷ​ണ​ത്തി​ലോ​ടി​ച്ചു, റ്യൂ ബസ്സൊം​പി​യേ​റി​ലൂ​ടേ​യും ബൂർ​ദോ​ങ്ങി​ലൂ​ടേ​യു​മാ​യി സർ​വ്വ​ത്തേ​യും തട്ടി​നീ​ക്കി​ക്കൊ​ണ്ട് എത്തി​ച്ചേർ​ന്നു.

ഇനി ഒന്നും പറ​യാ​നി​ല്ല; കൊ​ടു​ങ്കാ​റ്റു ചങ്ങല വി​ട്ടു; കല്ലു​കൾ മഴ​പോ​ലെ വന്നു​വീ​ണു, ഒരു കൂ​ട്ട​വെ​ടി​യു​ണ്ടാ​യി, പലരും പു​ഴ​യി​ലേ​യ്ക്കു പാ​ഞ്ഞു. സെ​യിൻ​ന​ദി​യു​ടെ ചെ​റു​കൈ​വ​ഴി​യി​ലെ​ങ്ങും ആളുകൾ നി​റ​ഞ്ഞു. ലൂ​വി​യേ​റി​ലെ മര​ച്ചാ​പ്പ—ക്ഷ​ണ​ത്തിൽ കൈ​യിൽ​ക്കി​ട്ടിയ ആ പരന്ന കോട്ട-​ദ്വന്ദ്വയുദ്ധക്കാരെക്കൊണ്ടുരോമം എടു​ത്തു​പി​ടി​ച്ച​പോ​ലെ​യാ​യി. കു​റ്റി​കൾ പറി​ച്ചു കൈ​ത്തോ​ക്കു​കൾ ഒഴി​ഞ്ഞു​തു​ട​ങ്ങി, വഴി​മു​ട​ക്കൽ ആരം​ഭി​ച്ചു. പി​ന്നോ​ക്കം തള്ളി​പ്പോയ ചെ​റു​പ്പ​ക്കാർ ശവ​വ​ണ്ടി​യും​കൊ​ണ്ട് ഓസ്തെർ​ലി​ത്സ് പാലം ഒരോ​ട്ട​ത്തിൽ​പ്പി​ന്നി​ട്ടു, നഗ​ര​ര​ക്ഷി​സം​ഘം മുൻ​പോ​ട്ടു പാ​ഞ്ഞെ​ത്തി, കു​തി​ര​പ്പ​ട​യാ​ളി​കൾ വാ​ളൂ​രി ഉല​ച്ചു. ആൾ​ക്കൂ​ട്ടം നാ​നാ​ഭാ​ഗ​ത്തെ​യ്ക്കു​മാ​യി​ച്ചി​ന്നി, യു​ദ്ധം തു​ട​ങ്ങി എന്ന സം​സാ​രം പാ​രി​സ്സി​ന്റെ​നാ​ലു​ഭാ​ഗ​ത്തെ​ക്കും പറ​ന്നെ​ത്തി. ആളുകൾ കൂ​ക്കി​വി​ളി​ച്ചു; ‘ആയു​ധ​മെ​ടു​ക്കു​വിൻ’ ആളുകൾ പാ​യു​ന്നു, തട്ടി​ത്ത​ട​യു​ന്നു, പറ​പ​റ​ക്കു​ന്നു, എതിർ​ത്തു​നി​ല്ക്കു​ന്നു. കാ​റ്റു​തി​യ്യി​നെ എന്ന​പോ​ലെ ശു​ണ്ഠി ലഹളയെ ദു​ര​ത്തെ​യ്ക്കു പര​ത്തു​ന്നു.

4.12.4
പണ്ടു​കാ​ല​ത്തെ പത​ഞ്ഞു​പൊ​ങ്ങ​ലു​കൾ

ഒരു ലഹ​ള​യു​ടെ ആദ്യ​ത്തെ പു​റ​പ്പാ​ടി​നെ​ക്കാൾ അസാ​ധാ​ര​ണ​മാ​യി മറ്റൊ​ന്നി​ല്ല. എല്ലാം എല്ലാ​യി​ട​ത്തും ഒപ്പം പൊ​ട്ടി​മു​ള​യ്ക്കു​ന്നു അതു മുൻ​കൂ​ട്ടി കണ്ടി​ട്ടു​ള്ള​താ​ണോ? അതേ, അതി​ന്നൊ​രു​ങ്ങി​യി​ട്ടു​ണ്ടോ? ഇല്ല അതെ​വി​ടെ​നി​ന്നു വരു​ന്നു? പാ​ത​വി​രി​യിൽ​നി​ന്ന്. അതെ​വി​ടെ​നി​ന്നു വീ​ഴു​ന്നു? ആകാ​ശ​ത്തു​നി​ന്ന് ഇതാ, രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹം ഒരു തന്ത്ര​ത്തി​ന്റെ മട്ടെ​ടു​ക്കു​ന്നു; അതാ ഒരു നി​മി​ഷ​ക​വി​ത​യു​ടെ മട്ടാ​യി ഒന്നാ​മ​തു വന്ന ആൾ ജന​ക്കൂ​ട്ട​ത്തി​ന്റെ ഒരൊ​ഴു​ക്കു​ത്തു കൈ​യി​ലാ​ക്കി അതി​നേ​യും​കൊ​ണ്ട് ഇഷ്ട​മു​ള്ളേ​ട​ത്തേ​ക്കു നട​ക്കു​ന്നു ഒരു​ത​രം ഭയ​ങ്ക​ര​മായ ആഹ്ലാ​ദ​ശീ​ലം ഇട​ക​ലർ​ന്ന ഒരു ഭയ​പൂർ​ണ്ണത. ഒന്നാ​മ​താ​യി ആർ​പ്പു​വി​ളി; പീ​ടി​ക​കൾ പൂ​ട്ടി​ക്ക​ഴി​ഞ്ഞു; കച്ച​വ​ട​ക്കാ​രു​ടെ സാ​മാ​നം കാ​ഴ്ച​യ്ക്കു​വെ​യ്ക്ക​ലൊ​ക്കെ എവി​ടേ​ക്കോ​പോ​യി; ഉടനെ അങ്ങു​മി​ങ്ങും വെടി കേൾ​ക്കാം; ജന​ങ്ങൾ പറ​ക്കു​ന്നു; തോ​ക്കിൻ ചട്ട​കൾ​കൊ​ണ്ടു​ള്ള അടി പടി​വാ​തി​ലു​ക​ളിൽ അല​യ്ക്കു​ക​യാ​യി, വീ​ട്ടു​മു​റ്റ​ങ്ങ​ളിൽ ഭൃ​ത്യ​ന്മാർ ചി​രി​ക്കു​ന്ന​തും ഇങ്ങ​നെ പറ​യു​ന്ന​തും കേൾ​ക്കാം: ‘കടി​പി​ടി​ക്കു​ള്ള ഭാ​വ​മു​ണ്ട്!’

ഒരു കാൽ​മ​ണി​ക്കൂർ കഴി​ഞ്ഞി​ല്ല, അപ്പോ​ഴേ​ക്കും പാ​രി​സ്സി​ന്റെ ഇരു​പ​തു ദൂ​ര​ഭാ​ഗ​ങ്ങ​ളിൽ ഒരൊ​റ്റ നി​മി​ഷം​കൊ​ണ്ടു പൊ​ട്ടി​പ്പു​റ​പ്പെ​ട്ട കാഴ്ച ഇതാണ്

റ്യു സാങ്ത്-​ക്വ്രാ-ദ്-ല ബ്രെ​തോ​ന്നെ​രീ​യിൽ താ​ടി​മീ​ശ​യോ​ടും നീണ്ട തല​മു​ടി​യോ​ടും കൂടിയ ഇരു​പ​തു ചെ​റു​പ്പ​ക്കാർ ഒരു ചാ​രാ​യ​വി​ല്പ​ന​സ്ഥ​ല​ത്തു കയ​റി​ച്ചെ​ന്നു; ഒരു നി​മി​ഷം കഴി​ഞ്ഞു പട്ടു​നാ​ട​കൊ​ണ്ടു മൂടിയ ഒരു മു​ന്നി​റ​ക്കൊ​ടി​യോ​ടു​കൂ​ടി അവർ പു​റ​ത്തെ​യ്ക്കും കട​ന്നു; അവ​രു​ടെ നേ​താ​ക്ക​ന്മാ​രാ​യി മൂ​ന്നു​പേ​രു​ണ്ട്, ഒരാ​ളു​ടെ കൈയിൽ ഒരു വാ​ളു​ണ്ട്. മറ്റൊ​രാ​ളു​ടെ കൈയിൽ ഒരു തോ​ക്കാ​ണ്. മൂ​ന്നാ​മ​ന്റെ കൈയിൽ ഒരി​രി​മ്പു​കു​ന്ത​വും.

വ്യു ദെ​നൊ​നെ​ങ്ദി​യെ​റിൽ ഒരു​ന്തിയ കു​മ്പ​യോ​ടും ഒരു ചി​ല​മ്പ​നൊ​ച്ച​യോ​ടും ഒരു കഷ​ണ്ടി​ത്ത​ല​യോ​ടും ഒരു​യർ​ന്ന നെ​റ്റി​യോ​ടും ഒരു കറു​ത്ത താ​ടി​യോ​ടും ഒരി​ക്ക​ലും അമർ​ന്നു കി​ട​ക്കാ​ത്ത അത്ത​രം കൂർ​ത്ത മേൽ​മീ​ശ​ക​ളിൽ ഒന്നോ​ടും കൂടി നല്ല ഉടു​പ്പി​ട്ട ഒരു നാ​ടു​വാ​ഴി വഴി​പോ​ക്കർ​ക്കു പര​സ്യ​മാ​യി വെ​ടി​ത്തി​ര​കൾ സമ്മാ​നി​ക്കു​ന്നു.

റ്യൂ സാങ്-​പിയേർ-മൊങ് മാർതൃ എന്ന സ്ഥ​ല​ത്തു നഗ്ന​ഭു​ജ​ങ്ങ​ളോ​ടു​കൂ​ടിയ ആളുകൾ ഒരു കറു​ത്ത കൊ​ടി​യും​കൊ​ണ്ടു നട​ന്നി​രു​ന്നു; അതിൽ വെ​ളു​ത്ത​അ​ക്ഷ​ര​ത്തിൽ ഇങ്ങ​നെ എഴു​തി​യി​ട്ടു​ള്ള​തു വാ​യി​ക്കാം: ‘ജന​പ്ര​തി​നി​ധി​ഭ​ര​ണം. അല്ലെ​ങ്കിൽ മരണം!’ റ്യൂ ദെ-​ഴെയുനൂർ, റ്യു ദു​ക​ദ്രാ​ങ്, റ്യു മൊ​ന്തോർ​ഗു​യിൽ. വ്യു മന്ദാർ എന്നി​വി​ട​ങ്ങ​ളിൽ തങ്ക​ലി​പി​ക​ളിൽ ഒര​ക്ക​ത്തോ​ടു​കൂ​ടിയ വകു​പ്പ് എന്ന വാ​ക്കെ​ഴു​തി​യി​ട്ടു​ള്ള കൊ​ടി​ക​ളും ഇള​ക്കി​ക്കൊ​ണ്ട് ജന​ക്കൂ​ട്ടം വന്നു​ചേർ​ന്നു ആ കൊ​ടി​ക​ളിൽ ഒന്ന് ഇട​യ്ക്ക് അസ്പ​ഷ്ട​മായ വെ​ള്ള​വ​ര​യോ​ടും​കൂ​ടി ചു​ക​പ്പും നീ​ല​നി​റ​വും കലർ​ന്ന​താ​യി​രു​ന്നു.

ആളുകൾ സാ​ങ്മർ​തെ​ങ്ങി​ലു​ള്ള ചി​ല്ലറ ആയു​ധ​ങ്ങ​ളു​ണ്ടാ​ക്കു​ന്ന ഒരു പണി​പ്പുര കൊ​ള്ള​യി​ട്ടു; മൂ​ന്നു കവചവില്പനസ്ഥലങ്ങളും-​അവയിൽ ഒന്നു റ്യൂ​ബോ​ബു​റി​ലും മറ്റൊ​ന്നു റ്യൂ മിഷേൽ ല്-​കൊംതെയിലും പി​ന്നെ​യൊ​ന്നു റ്യു ദ തൊം​പ്ലി​ലൂ​മാ​യി​രു​ന്നു. കു​റ​ച്ചു​നി​മി​ഷം​കൊ​ണ്ടു ജന​സം​ഘ​ത്തി​ന്റെ പര​സ്സ​ഹ​സ്രം കൈകൾ ഇരു​നൂ​റ്റി മു​പ്പ​തു തോക്കുകളും-​ഏതാണ്ടു മു​ഴു​വൻ ഇര​ട്ട​ത്തിര വെ​ക്കു​ന്ന​വ​യാ​ണ്—അറു​പ​ത്തി​നാ​ലു വാ​ളു​ക​ളും എൺ​പ​ത്തി​മൂ​ന്നു കൈ​ത്തോ​ക്കു​ക​ളും എടു​ത്തു നട​ന്നു. അധികം ആയു​ധ​ങ്ങ​ളു​ണ്ടാ​വാൻ​വേ​ണ്ടി ഒരാൾ തോ​ക്കും മറ്റൊ​രാൾ കു​ന്ത​വു​മെ​ടു​ത്തു.

ദ് ല ഗ്രേ​വ് പാ​താ​റി​ന്നെ​തിർ​ഭാ​ഗ​ത്തു ചെ​റു​തോ​ക്കു​ക​ളോ​ടു​കൂ​ടിയ ചില ചെ​റു​പ്പ​ക്കാർ വെ​ടി​ക്കു തഞ്ചം നോ​ക്കി ഏതോ സ്ത്രീ​ക​ളു​ടെ വീ​ട്ടിൽ​ച്ചെ​ന്നു ചു​വ​ടു​റ​പ്പി​ച്ചു. അവരിൽ ഒരാ​ളു​ടെ പക്കൽ ഒരു ‘ചക്കു​മു​ക്കി’ത്തോ​ക്കു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. അവ വീ​ടു​വാ​തി​ല്ക്കൽ​ച്ചെ​ന്നു വി​ളി​ച്ച്, അക​ത്തേ​ക്കു കട​ന്നു, വെ​ടി​ത്തി​ര​യു​ണ്ടാ​ക്കൽ കൊ​ണ്ടു​പി​ടി​ച്ചു. ആ സ്ത്രീ​ക​ളിൽ ഒരുവൾ പറ​യു​ക​യു​ണ്ടാ​യി: ’വെ​ടി​ത്തിര എന്താ​ണെ​ന്ന് എനി​ക്ക​റി​വി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു; ഭർ​ത്താ​വാ​ണ് എനി​ക്ക​തു പറ​ഞ്ഞു​ത​ന്ന​ത്. ഒരു​കൂ​ട്ടം റ്യൂ ദെ​വി​യൊൽ ഓദ്രി​യ​ത്തി​ലു​ള്ള ഒരു വി​ചി​ത്ര​വ​സ്തു​വ്യാ​പാ​രി​യു​ടെ പീ​ടി​ക​യിൽ കയ​റി​ച്ചെ​ന്നു ചൊ​ട്ട​വാ​ളു​ക​ളും തുർ​ക്കി​ത്തോ​ക്കു​ക​ളും കൈ​യി​ലാ​ക്കി.

ഒരു​ണ്ട തട്ടി മരി​ച്ച കല്പ​ണി​ക്കാ​ര​ന്റെ ശവം റ്യൂ ദ് ല പേർ​ളിൽ കി​ട​ന്നി​രു​ന്നു.

പി​ന്നീ​ടു പു​ഴ​യു​ടെ വല​തു​വ​ശ​ത്തും ഇട​തു​വ​ശ​ത്തും പാ​താ​റി​ലും നട​ക്കാ​വി​ലും ലത്തീൻ​പ്ര​ദേ​ശ​ത്തും ഹാൽ​സ്ഥ​ല​ങ്ങ​ളി​ലും എല്ലാം കി​ത​ച്ചും​കൊ​ണ്ടു​ള്ള ആളുകൾ—പണി​ക്കാ​രും വി​ദ്യാർ​ത്ഥി​ക​ളും സംഘാംഗങ്ങളും-​വിളംബരങ്ങൾ വാ​യി​ക്കു​ന്നു, ‘യു​ദ്ധ​ത്തി​ന്നൊ​രു​ങ്ങു​വിൻ!’ എന്നാർ​ത്തു​വി​ളി​ക്കു​ന്നു, തെ​രു​വു​വി​ള​ക്കു​കൾ തച്ചു​ട​യ്ക്കു​ന്നു, വണ്ടി​ക​ളിൽ​നി​ന്നു കു​തി​ര​ക​ളെ അഴി​ച്ചു​വി​ടു​ന്നു, വീ​ഥി​ക​ളി​ലെ വി​രി​ക്ക​ല്ലു​കൾ പു​ഴ​ക്കി​യി​ടു​ന്നു, വീ​ട്ടു​വാ​തി​ലു​കൾ പൊ​ളി​ച്ചു​ക​ട​ക്കു​ന്നു, മര​ങ്ങൾ പു​ഴ​ക്കു​ന്നു. നി​ല​വ​റ​കൾ കൊ​ള്ള​യി​ടു​ന്നു, വീ​പ്പ​കൾ ഉരു​ട്ടി​ത്ത​ള്ളു​ന്നു, വി​രി​ക്ക​ല്ലു​ക​ളും മു​ര​ട്ടു​ക​ല്ലു​ക​ളും വീ​ട്ടു​സാ​മാ​ന​ങ്ങ​ളും പല​ക​ക​ളും കു​ന്നു​കൂ​ട്ടു​ന്നു, വഴി​ക്കോ​ട്ട കെ​ട്ടു​ന്നു.

അവർ നാ​ടു​വാ​ഴി​ക​ളെ​പ്പി​ടി​ച്ചു തങ്ങ​ളെ സഹാ​യി​പ്പി​ച്ചു. അവർ സ്ത്രീ​ക​ളു​ടെ പാർ​പ്പി​ട​ങ്ങ​ളി​ലേ​ക്കു ചെ​ന്നു, വീ​ട്ടി​ലി​ല്ലാ​ത്ത ഭര​ത്താ​ക്ക​ന്മാ​രു​ടെ വാ​ളു​ക​ളും തോ​ക്കു​ക​ളും പി​ടി​ച്ചു​വാ​ങ്ങി​ച്ചു, വാ​തി​ല്ക്കൽ വെ​ള്ള​ച്ചാ​യം​കൊ​ണ്ട് ‘ആയു​ധ​ങ്ങൾ ഏൽ​പി​ച്ചു​ത​ന്നു’ എന്നെ​ഴു​തി​യി​ട്ടു; ചിലർ വാ​ളു​ക​ളും തോ​ക്കു​ക​ളും കി​ട്ടി എന്ന​തി​നു​ള്ള രശീ​തി​ക​ളിൽ തങ്ങ​ളു​ടെ പേ​രെ​ഴു​തി ഒപ്പു​വെ​ക്കു​ന്ന​തോ​ടു​കൂ​ടി, ‘നാളെ മെ​യ​രു​ടെ ആപ്പീ​സി​ലേ​ക്ക് ആളെ അയ​യ്ക്കുക’ എന്നു പറയും. അവർ ടൗൺ​ഹാ​ളി​ലേ​ക്കു​ള്ള യാ​ത്ര​യിൽ ഒറ്റ​പ്പെ​ട്ടു കണ്ട പാ​റാ​വു​ഭ​ട​ന്മാ​രു​ടേ​യും നഗ​ര​ര​ക്ഷി​ഭ​ട​ന്മാ​രു​ടേ​യും കൈ​യിൽ​നി​ന്ന് ആയുധം മേ​ടി​ച്ചു. അവർ ഉദ്യോ​ഗ​സ്ഥ​ന്മാ​രു​ടെ​മേൽ​നി​ന്നു ബി​രു​ദ​ചി​ഹ്ന​ങ്ങൾ പറി​ച്ചെ​ടു​ത്തു. വ്യു ദ്യു സിമിതിയേർ-​സാങ്-നിഷൊലയിൽവെച്ചു വടി​യും കു​ന്ത​വു​മാ​യി പി​ന്നാ​ലെ പാ​യു​ന്ന ആൾ​ക്കൂ​ട്ട​ത്തി​ന്റെ കൈ​യിൽ​നി​ന്ന് ഒരു​ദ്യോ​ഗ​സ്ഥൻ വളരെ പണി​പ്പെ​ട്ടി​ട്ടാ​ണ് ഒരു വീ​ട്ടി​ന്നു​ള്ളിൽ​ച്ചെ​ന്നു രക്ഷ​പ്രാ​പി​ച്ച​ത്; പി​ന്നെ അയാൾ​ക്ക​വി​ടെ​നി​ന്നു രാ​ത്രി വേഷം മാ​റി​യി​ട്ടേ പു​റ​ത്തു കട​ക്കാൻ കഴി​ഞ്ഞു​ള്ളൂ.

സാ​ങ്ഴാ​ക് പ്ര​ദേ​ശ​ത്തു വി​ദ്യാർ​ത്ഥി​കൾ ഹോ​ട്ട​ലു​ക​ളിൽ​നി​ന്നി​റ​ങ്ങി യോഗം ചേർ​ന്നു റ്യൂ സാങ് തി​യാ​സെ​സ​ന്തി​ലു​ള്ള അഭി​വൃ​ദ്ധി​ക്കാ​പ്പി​യോ​ട്ട​ലി​ലേ​ക്കോ വ്യു ദെ​മ​തു​രെ​ങ്ങി​ലു​ള്ള ഏഴു ബി​ല്ലി​യേർ​ഡു​കൾ എന്ന കാ​പ്പി​യോ​ട്ട​ലി​ലേ​ക്കോ ചെ​ന്നു. അവി​ടെ​വെ​ച്ചു ചെ​റു​പ്പ​ക്കാർ വാ​തി​ലി​നു മുൻ​പിൽ മൂ​ല​ക്ക​ല്ലു​ക​ളി​ന്മേൽ കയ​റി​നി​ന്ന് ആയു​ധ​ങ്ങൾ പങ്കി​ട്ടു​കൊ​ടു​ത്തു. വഴി​ക്കോ​ട്ട​യ്ക്കു​ള്ള സാ​മാ​ന​ങ്ങൾ സമ്പാ​ദി​ക്കാൻ വേ​ണ്ടി റ്യു ത്രാ​ങ്നൊ​നേ​ങ്ങി​ലു​ള്ള മര​ച്ചാ​പ്പ കൊ​ള്ള​യി​ട്ടു വ്യു സാ​ങ്ത​വോ​യു​ടേ​യും വ്യു സി​മോ​ങ് -​ല്-ഫ്രാങ്കിന്റേയും കൂടിയ മൂ​ല​യ്ക്കൽ​മാ​ത്രം തെ​രു​വു​നി​വാ​സി​കൾ ലഹ​ള​ക്കാ​രോ​ട് എതി​രി​ടു​ക​യു​ണ്ടാ​യി; അവർ വഴി​ക്കോ​ട്ട​യെ കൈ​കൊ​ണ്ടു തട്ടി​നി​ര​ത്തി, ഒരു ഭാ​ഗ​ത്തു​വെ​ച്ചു​മാ​ത്രം ലഹ​ള​ക്കാർ പിൻ​വാ​ങ്ങി, രാ​ഷ്ട്രീ​യ​ര​ക്ഷി​ഭ​ട​സം​ഘ​ത്തി​ന്റെ ഒരം​ശ​ത്തി​നു നേരേ വെ​ടി​വ​ച്ച​തി​നു​ശേ​ഷം, അവർ റ്യു-​ദ്-തെംപ്ലിൽ തു​ട​ങ്ങി​വെ​ച്ചി​രു​ന്ന വഴി​ക്കോ​ട്ട​വി​ട്ടും​വെ​ച്ചു, റ്യൂ ദ് ല കൊർ​ദി​യേ​റി​ലൂ​ടേ പാ​ഞ്ഞു​ക​ള​ഞ്ഞു. ആ സൈ​ന്യ​വ​കു​പ്പു വഴി​ക്കോ​ട്ട​യിൽ​നി​ന്ന് ഒരു ചു​ക​ന്ന കൊ​ടി​യും ഒരു കെ​ട്ടു വെ​ടി​ത്തി​ര​യും മു​ന്നൂ​റു കൈ​ത്തോ​ക്കു​ണ്ട​ക​ളും പെ​റു​ക്കി​യെ​ടു​ത്തു. ആ രാ​ഷ്ട്രീ​യ​ര​ക്ഷി​ഭ​ട​സം​ഘം കൊടി ചവു​ട്ടി​ച്ചീ​ന്തി അതി​ന്റെ കഷ്ണ​ങ്ങ​ളെ തോ​ക്കിൻ​കു​ന്ത​ങ്ങ​ളു​ടെ തു​മ്പ​ത്ത് എടു​ത്തും​കൊ​ണ്ടു​പോ​യി.

ഞങ്ങൾ ഇവിടെ പതു​ക്കെ​യും വഴി​ക്കു​വ​ഴി​യെ​യും പറ​ഞ്ഞു​വ​രു​ന്ന​തെ​ല്ലാം ഒരി​ടി​വെ​ട്ടി​നി​ട​യിൽ ഒരാ​യി​രം മി​ന്ന​ല്പി​ണർ​നാ​ക്കു​ക​ളെ​ന്ന​പോ​ലെ ഒരു വമ്പി​ച്ച ലഹ​ള​യ്ക്കു​ള്ളിൽ നഗ​ര​ത്തി​ന്റെ നാ​നാ​ഭാ​ഗ​ങ്ങ​ളി​ലു​മാ​യി ഒരു ഞൊ​ടി​കൊ​ണ്ടു നട​ന്നു. ഹാൽ എന്ന പ്ര​ദേ​ശ​ത്തു​മാ​ത്രം ഒരു മണി​ക്കൂ​റി​നു​ള്ളിൽ ഇരു​പ​ത്തേ​ഴു വഴി​ക്കോ​ട്ട​കൾ ഭൂ​മി​യിൽ​നി​ന്നു പൊ​ന്തി​വ​ന്നു. ‘ഴെ​ന്നി​ന്റേ​യും അവ​ളു​ടെ അറു​ന്നൂ​റു കൂ​ട്ടു​കാ​രി​ക​ളു​ടേ​യും വാ​സ​സ്ഥ​ല​മായ 50-ാം നമ്പർ പ്ര​സി​ദ്ധ​ഭ​വ​നം അവ​യു​ടെ നടു​ക്കാ​യി​രു​ന്നു; സാ​ങ്മെ​റി​യി​ലു​ള്ള ഒരു വഴി​ക്കോ​ട്ട​യാൽ ഒരു വശവും മൊ​ബ്വെ​യി​ലു​ള്ള ഒരു വഴി​ക്കോ​ട്ട​യാൽ മറു​വ​ശ​വും രക്ഷി​ത​മായ ആ ഭവനം റ്യു ദെ അർസി, വ്യു സാ​ങ്മർ​തെ​ങ്, റ്യൂ ഓബ്രൽ ബുഷെർ എന്നീ മൂ​ന്നു തെ​രു​വു​ക​ളി​ലേ​ക്ക് അഭി​മു​ഖ​മാ​യി​ട്ടാ​ണ്. ഗ്രാൻ ദ് ത്രു​വാ​ങ് ദെ​റി​യി​ലു​ള്ള ദ്യൂു മൊങ് താർ​ഗു​യി​ലെ ഒന്നും, സാങ് ത് അവ്വാ​യി​ലു​ള്ള ഇയോ​ഫ്രാ​ലാ​ണ് ഗെ​വാ​ങ്ങി​ലെ മറ്റൊ​ന്നു​മാ​യി സമ​കോ​ണ​മായ രണ്ടെ​ണ്ണം പി​ന്നോ​ട്ടു വാ​ങ്ങി​നി​ന്നു. പാ​രി​സ്സി​ന്റെ മറ്റി​രു​പ​തു ഭാ​ഗ​ങ്ങ​ളി​ലും മറേ​യി​ലും മൊ​ങ്ത്സാ​ങ്ത് ഗെ​നെ​വി​യെ​വി​ലു​ള്ള വഴി​ക്കോ​ട്ട​ക​ളേ​യും ഇപ്പോൾ കണ​ക്കി​ടു​ന്നി​ല്ല. തി​രി​കു​റ്റി​ക​ളിൽ​നി​ന്നു പറി​ച്ചെ​ടു​ത്ത പു​റം​വാ​തിൽ നോ​ക്കി​യാൽ കാ​ണാ​വു​ന്ന റ്യു മെനിൽ മൊ​ങ്താ​ങ്ങി​ലു​ള്ള ഒന്നും, ഒത്തെൽ​ദി​വി​യി​ലു​ള്ള പാ​ല​ത്തി​ന്റെ അടു​ത്തു പൊ​ല്ലീ​സ്സു​ക​ച്ചേ​രി​യു​ടെ മു​ന്നൂ​റ​ടി ദു​രെ​യാ​യി പി​ന്നീ​ട് ഇടി​ച്ചു തകർ​ക്ക​പ്പെ​ട്ട​തായ മറ്റൊ​ന്നും കണ​ക്കി​ടു​ന്നി​ല്ല.

റ്യൂ ദെ മെ​ന്റെ​ത്രി​യേ​റി​ലു​ള്ള വഴി​ക്കോ​ട്ട​യിൽ​വെ​ച്ച് ഒരു നല്ല ഉടു​പ്പി​ട്ട ആൾ പണി​ക്കാർ​ക്കു പണം പങ്കി​ട്ടു​കൊ​ടു​ത്തി​രു​ന്നു. റ്യൂ ഗ്രെ​നെ​ത്താ​ത്തി​ലെ വഴി​ക്കോ​ട്ട​യിൽ ഒരാൾ കു​തി​ര​പ്പു​റ​ത്തു വന്ന്, ആ വഴി​ക്കോ​ട്ട​യി​ലെ സൈ​ന്യാ​ധി​പ​നെ​ന്നു​തോ​ന്നിയ ഒരാ​ളു​ടെ കൈയിൽ വെ​ള്ളി​നാ​ണ്യ​ച്ചു​രു​ളി​ന്റെ മട്ടു​ള്ള ഒരു സാധനം ഏല്പി​ച്ചു പറ​ഞ്ഞു. ‘ഇതാ, ഇതു ചെ​ല​വി​നും വീ​ഞ്ഞു മു​ത​ലാ​യ​വ​യ്ക്കു​മാ​ണ്.’ നേമിയ തല​മു​ടി​ക്കാ​ര​നായ ഒരു ചെ​റു​പ്പ​ക്കാ​രൻ കണ്ഠ​വ​സ്ത്ര​മി​ല്ലാ​തെ വഴി​ക്കോ​ട്ട​കൾ​തോ​റും ചെ​ന്നു കു​റി​വാ​ക്കു​കൾ പറ​ഞ്ഞു​കൊ​ടു​ത്തി​രു​ന്നു. ഉറ​യൂ​രിയ വാ​ളോ​ടും തലയിൽ നീ​ല​ച്ച ഒരു പൊ​ല്ലീ​സ്സു​തൊ​പ്പി​യോ​ടും കൂടിയ മറ്റൊ​രു ചെ​റു​പ്പ​ക്കാ​രൻ പാ​റാ​വു​കാ​രെ നിർ​ത്തി. അതാ​തി​ട​ത്ത് ഉൾ​പ്ര​ദേ​ശ​ങ്ങ​ളിൽ, വഴി​ക്കോ​ട്ട​കൾ​ക്ക​പ്പു​റ​ത്തു, വീ​ഞ്ഞു​ക​ട​ക​ളും പടി​കാ​വൽ​പ്പു​ര​ക​ളും പാ​റാ​വു​താ​വ​ള​ങ്ങ​ളാ​യി ‘മാർ​ഗ്ഗം​കൂ​ടി.’ അല്ലെ​ങ്കിൽ, ഏറ്റ​വും ശാ​സ്ത്രാ​നു​സാ​രി​യായ യു​ദ്ധ​നൈ​പു​ണി​യോ​ടു​കൂ​ടി​യാ​ണ് ലഹള നട​ത്തി​യി​രു​ന്ന​തെ​ന്നു പറ​യ​ട്ടെ. ഇടു​ങ്ങി നി​ര​പ്പ​റ്റു വള​ഞ്ഞു തി​രി​ഞ്ഞു നി​റ​ച്ചും മൂ​ല​ക​ളും തി​രി​വു​ക​ളു​മായ തെ​രു​വു​കൾ ഏറ്റ​വും അഭി​ന​ന്ദ​നീ​യ​വി​ധം തി​ര​ഞ്ഞെ​ടു​ക്ക​പ്പെ​ട്ടു; വി​ശേ​ഷി​ച്ചും ഹാ​ലി​ന്ന​ടു​ത്ത പ്ര​ദേ​ശം—ഒരു കാ​ടി​നെ​ക്കാൾ വൈ​ഷ​മ്യം പി​ടി​ച്ച ഒരു തെ​രു​വു​വ​ല​ക്കെ​ട്ട്. പൊ​തു​ജ​ന​സു​ഹൃ​ത്സം​ഘം സാങ് താ​വ്വാ​യി​ലെ ലഹ​ള​യാ​ണ് നട​ത്തി​യി​രു​ന്ന​തെ​ന്നു പറ​ഞ്ഞു​വ​ല്ലോ. റു ദ്യു പോ​ങ്സോ​വിൽ​വെ​ച്ചു കൊ​ല്ല​പ്പെ​ട്ട ഒരാ​ളു​ടെ കീ​ശ​യിൽ​നി​ന്നു പാ​രീ​സ് പട്ട​ണ​ത്തി​ന്റെ ഒരു പടം കി​ട്ടി.

വാ​സ്ത​വ​ത്തിൽ ലഹ​ള​യാ​യി​ത്തീർ​ന്ന​ത് ആകാ​ശ​ത്തിൽ തങ്ങി​നി​ന്നി​രു​ന്ന ഒരു​ത​രം അസാ​ധാ​ര​ണ​ശു​ണ്ഠി​യാ​ണ്. രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹം ഒരു കൈ​കൊ​ണ്ടു വഴി​ക്കോ​ട്ട​ക​ളെ​യെ​ല്ലാം ക്ഷ​ണ​ത്തിൽ കെ​ട്ടി​യു​ണ്ടാ​ക്കു​ക​യും മറ്റേ കൈ​കൊ​ണ്ടു പാ​റാ​വു​ഭ​ട​ത്താ​വ​ള​ങ്ങ​ളെ​യെ​ല്ലാം കൈ​യ​ട​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്തു. മൂ​ന്നു​മ​ണി​ക്കൂ​റി​നു​ള്ള കല​ഹ​ക്കാർ, തീ​പ്പി​ടി​ക്കു​ന്ന ഒരു വെ​ടി​മ​രു​ന്നു​ചാൽ​പോ​ലെ, വല​തു​വ​ശ​ത്ത് ആയു​ധ​ശാല, മെ​യ​രു​ടെ ആപ്പീ​സ്, മറെ​പ്ര​ദേ​ശം മു​ഴു​വൻ, പൊ​പ്പാ​ങ്കൂ​റി​ലെ തോ​ക്കു​പ​ണി​പ്പുര, ലഗ​ലി​യോ​ത്, ഷതൊദൊ, ഹാ​ലി​ന്ന​ടു​ത്തു​ള്ള തെ​രു​വു​ക​ളൊ​ക്കെ, ഇതെ​ല്ലാം പി​ടി​ച്ചു​ക​ഴി​ഞ്ഞു; ഇട​തു​വ​ശ​ത്തു ഭട​പ്ര​മാ​ണി​ത്താ​വ​ളം, സാങ്ത്-​പെലഗി, മോബേർ, ദൊ​മു​ലാ​ങ് എന്നി​വ​യും വഴി​ക്കെ​ട്ടു​ക​ളൊ​ക്കെ​യും, വൈ​കു​ന്നേ​രം മണി അഞ്ചാ​യ​പ്പോ​ഴേ​ക്ക് അവർ ബസ്തീ​ലി​ന്റേ​യും ലി​ങ്ഗ​റി​യു​ടേ​യും ബ്ലാങ്ക്-​മാന്തോവിന്റെയും നാ​ഥ​ന്മാ​രാ​യി; അവ​രു​ടെ ഒറ്റു​കാർ ദെ​വി​ക്ത്വാർ പ്ര​ദേ​ശം വരെ എത്തു​ക​യും, ബാ​ങ്കും പെ​തി​ത്പെ​രി​യി​ലെ പട്ടാ​ള​ത്താ​വ​ള​വും തപ്പാ​ലാ​പ്പീ​സും ഇതാ പി​ടി​ച്ചു എന്നാ​വു​ക​യും ചെ​യ്തു. പാ​രി​സ്സി​ന്റെ മു​ന്നി​ലൊ​രു ഭാഗം ലഹ​ള​ക്കാ​രു​ടെ കൈ​വ​ശ​ത്തി​ലാ​യി.

എല്ലാ സ്ഥ​ല​ത്തും ഒരു വമ്പി​ച്ച നി​ല​യി​ലാ​ണ് ലഹള ആരം​ഭി​ച്ച​ത് ആയുധം വെ​പ്പി​ക്ക​ലി​ന്റേ​യും ഭവ​ന​പ​രീ​ക്ഷ​ണ​ങ്ങ​ളു​ടേ​യും കവ​ച​വി​ല്പ​ന​സ്ഥ​ല​ങ്ങൾ അപ്ര​തീ​ക്ഷി​ത​മാ​യി കൊ​ള്ള​യി​ട്ട​തി​ന്റേ​യും ഫല​മാ​യി കല്ലേ​റു​കൊ​ണ്ടു തു​ട​ങ്ങി​വെ​ച്ച​തു പീ​ര​ങ്കി​വെ​ടി​യിൽ അവ​സാ​നി​ച്ചു.

ഏക​ദേ​ശം വൈ​കു​ന്നേ​രം ആറു​മ​ണി​ക്കു സോ​മോ​ങ് വഴി യു​ദ്ധ​ക്ക​ള​മാ​യി​ത്തീർ​ന്നു. ഒരു ഭാ​ഗ​ത്തു ലഹ​ള​ക്കാർ, മറു​ഭാ​ഗ​ത്തു സൈ​ന്യ​ങ്ങൾ. അവർ ഒരു പടി​ക്കൽ​നി​ന്നു മറ്റേ പടി​ക്ക​ലേ​ക്കു വെടി തു​ട​ങ്ങി. ആ അഗ്നി​പർ​വ്വ​ത​പ്പി​ളർ​പ്പു കു​റേ​ക്കൂ​ടി അടു​ത്തു കാ​ണാൻ​വേ​ണ്ടി പു​റ​ത്തേ​ക്കി​റ​ങ്ങി​യി​രു​ന്ന ഒരു നി​രീ​ക്ഷ​കൻ, ഒരു മനോ​രാ​ജ്യ​ക്കാ​രൻ, ഈ പു​സ്ത​ക​കർ​ത്താ​വ്, ഈ രണ്ടു വെ​ടി​ക​ളു​ടേ​യും നടു​ക്കു വഴി​യിൽ​ച്ചെ​ന്നു പെ​ട്ടു. തോ​ക്കി​ന്റെ ഉണ്ട​ക​ളിൽ​നി​ന്ന് അയാളെ രക്ഷി​ക്കാൻ ആകെ​യൊ​ന്നു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന​തു പീ​ടി​ക​ക​ളെ വേർ​തി​രി​ക്കു​ന്ന അർ​ദ്ധ​സ്തം​ഭ​ങ്ങ​ളു​ടെ വണ്ണം​മാ​ത്ര​മാ​ണ്: ഏതാ​ണ്ട് അര​മ​ണി​ക്കൂ​റോ​ളം അയാൾ ഈ വി​ഷ​മ​സ്ഥി​തി​യിൽ നി​ന്നു.

ഇതി​നി​ട​യ്ക്കു പട്ടാ​ള​പ്പെ​രു​മ്പറ മു​ഴ​ങ്ങി; രാ​ഷ്ട്രീ​യ​ര​ക്ഷി​ഭ​ട​സം​ഘം ക്ഷ​ണ​ത്തിൽ ആയു​ധ​ധാ​രി​ക​ളാ​യി, മെ​യ​രു​ടെ ആപ്പീ​സിൽ​നി​ന്നു സൈ​ന്യ​ങ്ങൾ വഴി​ക്കു​വ​ഴി​യേ പു​റ​ത്തേ​ക്കി​റ​ങ്ങി; താ​വ​ള​പ്പു​ര​ക​ളിൽ​നി​ന്നു പട്ടാ​ള​ക്കാ​രും. ദ് ലാൻ​ക്ര്വ​ഴി​യു​ടെ എതിർ​വ​ശ​ത്തു​വെ​ച്ച് ഒരു ചെ​ണ്ട​ക്കാ​ര​ന്ന് ഒരു കട്ടാ​ര​ക്കു​ത്തു കൊ​ണ്ടു. റ്യു ദ്യു സി​ഞ്ഞിൽ​വെ​ച്ചു മറ്റൊ​രു ചെ​ണ്ട​ക്കാ​ര​നെ മു​പ്പ​തു ചെ​റു​പ്പ​ക്കാർ പി​ടി​കൂ​ടി, ചെണ്ട കു​ത്തി​പ്പൊ​ളി​ച്ചു, വാ​ളും​കൊ​ണ്ടു നട​ന്നു. മറ്റൊ​രു​വൻ റ്യു ഗ്രെ​നി​യെർ​സാ​ങ് ലസാ​റിൽ വെ​ച്ചു കൊ​ല്ല​പ്പെ​ട്ടു. റ്യൂ മിഷേൽ-​ല് കൊം​തിൽ വെ​ച്ചു മൂ​ന്ന് ഉദ്യോ​ഗ​സ്ഥ​ന്മാർ ഓരോ​രു​ത്ത​നാ​യി ചത്തു​വീ​ണു. നഗ​ര​ര​ക്ഷി​സം​ഘ​ത്തി​ലെ പലരും റ്യു ദേ ലൊം​ബാർ​ദിൽ​വെ​ച്ചു മു​റി​വേ​റ്റി​ട്ടു, പി​ന്നോ​ക്കം വാ​ങ്ങി.

കൂർ​ബ​ത്താ​വി​ന്റെ മുൻ​പിൽ​വെ​ച്ചു രാ​ഷ്ട്രീ​യ​ര​ക്ഷി​ഭ​ട​സം​ഘ​ത്തി​ന്റെ ഒരു​ഭാ​ഗം, ‘ജന​പ്ര​തി​നി​ധി ഭര​ണ​വി​പ്പ്ല​വം നമ്പർ 127’ എന്നെ​ഴു​തി​യി​ട്ടു​ള്ള ഒരു ചു​ക​പ്പു​കൊ​ടി കണ്ടെ​ത്തി. വാ​സ്ത​വ​ത്തിൽ ഇതൊരു വി​പ്ല​വ​മാ​യി​രു​ന്നു​വോ?

പാ​രി​സ്സി​ന്റെ മധ്യ​ഭാ​ഗ​ത്തെ​ക്കൊ​ണ്ടു രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹ​ക്കാർ വി​ഷ​മ​വും ദുർ​ഘ​ടം പി​ടി​ച്ച​തും വമ്പി​ച്ച​തു​മായ ഒരു​ത​രം കോ​ട്ട​യു​ണ്ടാ​ക്കി.

നിറുക അവി​ടെ​യാ​യി​രു​ന്നു; അവി​ടെ​യാ​യി​രു​ന്നു, വ്യ​ക്ത​മാ​യി കാ​ര്യ​ത്തി​ന്റെ കി​ട​പ്പ്, ബാ​ക്കി​യു​ള്ള​വ​യൊ​ക്കെ വെറും ഇട​പ്പോ​രു​കൾ മാ​ത്രം അവിടെ വെ​ച്ചാ​ണ് സർ​വ്വ​വും തീർ​ച്ച​പ്പെ​ടുക എന്നു​ള്ള​തി​ന​ട​യാ​ളം—അവിടെ ഇനി​യും യു​ദ്ധ​മാ​രം​ഭി​ച്ചി​ട്ടി​ല്ല.

ചില സൈ​ന്യ​വ​കു​പ്പു​ക​ളിൽ പട്ടാ​ള​ക്കാർ സം​ശ​യ​ത്തി​ലാ​യി​രു​ന്നു; അത് അവസാന ഫല​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ചു​ള്ള ഭയ​ങ്ക​ര​ശ​ങ്ക​യെ ഒന്നു​കൂ​ടി വർ​ദ്ധി​പ്പി​ച്ചു 1830 ജൂ​ലാ​യി​യിൽ 53-ാം സൈ​ന്യ​വ​കു​പ്പു രണ്ടു പങ്കി​ലും ചേ​രാ​തെ നി​ന്ന​തി​നെ പൊ​തു​ജ​ന​ങ്ങൾ എത്ര​മാ​ത്രം കൊ​ണ്ടാ​ടി​യെ​ന്ന് അവർ ഓർ​മ്മി​ച്ചു വമ്പി​ച്ച യു​ദ്ധ​ങ്ങ​ളിൽ​വെ​ച്ചു മാ​റ്റു​ര​ച്ചു​ക​ഴി​ഞ്ഞി​ട്ടു​ള്ള രണ്ടു ധീ​രോ​ദാ​ത്ത​ന്മാ​രായ സൈ​സ​ന്യാ​ധി​പ​ന്മാർ, ലൊ​ബൊ​വും ബ്യു​ഗോ​വും ആണ് സൈ​ന്യാ​ധ്യ​ക്ഷ്യം വഹി​ച്ചി​രു​ന്ന​ത്—ലൊബൊ ബ്യു​ഗോ​വി​നു കീഴിൽ കാ​ലാൾ​പ്പ​ട​യിൽ​പ്പെ​ട്ട വമ്പി​ച്ച പാ​റാ​വു​സൈ​ന്യം രാ​ഷ്ട്രീ​യ​ര​ക്ഷി​ഭ​ട​സം​ഘ​ത്തി​നു മു​ഴു​വ​നും വേ​ലി​കെ​ട്ടി, ഉദ്യോ​ഗ​ചി​ഹ്ന​ത്തോ​ടു​കു​ടിയ ഒരു പൊ​ല്ലീ​സ്സു​ദ്യോ​ഗ​സ്ഥ​നെ മുൻ​ന​ട​ത്തി ലഹള നട​ക്കു​ന്ന തെ​രു​വു​ക​ളെ​ല്ലാം നോ​ക്കി​പ്പോ​ന്നു. രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹ​ക്കാർ, അവ​രു​ടെ ഭാഗം, എല്ലാ തു​റ​സ്സു​പ്ര​ദേ​ശ​ങ്ങ​ളു​ടേ​യും മൂ​ല​ക​ളിൽ കു​തി​ര​പ്പാ​റാ​വു​കാ​രെ കാ​വൽ​നിർ​ത്തി, എന്ന​ല്ല അവർ തങ്ങ​ളു​ടെ പാ​റാ​വു​ഭ​ട​ന്മാ​രെ വഴി​ക്കോ​ട്ട​ക​ളു​ടെ അപ്പു​റ​ത്തേ​ക്കും ധി​ക്കാ​ര​പൂർ​വം പറ​ഞ്ഞ​യ​ച്ചു. ഓരോ ഭാ​ഗ​ക്കാ​രും മറു​ഭാ​ഗ​ക്കാ​രു​ടെ മേൽ കണ്ണു​വെ​ച്ചി​രു​ന്നു കൈയിൽ ഒരു സൈ​ന്യ​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി ഭര​ണാ​ധി​കാ​രി​കൾ ശങ്കി​ച്ചു​നി​ന്നു; രാ​ത്രി ഏതാ​ണ്ട് അവ​രു​ടെ മുൻ​പി​ലെ​ത്തി; സാങ് മെറി പള്ളി​യിൽ നി​ന്നു​ള്ള ആപൽ​സൂ​ച​ക​മ​ണി​യ​ടി കേ​ട്ടു​തു​ട​ങ്ങി അന്ന​ത്തെ യു​ദ്ധ​മ​ന്ത്രി മാർഷൽ സുൽത്-​ അദ്ദേ​ഹം ഓസ്തെർ​ലി​ത്സ് കണ്ട ആളാണ്. അതൊരു അസു​ഖ​മ​ട്ടോ​ടു​കൂ​ടി കേ​ട്ടു.

പട​പ്പ​യ​റ്റു​ക​ളെ ശരി​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്ന​തിൽ ശീ​ല​മു​ള്ള​വ​രും സാ​ഹാ​യ്യ​ത്തി​നും നേ​തൃ​ത്വ​ത്തി​നു​മാ​യി കൈയിൽ യു​ദ്ധ​സാ​മർ​ത്ഥ്യം—എന്നു​വെ​ച്ചാൽ യു​ദ്ധ​ങ്ങൾ​ക്കു​വേ​ണ്ട ആ വട​ക്കു​നോ​ക്കി​യ​ന്ത്രം—മാ​ത്ര​മു​ള്ള​വ​രു​മായ ആ പഴയ കപ്പ​ലോ​ട്ട​ക്കാർ പൊ​തു​ജ​ന​ക്രോ​ധം എന്നു പറ​യ​പ്പെ​ടു​ന്ന ആ വമ്പി​ച്ച പട​ക്കൂ​ട്ട​ത്തി​നു മുൻ​പിൽ തി​ക​ച്ചും അമ്പ​ര​ന്നു.

കോ​ട്ട​പ്പു​റ​ങ്ങ​ളി​ലെ രാ​ഷ്ട്രീ​യ​ര​ക്ഷി​ഭ​ട​ന്മാർ വേ​ഗ​ത്തി​ലും ക്ര​മം​വി​ട്ടും പാ​ഞ്ഞെ​ത്തി. 12-ാം സൈ​ന്യ​വ​കു​പ്പി​ലെ ഒരു ഭാഗം സാ​ങ്ദെ​നി​യിൽ​നി​ന്ന് ഒരോ​ട്ട​ത്തി​നെ​ത്തി; കൂർ​ബ്ബെ​വ്വ​യിൽ​നി​ന്നു 14-ാം വകു​പ്പു കാ​ലാൾ​പ്പട വന്നു; യു​ദ്ധ​വി​ദ്യാ​ല​യ​ത്തി​ലെ പീ​ര​ങ്കി​നിര കരു​സ്സെ​യിൽ സ്ഥാ​നം പി​ടി​ച്ചു; പീ​ര​ങ്കി​പ്പട വാ​ങ്സെ​ന്നിൽ നി​ന്നി​റ​ങ്ങി വരു​ന്നു.

തു​ലെ​രി​രാ​ജ​ധാ​നി​ക്കു ചു​റ്റു​പു​റ​വും വി​ജ​ന​മാ​യി. ലൂയി ഫി​ലി​പ്പ് തി​ക​ച്ചും സഗൗ​ര​വ​നാ​യി.

4.12.5
പാ​രീ​സ്സി​ന്റെ സവി​ശേ​ഷത

കഴി​ഞ്ഞ രണ്ടു കൊ​ല്ല​ത്തി​നി​ട​യിൽ, ഞങ്ങൾ മുൻപു പറ​ഞ്ഞി​ട്ടു​ള്ള​തു​പോ​ലെ. പാ​രീ​സ് ഒന്നി​ല​ധി​കം രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹം കണ്ടി​രി​ക്കു​ന്നു ലഹ​ള​സ്ഥ​ല​ങ്ങൾ​ക്ക​പ്പു​റ​ത്തു​ള്ള പാ​രീ​സ്സി​ന്റെ ലഹ​ള​സ​മ​യ​ത്തു​ള്ള മു​ഖാ​കൃ​തി​യെ​ക്കാൾ അസാ​ധാ​ര​ണ​മായ ശാ​ന്ത​ത​യെ കാ​ട്ടു​ന്ന മറ്റൊ​ന്നി​ല്ല പാ​രീ​സ് ക്ഷ​ണ​ത്തിൽ എന്തി​നോ​ടും ഇണ​ങ്ങി​ക്ക​ഴി​യും—അതൊരു വെറും ലഹ​ള​മാ​ത്രം; പാ​രി​സ്സി​നു മറ്റു പല കാ​ര്യ​ങ്ങ​ളി​ലും മന​സ്സി​രു​ത്തേ​ണ്ട​തു​ള്ള​തു​കൊ​ണ്ട്, അത്ര​യും നി​സ്സാ​ര​മായ ഒരു സം​ഗ​തി​ക്ക് അതു തന്ന​ത്താൻ തല പു​ണ്ണാ​ക്കാ​റി​ല്ല. ഇത്ത​രം വമ്പി​ച്ച നഗ​ര​ങ്ങ​ളിൽ മാ​ത്ര​മേ ഇങ്ങ​നെ​യു​ള്ള കാ​ഴ്ച​കൾ കാണൂ. ഈ വമ്പി​ച്ച വേ​ലി​ക്ക​ക​ങ്ങ​ളിൽ മാ​ത്ര​മേ പൗ​ര​യു​ദ്ധ​വും അപൂർ​വ്വ​വും അനിർ​വാ​ച്യ​വു​മായ ശാ​ന്ത​ത​യും ഒരേ സമ​യ​ത്തു​ണ്ടാ​വാൻ കഴിയൂ സാ​ധാ​ര​ണ​മാ​യി ഒരു രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹം ആരം​ഭി​ക്കു​മ്പോൾ—ഒരു പീ​ടി​ക​ക്കാ​രൻ പെ​രു​മ്പ​റ​യ​ടി കേൾ​ക്കു​മ്പോൾ—യു​ദ്ധ​ത്തി​നു​ള്ള വിളി, പൊ​തു​വിൽ ഒരു പരി​ഭ്ര​മം, കേൾ​ക്കു​മ്പോൾ, ഇങ്ങ​നെ പറ​ഞ്ഞു സാ​മാ​ധാ​നി​ക്കു​ക​യാ​ണ് പതിവ്. ‘ഒരു തമ്മിൽ​ത്ത​ല്ലി​നു ഭാ​വ​മു​ണ്ടെ​ന്നു തോ​ന്നു​ന്നു, റ്യൂ സാങ് മർ​ത്തെ​ങ്ങിൽ.

അല്ലെ​ങ്കിൽ: ‘ഫോ​ബൂർ​സാ​ങ് ആന്ത്വാ​ങ്ങിൽ.’

പല​പ്പോ​ഴും അയാൾ ഉദാ​സീ​ന​മാ​യി ഇങ്ങ​നെ​കൂ​ടി പറ​ഞ്ഞു എന്നു​വ​രും. ‘അല്ലെ​ങ്കിൽ ആ ഭാ​ഗ​ത്തെ​ങ്ങാ​ണ്ട്.’

കു​റെ​ക്കൂ​ടി കഴി​ഞ്ഞു, ഹൃ​ദ​യ​ഭേ​ദ​ക​വും വ്യ​സ​ന​ക​ര​വു​മായ വെ​ടി​ക്കൂ​ട്ട​ത്തി​ന്റെ​യും പട​യ​ണി​ക​ളു​ടെ തോ​ക്കിൻ​പ്ര​യോ​ഗ​ത്തി​ന്റേ​യും ഇര​മ്പം കേ​ട്ടു​തു​ട​ങ്ങു​മ്പോൾ, ആ പീ​ടി​ക​ക്കാ​രൻ പറയും: ‘ഇതു കല​ശ​ലാ​വു​ന്നു! എടടാ, ഇതു കല​ശ​ലാ​വു​ന്നു​ണ്ട്!’

കു​റ​ച്ചു​കൂ​ടി​ക്ക​ഴി​ഞ്ഞു, ലഹള അടു​ത്തെ​ത്തു​ക​യും ശക്തി​വെ​ച്ചു വരി​ക​യു​മാ​യി; അതാ അയാൾ ഉപാ​യ​ത്തിൽ പീടിക പൂ​ട്ടി, ക്ഷ​ണ​ത്തിൽ തന്റെ യു​ദ്ധ​ഭ​ട​വേ​ഷം എടു​ത്തു ധരിച്ചു-​ എന്നു​വെ​ച്ചാൽ അയാൾ തന്റെ സാ​മാ​ന​ങ്ങ​ളെ​യെ​ല്ലാം സൂ​ക്ഷി​ച്ചും​വെ​ച്ച് തന്റെ ആയു​സ്സി​നെ അപ​ക​ട​ത്തി​ലെ​ക്കെ​റി​ഞ്ഞു.

ആളുകൾ നാൽ​ക്കൂ​ട്ട​യിൽ​വെ​ച്ചു, വഴി​സ്ഥ​ല​ത്തു​വെ​ച്ചു, വെ​ളി​ച്ച​മി​ല്ലാ​ത്ത ഇട​വ​ഴി​യിൽ​വെ​ച്ചു, തോ​ക്കൊ​ഴി​ക്കു​ന്നു; അവർ വഴി​ക്കോ​ട്ട പി​ടി​ക്കു​ന്നു, പി​ന്നേ​യും പി​ടി​ക്കു​ന്നു; ചോ​ര​യൊ​ഴു​കു​ന്നു, വെ​ടി​യു​ണ്ട​കൾ വീ​ടു​ക​ളു​ടെ ഉമ്മ​റ​ങ്ങ​ളെ​യെ​ല്ലാം വൈ​ഷ​മ്യ​ത്തി​ലാ​ക്കു​ന്നു, പീ​ര​ങ്കി​വെ​ടി ആളു​ക​ളെ കി​ട​ക്ക​യിൽ​വെ​ച്ചു കഥ കഴി​ക്കു​ന്നു. ശവ​ങ്ങൾ തെ​രു​വു​ക​ളിൽ കു​ന്നു​കൂ​ടു​ന്നു. കു​റ​ച്ചു തെ​രു​വു​കൾ​ക്ക​പ്പു​റ​ത്തു കാ​പ്പി​പ്പി​ടി​ക​ക​ളിൽ​നി​ന്നു ബി​ല്ലി​യേർ​ഡ് കളി​യി​ലെ പന്ത​ടി​ശ​ബ്ദ​വും കേൾ​ക്കാം.

നാ​ട​ക​ശാ​ല​കൾ തു​റ​ന്നു​കി​ട​ക്കു​ന്നു, ഹാ​സ്യ​നാ​ട​ക​ങ്ങൾ കാ​ണി​ക്കു​ന്നു. യു​ദ്ധം​കൊ​ണ്ടു നി​റ​ഞ്ഞ ഈ തെ​രു​വു​ക​ളിൽ​നി​ന്ന് ഒരു രണ്ട​ടി അപ്പു​റ​ത്തു ചി​രി​യും വെ​ടി​പ​റ​യ​ലും. കൂ​ലി​വ​ണ്ടി​കൾ അവ​യു​ടെ പാ​ട്ടിൽ പാ​യു​ന്നു; വഴി​പോ​ക്കർ പട്ട​ണ​ത്തിൽ എവി​ടേ​ക്കോ ഭക്ഷ​ണ​ത്തി​നു​ള്ള യാ​ത്ര​യാ​ണ്, ചി​ല​പ്പോൾ യു​ദ്ധ​മു​ള്ളേ​ട​ത്തേ​ക്കു​ത​ന്നെ.

1831-ൽ ഒരു കല്യാ​ണ​ക്കാർ​ക്കു കട​ന്നു​പോ​വാൻ​വേ​ണ്ടി ഒരു കൂ​ട്ട​വെ​ടി നിർ​ത്തേ​ണ്ടി​വ​ന്നു.

1839-ലെ രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹ​സ​മ​യ​ത്തു റ്യു സാങ് മർ​ത്തെ​ങ്ങിൽ നീളം കു​റ​ഞ്ഞു. ശേ​ഷി​കെ​ട്ട ഒരു കിഴവൻ, ഒരു​ത​രം പാ​നീ​യം നി​റ​ച്ച പളു​ങ്കു​കു​പ്പി​കൾ വെ​ച്ച് ഒരു മു​ന്നി​റ​ക്കൊ​ടി പാ​റി​യി​രു​ന്ന കൈ​വ​ണ്ടി​യു​മു​ന്തി വഴി​ക്കോ​ട്ട​യിൽ​നി​ന്നു സൈ​ന്യ​നി​ര​യി​ലേ​ക്കും സൈ​ന്യ​നി​ര​യിൽ​നി​ന്നു വഴി​ക്കോ​ട്ട​യി​ലേ​ക്കു​മാ​യി പോയും വന്നും. പക്ഷ​ഭേ​ദം കൂ​ടാ​തെ, ഒരി​ക്കൽ ഭര​ണാ​ധി​കാ​ര​ത്തി​നും മറ്റൊ​രി​ക്കൽ അരാ​ജ​ക​ത്വ​ത്തി​നും ഒപ്പം മാ​റി​മാ​റി തന്റെ ഗ്ലാ​സ്സു​ക​ളിൽ കൊ​ക്കോ നി​റ​ച്ചു​കൊ​ടു​ത്തി​രു​ന്നു.

ഇതി​ല​ധി​കം അത്ഭു​ത​ക​ര​മാ​യി​ട്ടൊ​ന്നു​ണ്ടാ​വാൻ വയ്യാ, ഇതാണ് പാ​രി​സ്സി​ലു​ണ്ടാ​കു​ന്ന ലഹ​ള​കൾ​ക്കു​ള്ള ഒരു സവി​ശേ​ഷത; ഇതു മറ്റൊ​രു നഗ​ര​ത്തി​ലും കാ​ണു​ക​യു​മി​ല്ല. ഇതിനു രണ്ടു സംഗതി അത്യാ​വ​ശ്യ​മാ​ണ്— പാ​രി​സ്സി​ന്റെ വലു​പ്പ​വും അതി​ന്റെ ആഹ്ലാ​ദ​ശീ​ല​വും വൊൾ​ത്തെ​യ​രു​ടേ​യും നെ​പ്പോ​ളി​യ​ന്റേ​യും നഗ​ര​മാ​വു​ന്ന​ത​ത്യാ​വ​ശ്യ​മാ​ണ്.

എന്താ​യാ​ലും ഇത്ത​വണ, 1832 ജൂൺ 25- നു-​ത്തെ ആയു​ധ​മെ​ടു​ക്ക​ലിൽ, ആ വമ്പി​ച്ച നഗ​ര​ത്തി​നു തന്നി​ലും വലു​തായ എന്തോ ഒന്ന് ഉള്ളിൽ​ക്ക​ട​ന്നു അതു​പേ​ടി​ച്ചു.

അടഞ്ഞ വാ​തി​ലു​ക​ളും, ജനാ​ല​ക​ളു​മാ​യി എല്ലാ​യി​ട​ത്തും; ഏറ്റ​വും അക​ന്ന​തും ഏറ്റ​വു​മ​ധി​കം ‘ഉദാ​സീന’വുമായ സ്ഥ​ല​ത്തു​കൂ​ടി. ഉശി​ര​ന്മാർ ആയു​ധ​മെ​ടു​ത്തു; പേ​ടി​ത്തൊ​ണ്ട​ന്മാർ ഒളി​ച്ചു. പണി​ത്തി​ര​ക്കിൽ മറ്റൊ​ന്നും നോ​ക്കാ​തെ പോ​കു​ന്ന വഴി​യാ​ത്ര​ക്കാ​ര​നെ കാ​ണാ​നി​ല്ല. രാ​വി​ലെ നാ​ലു​മ​ണി​യോ​ടു​കൂ​ടി പല​തെ​രു​വു​ക​ളും ഒഴി​ഞ്ഞു.

ഭയ​ങ്ക​ര​ങ്ങ​ളായ വർ​ത്ത​മാ​ന​ങ്ങൾ വീ​ടു​തോ​റും കൊ​ണ്ടു​വ​ന്നു വി​ല​ക്ക​പ്പെ​ട്ടു, ആപ​ത്തു പി​ടി​ച്ച കഥകൾ എല്ലാ​ട​ത്തും വി​ത​റ​പ്പെ​ട്ടു അവർ പു​ഴ​വ​ക്കു പി​ടി​ച്ചെ​ടു​ത്തു; സാങ് മെ​റി​സ​ന്ന്യാ​സി​മ​ഠ​ത്തിൽ​ത്ത​ന്നെ, പള്ളി​യു​ടെ ഉള്ളിൽ പതി​യി​രി​ക്കു​ന്ന​വ​രും ചു​വ​ടു​റ​പ്പി​ച്ച​വ​രു​മാ​യി, ആകെ അറു​നൂ​റു പേ​രു​ണ്ട്; കാ​ലാൾ​പ്പ​ട​യെ വി​ശ്വ​സി​ച്ചു​കൂ​ടാ, അർമങ് കരെൽ സൈ​ന്യാ​ധി​പൻ ക്ലൊ​സെ​ലി​നെ കാണാൻ പോ​യി​രു​ന്നു, അദ്ദേ​ഹം പറ​ഞ്ഞ​തി​താ​ണ്. ‘ആദ്യം​ത​ന്നെ ഒരു സൈ​ന്യ​ത്തെ​യു​ണ്ടാ​ക്കു, ലഫ​യേ​ത്ത് രോ​ഗ​ത്തി​ലാ​ണ്, എങ്കി​ലും അദ്ദേ​ഹം ഇങ്ങ​നെ പറ​ഞ്ഞ​യ​ച്ചു ‘ഞാൻ നി​ങ്ങ​ളു​ടെ കൂ​ടെ​യു​ണ്ട്. ഒരു കസാ​ല​യ്ക്കു സ്ഥ​ല​മു​ള്ള ദി​ക്കി​ലെ​ല്ലാം ഞാൻ നി​ങ്ങ​ളു​ടെ പി​ന്നാ​ലെ​യു​ണ്ട്’; എല്ലാ​വ​രും നല്ല​വ​ണ്ണം സൂ​ക്ഷി​ക്ക​ണം, പാ​രി​സ്സി​ലെ വി​ജ​ന​ങ്ങ​ളായ മൂ​ല​ക​ളി​ലെ ഒറ്റ​പ്പെ​ട്ട ഭവ​ന​ങ്ങ​ളൊ​ക്കെ രാ​ത്രി​യിൽ ആളുകൾ കൊ​ള്ള​യി​ടും. (പൊ​ല്ലീ​സ്സി​ന്റെ സങ്ക​ല്പ​ശ​ക്തി, ഭര​ണാ​ധി​കാ​ര​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി​ച്ചേർ​ന്ന കെ​ട്ടു​ക​ഥ​ക്കാ​രൻ, ഇവിടെ പ്ര​ത്യ​ക്ഷ​മാ​കു​ന്നു); ഒരു പീ​ര​ങ്കി​നിര റ്യൂ ഓബ്രി​ല്ബു​ഷെ​റിൽ സ്ഥാ​പി​ച്ചു​ക​ഴി​ഞ്ഞു; ലോ​ബോ​വും ബ്യു​ഗോ​വും​കൂ​ടി യാ​ചി​ക്കു​ന്നു​ണ്ട്, അർ​ദ്ധ​രാ​ത്രി​ക്ക്, അല്ലെ​ങ്കിൽ ഏറി​യാൽ പു​ല​രാൻ കാ​ല​ത്തു, നാലു സൈ​ന്യ​നി​ര​യൊ​ന്നി​ച്ചു. ഒന്നു ബസ്തീ​ലിൽ​നി​ന്നും മറ്റൊ​ന്നു സാ​ങ്മർ​ത്തെ​ങ്ങിൽ​നി​ന്നും മറ്റൊ​ന്നു​ഗ്രേ​വിൽ​നി​ന്നും മറ്റൊ​ന്നു ഹാ​ലിൽ​നി​ന്നു​മാ​യി, ലഹ​ള​യു​ടെ ഒത്ത നടു​വി​ലെ​ക്കു പാ​ഞ്ഞെ​ത്തും; ഒരു സമയം സൈ​ന്യ​ങ്ങൾ പാ​മി​സ്സു വി​ട്ടു, ഷാപ് ദ് മാ​റി​ലേ​ക്കു വാ​ങ്ങി​പ്പാർ​ത്തേ​ക്കും; എന്താ​ണു​ണ്ടാ​വു​ക​യെ​ന്ന് ആർ​ക്കും അറി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാ, എന്നാൽ ഇപ്പോ​ഴ​ത്തെ സ്ഥി​തി കു​റ​ച്ചു തക​രാ​റിൽ​ത്ത​ന്നെ​യാ​ണ്.

മാർഷൽ സൂൽ​ത്തി​ന്റെ സം​ശ​യ​ത്തെ​പ്പ​റ്റി ആളുകൾ പി​റു​പി​റു​ത്തു എന്തു​കൊ​ണ്ട് അദ്ദേ​ഹം നേരേ ചെ​ന്നെ​തിർ​ത്തി​ല്ല? അദ്ദേ​ഹം വലിയ ആലോ​ച​ന​യിൽ​പെ​ട്ടി​രി​ക്കു​ന്നു എന്ന​തു തീർ​ച്ച​യാ​ണ് ആ ഉളു​ട്ട​ത്ത് എന്തോ ഒരു രാ​ക്ഷ​സ​നു​ള്ള​താ​യി ആ കിഴവൻ സിംഹം മണ​ത്ത​റി​ഞ്ഞി​ട്ടു​ണ്ടെ​ന്നു തോ​ന്നു​ന്നു.

വൈ​കു​ന്നേ​ര​മാ​യി, നാ​ട​ക​ശാ​ല​ക​ളൊ​ന്നും തു​റ​ന്നി​ല്ല, പാ​റാ​വു​ഭ​ട​ന്മാർ ശു​ണ്ഠി​യോ​ടു​കൂ​ടി ചു​റ്റി​ന​ട​ന്നു; വഴി​യാ​ത്ര​ക്കാ​രെ പട്ടാ​ള​ക്കാർ ദേ​ഹ​പ​രീ​ക്ഷ​ണം​ചെ​യ്തു, സംശയം തോ​ന്നി​യ​വ​രെ ആമം​വെ​യ്ക്കു​ന്നു​ണ്ട് ഒമ്പ​തു മണി​യോ​ടു​കൂ​ടി എണ്ണൂ​റി​ല​ധി​കം പേർ ബന്ധ​ന​ത്തി​ലാ​യി; പൊ​ല്ലീ​സ് കച്ചേ​രി അവ​രെ​ക്കൊ​ണ്ടു​തി​ങ്ങി, അങ്ങ​നെ​ത​ന്നെ ജെ​യി​ലു​ക​ളും—പു​രു​ഷ​ന്മാ​രു​ടേ​യും സ്ത്രീ​ക​ളു​ടേ​യും.

എല്ലാ​യി​ട​ത്തും ഉത്ക​ണ്ഠ​ത​ന്നെ; പാ​രി​സ്സിൽ പതി​വി​ല്ലാ​ത്ത ഒരു​ത​രം പരി​ഭ്ര​മ​വും.

ജന​ങ്ങൾ സ്വ​ഭ​വ​ന​ങ്ങ​ളിൽ ചു​വ​ടു​റ​പ്പി​ച്ചു; ഭാ​ര്യ​മാർ​ക്കും അമ്മ​മാർ​ക്കും സ്വ​സ്ഥ​ത​യി​ല്ലാ​താ​യി; ഇത​ല്ലാ​തെ മറ്റൊ​ന്നും കേൾ​ക്കാ​നി​ല്ലെ​ന്നാ​യി: ‘അയ്യോ. ഈശ്വര! അവൻ ഇനി​യും വന്നി​ല്ല​ല്ലോ?’ അക​ല​ത്തു​നി​ന്നു​ള്ള ഒരു വണ്ടി​യു​ടെ ഒച്ച​യെ​ങ്കി​ലും കേൾ​ക്കാ​നി​ല്ല.

ആളുകൾ വി​ട്ടു​മ്മ​റ​ങ്ങ​ളിൽ ജന​സം​സാ​ര​ങ്ങൾ​ക്കും ആർ​പ്പു​വി​ളി​കൾ​ക്കും ലഹ​ള​യ്ക്കും ദു​ര​ത്തു​നി​ന്നു​ള്ള ഒച്ച​കൾ​ക്കും, അതു ‘കു​തി​ര​പ്പ​ട്ടാ​ള​മാ​ണ്,’ അല്ലെ​ങ്കിൽ ‘അതു കു​തി​ര​പ്പ​ട​യാ​ളി​ക​ളു​ടെ പാ​ഞ്ഞു​വ​ര​വാ​ണ്’ എന്ന സം​സാ​ര​ങ്ങൾ​ക്കും, കാ​ഹ​ളം​വി​ളി​കൾ​ക്കും, പെ​രു​മ്പ​റ​യ​ടി​കൾ​ക്കും, വെ​ടി​യൊ​ച്ച​കൾ​ക്കും, എല്ലാ​റ്റി​നും​മീ​തേ പള്ളി​യിൽ​നി​ന്നു​ള്ള വ്യ​സ​ന​ക​ര​മായ മണി​യ​ടി​ക്കും ചെ​വി​കൊ​ടു​ത്തു നി​ല​വാ​യി.

ഒന്നാ​മ​ത്തെ പീ​ര​ങ്കി​വെ​ടി എല്ലാ​വ​രും കാ​ത്തു​നി​ന്നു. തെ​രു​വു​ക​ളു​ടെ മൂ​ല​യ്ക്കൽ ആളുകൾ ആവിർ​ഭ​വി​ച്ചു. വീ​ട്ടി​ലേ​ക്കു പാ​ഞ്ഞോ​ളിൻ! എന്നു കു​ക്കി​വി​ളി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു വി​ണ്ടും കാ​ണാ​താ​യി. ആളുകൾ വീ​ട്ടു​വാ​തി​ലു​ക​ളെ​ല്ലാം കൊ​ട്ടി​യ​ട​ച്ചു സാ​ക്ഷ​യി​ടു​ന്ന തി​ര​ക്കാ​യി. അവർ പറ​ഞ്ഞു. ‘ഇതൊ​ക്കെ എങ്ങ​നെ​യ​വ​സാ​നി​ക്കും?’ ഇരു​ട്ടു കൂ​ടി​ക്കൂ​ടി വരു​ന്തോ​റും, നി​മി​ഷം​പ്ര​തി, ലഹ​ള​യു​ടെ ഭയ​ങ്ക​ര​മായ തീ​പ്പി​ടി​ക്ക​ല​നു​സ​രി​ച്ചു പാ​രി​സ്സ് അധി​ക​മ​ധി​കം വ്യ​സ​ന​ക​ര​മായ ഒരു നിലയെ അവ​ലം​ബി​ച്ചു.

Colophon

Title: Les Miserables (ml: പാ​വ​ങ്ങൾ).

Author(s): Victor Hugo.

First publication details: Mathrubhumi; Kozhikkode, Kerala; Book 4, Part 12; 1925.

Deafult language: ml, Malayalam.

Keywords: Novel, Les Miserable, Victor Hugo, വി​ക്തോർ യൂഗോ, പാ​വ​ങ്ങൾ, നാ​ല​പ്പാ​ട്ടു് നാ​രാ​യണ മേനോൻ, വി​വർ​ത്ത​നം, Open Access Publishing, Malayalam, Sayahna Foundation, Free Software, XML.

Digital Publisher: Sayahna Foundation; JWRA 34, Jagthy; Trivandrum 695014; India.

Date: September 1, 2021.

Credits: The text of the original item is in the public domain. The text encoding and editorial notes were created and​/or prepared by the Sayahna Foundation and are licensed under a Creative Commons Attribution By ShareAlike 4​.0 International License (CC BY-SA 4​.0). Any reuse of the material should credit the Sayahna Foundation and must be shared under the same terms.

Cover: Le Miserables, a photograph by Otterbein University, Theatre and Dance, USA (2018). The picture is a photograph of a scene from Les Miserables, a theatrical performance of Theatre and Dance group of Otterbein University, USA. The image is taken from Wikimedia Commons and is gratefully acknowledged.

Production history: Typesetter: Sayahna Foundation; Editor: PK Ashok; Translation: Nalappatt Narayana Menon; Digitizer: KB Sujith; Processed by: JN Jamuna, LJ Anjana, KB Sujith; Encoding: CV Radhakrishnan.

Production notes: The entire document processing has been done in a computer running GNU/Linux operating system and TeX and friends. The PDF has been generated using XeLaTeX from TeXLive distribution 2021 using Ithal (ഇതൾ), an online framework for text formatting. The TEI (P5) encoded XML has been generated from the same LaTeX sources using LuaLaTeX. HTML version has been generated from XML using XSLT stylesheet (sfn-​tei-html.xsl) developed by CV Radhakrkishnan.

Fonts: The basefont used in PDF and HTML versions is RIT Rachana authored by KH Hussain, et al., and maintained by the Rachana Institute of Typography. The font used for Latin script is Linux Libertine developed by Phillip Poll.

Web site: Maintained by KV Rajeesh.

Download document sources in TEI encoded XML format.

Download Phone PDF.