ആയു​ധ​ശാ​ല​യു​ടെ മുൻ​പിൽ​വെ​ച്ചു പൊ​തു​ജ​ന​ങ്ങ​ളും സൈ​ന്യ​വ​കു​പ്പു​ക​ളും കൂ​ട്ടി​മു​ട്ടി​യ​തിൽ​നി​ന്നു​ണ്ടായ രാ​ജ്യ​ക​ല​ഹം ശവ​മ​ഞ്ച​ത്തെ പിൻ​തു​ടർ​ന്നി​രു​ന്ന​തും നട​ക്കാ​വു​ക​ളു​ടെ നീളം മു​ഴു​വ​നും കഴി​യും​വ​രെ ഘോ​ഷ​യാ​ത്ര​യു​ടെ തലയിൽ തൂ​ങ്ങി​നി​ന്നി​രു​ന്ന​തു​മായ, എന്നു പറ​യ​ട്ടെ, ജന​ക്കൂ​ട്ട​ത്തിൽ മു​ന്നി​ലും പി​ന്നി​ലും ഒരു കു​ലു​ക്ക​മു​ണ്ടാ​ക്കി​യ​തോ​ടു​കൂ​ടി, ഒരു ഭയ​ങ്ക​ര​മായ കോ​ളേ​റ്റം അടി​ച്ചു​ക​യ​റി. ആൾ​ക്കൂ​ട്ടം ചി​ന്നി. വരി​നി​ര​കൾ തകർ​ന്നു. എല്ലാ​വ​രും പാ​ഞ്ഞു, പറ​പ​റ​ന്നു, ചിലർ ആർ​പ്പു​വി​ളി​യോ​ടു​കൂ​ടി​യും മറ്റു ചിലർ ചു​ണ​കേ​ടോ​ടു​കൂ​ടി​യും എവി​ടേ​യോ ചെ​ന്നു​മ​റ​ഞ്ഞു. നട​ക്കാ​വു​ക​ളെ​ങ്ങും തി​ങ്ങി​നി​റ​ഞ്ഞി​രു​ന്ന ആ വമ്പി​ച്ച നദി ഞൊ​ടി​യി​ട​കൊ​ണ്ടു ചി​ന്നി​പ്പി​രി​ഞ്ഞു, വല​ത്തോ​ട്ടും ഇട​ത്തോ​ട്ടും കവി​ഞ്ഞൊ​ഴു​കി, പൊ​ട്ടി​ത്ത​ള്ളിയ ഒരോ​വു​ചാൽ വെ​ള്ള​ത്തി​ന്റെ ഇര​മ്പ​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി പെ​ട്ടെ​ന്ന് ഒരു​നൂ​റി​ല​ധി​കം തെ​രു​വു​ക​ളി​ലേ​ക്കു കു​ത്തി​യൊ​ലി​ച്ചു പര​ന്നു.

ആ സമ​യ​ത്തു ബെൽ​വി​ല്ലി​ന്റെ മു​ക​ളിൽ​നി​ന്ന് അപ്പോൾ പൊ​ട്ടി​ച്ചെ​ടു​ത്ത ഒരു പൂ​വി​ട്ട എരു​ക്കിൻ​കൊ​മ്പു കൈ​യിൽ​പ്പി​ടി​ച്ചു റ്യു മെ​നിൽ​മൊ​ങ്ങി​ലൂ​ടെ വന്നി​രു​ന്ന ഒരു പഴ​ന്തു​ണി​വേ​ഷ​ക്കാ​രൻ കു​ട്ടി ഒരു വി​ചി​ത്ര​വ​സ്തു​വ്യാ​പാ​രി​സ്ത്രീ​യു​ടെ പീ​ടി​ക​യിൽ കാ​ഴ്ച​യ്ക്കു വെ​ച്ചി​രു​ന്ന ഒരു പഴയ തോ​ലു​റ​ക്കൈ​ത്തോ​ക്കു കണ്ടെ​ത്തി.

‘ഹേ അമ്മേ, എന്താ നി​ങ്ങ​ളു​ടെ പേര്, ഞാൻ നി​ങ്ങ​ളു​ടെ യന്ത്രം കടം​വാ​ങ്ങാൻ പോ​കു​ന്നു.’

അവൻ ആ കൈ​ത്തോ​ക്കു​കൊ​ണ്ട് ഒരോ​ട്ടം

രണ്ടു നി​മി​ഷ​ത്തി​നു​ശേ​ഷം റ്യു അമ​ലോ​വി​ലൂ​ടേ​യും റ്യു ബാ​സ്സി​ലൂ​ടേ​യും പറ​പ​റ​ന്നി​രു​ന്ന ഒരു കൂ​ട്ടം പേ​ടി​ത്തൊ​ണ്ട​രായ നാ​ടു​വാ​ഴി​കൾ കൈ​ത്തോ​ക്കും വീശി ഇങ്ങ​നെ പാ​ടി​ക്കൊ​ണ്ടു​പോ​കു​ന്ന ആ കു​ട്ടി​യെ എത്തി​മു​ട്ടി:

നട​ക്കാ​വിൽ​വെ​ച്ച് അവ​ന്നു തന്റെ കൈ​ത്തോ​ക്കി​നു കൊ​ത്തി​യി​ല്ലെ​ന്നു മന​സ്സി​ലാ​യി.

അവ​ന്റെ നട​ത്ത​ത്തി​നു താ​ള​മൊ​പ്പി​ക്കു​വാൻ പ്ര​യോ​ജ​ന​പ്പെ​ട്ട ആ രണ്ടീ​ര​ടി​യു​ടേ​യും, എന്നി​ല്ല അവൻ ഇട​യ്ക്കി​ട​യ്ക്കു പാ​ടി​വി​ടാ​റു​ള്ള മറ്റു പാ​ട്ടു​ക​ളു​ടേ​യും നിർ​മ്മാ​താ​വാ​രാ​ണ്? ഞങ്ങൾ​ക്ക​റി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാ. ആർ​ക്ക​റി​യാം? ഒരു സമയം അവൻ​ത​ന്നെ. ഏതാ​യാ​ലും അന്നു നട​പ്പു​ള്ള എല്ലാ നാ​ടോ​ടി​പ്പാ​ട്ടു​ക​ളി​ലും ഗവ്രോ​ഷി​നു നല്ല അവ​ഗാ​ഹ​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു; അവ​യോ​ട് അവൻ തന്റെ മൂ​ളി​പ്പാ​ട്ടു​ക​ളെ കൂ​ട്ടി​ച്ചേർ​ക്കും. ഒരു നി​രീ​ക്ഷ​ക​നായ ചെ​റു​ക്ക​നും തെ​മ്മാ​ടി​യു​മായ അവൻ പ്ര​കൃ​തി​യു​ടെ ശബ്ദ​ങ്ങ​ളും പാ​രി​സ്സി​ന്റെ ശബ്ദ​ങ്ങ​ളും എടു​ത്തു​കൂ​ട്ടി ഒരു സം​ഗീ​ത​ത്തി​ര​ട്ടു​ണ്ടാ​ക്കി. അവൻ പക്ഷി​ക​ളു​ടെ ഭണ്ഡാ​ര​ത്തോ​ടു പണി​പ്പു​ര​ക​ളി​ലെ ഭണ്ഡാ​രം കൂ​ട്ടി​യി​ണ​ക്കി. അവൻ കള്ള​ന്മാ​രു​മാ​യി—തന്റേ​തി​നോ​ടു തൊ​ട്ടു​നി​ല്ക്കു​ന്ന ആ ഒരു വർ​ഗ്ഗ​വു​മാ​യി—പരി​ച​യ​ത്തി​ലാ​ണ്. അവൻ മൂ​ന്നു​മാ​സം കാലം ഒര​ച്ചു​കൂ​ട​ത്തിൽ ജോലി പരി​ച​യി​ക്കു​ക​യു​ണ്ടാ​യി​യെ​ന്നു തോ​ന്നു​ന്നു. അവൻ നാ​ല്പ​തു പേ​രി​ലൊ​രാ​ളായ മൊ​സ്യു ബയൂർ-​ലോർമിയങ്ങിനു [1] വേ​ണ്ടി എന്തോ ഒരു കാ​ര്യം നട​ത്തു​ക​യു​ണ്ടാ​യി​ട്ടു​ണ്ട്. ഗവ്രോ​ഷ് ഒരു തെ​മ്മാ​ടി​ക്ക​വി​ച്ചെ​ക്ക​നാ​ണ്.

എന്നി​ല്ല, ആ അറു​ദു​ഷ്ട​മായ മഴ​ദി​വ​സം രാ​ത്രി അവൻ തന്റെ ആന​യി​ലേ​ക്കു രണ്ടു ചെ​ക്ക​ന്മാ​രെ ക്ഷ​ണി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു​പോ​യ​പ്പോൾ, തന്റെ രണ്ട​നു​ജ​ന്മാർ​ക്കാ​ണ് താൻ ആവിധം ഈശ്വ​ര​നാ​യ​തെ​ന്നു​ള്ള വാ​സ്ത​വം ലേ​ശ​മെ​ങ്കി​ലും അറി​ഞ്ഞി​രു​ന്നി​ല്ല. വൈ​കു​ന്നേ​രം തന്റെ രണ്ട​നു​ജ​ന്മാർ​ക്കു, രാ​ത്രി​യിൽ തന്റെ അച്ഛ​ന്ന്— അന്ന​ത്തെ രാ​ത്രി അവൻ അങ്ങ​നെ​യാ​യി​രു​ന്നു. പ്ര​ഭാ​ത​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി റ്യു ദെ ബല്ലെ​യിൽ​നി​ന്നു പോന്ന ഉടനെ, അവൻ ആന​യു​ടെ അടു​ക്ക​ലേ​ക്കു പാ​ഞ്ഞെ​ത്തി, അതി​ന്നു​ള്ളിൽ​നി​ന്നു രണ്ടു ചെ​ക്ക​ന്മാ​രേ​യും ചമൽ​ക്കാ​ര​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി പു​റ​ത്തേ​ക്കെ​ടു​ത്തു; അവൻ കണ്ടു​പി​ടി​ച്ച എന്തോ ഒരു സവി​ശേഷ പ്രാ​തൽ അവർ​ക്കും പങ്കു​വെ​ച്ചു; എന്നി​ട്ട് അവനെ ഏതാ​ണ്ടു​മു​ഴു​വ​നും വളർ​ത്തി​ക്കൊ​ണ്ടു​പോ​ന്ന ആ കൊ​ള്ളാ​വു​ന്ന മാ​താ​വി​നു, തെ​രു​വി​ന്, അവരെ ഏല്പി​ച്ചു​കൊ​ടു​ത്ത​തി​നു​ശേ​ഷം, എവി​ടേ​ക്കോ ഒരു നട നട​ന്നു. അവ​രു​മാ​യി പി​രി​യു​മ്പോൾ, അതേ സ്ഥ​ല​ത്തു​വെ​ച്ചു വൈ​കു​ന്നേ​രം കണ്ടു​മു​ട്ടാ​മെ​ന്ന് അവർ ഉട​മ്പ​ടി ചെ​യ്തു; എന്ന​ല്ല, യാ​ത്രാ കു​ശ​ല​മാ​യി ഇങ്ങ​നെ​യൊ​രു പ്ര​സം​ഗ​വും അവൻ അവരെ ഏല്പി​ക്ക​യു​ണ്ടാ​യി: ‘ഞാന് വടി​യെ​ടു​ക്കു​ന്നു; മറ്റു വി​ധ​ത്തിൽ​പ്പ​റ​ക​യാ​ണെ​ങ്കിൽ ഞാൻ നട​ക്കു​ന്നു; കോ​ട​തി​ഭാ​ഷ​യിൽ, എന്റെ വക കബാ​ത്താ​യി. പി​ള്ള​രേ, നി​ങ്ങൾ നി​ങ്ങ​ടെ തന്ത​യേ​യും തള്ള​യേ​യും കണ്ടി​ല്ലെ​ങ്കിൽ, വൈ​കു​ന്നേ​രം നേരെ ഇങ്ങോ​ട്ടു പോ​ന്നോ​ളിൻ. ഞാൻ നി​ങ്ങൾ​ക്ക് എന്തെ​ങ്കി​ലും അത്താ​ഴ​ത്തി​നു പൊ​ത്തി​പ്പി​ടി​ച്ചു​ണ്ടാ​ക്കാം; ഒരു വി​രി​പ്പും നേ​രെ​യാ​ക്കാം.’ ആ രണ്ടു കു​ട്ടി​കൾ ഏതെ​ങ്കി​ലും ഒരു പൊ​ല്ലീ​സ്സു​കാ​രൻ പി​ടി​ച്ചു വല്ല കോ​ട്ട​യി​ലു​മാ​ക്കി​വെ​ച്ച​തു​കൊ​ണ്ടോ, അതോ ഏതെ​ങ്കി​ലും ഒരു വാ​യ്പി​ട്ടു​കാ​രൻ കട്ടു കൈ​യി​ലാ​ക്കി​യ​തു​കൊ​ണ്ടോ, അതോ ഏതെ​ങ്കി​ലും ഒരു വാ​യ്പി​ട്ടു​കാ​രൻ കട്ടു കൈ​യി​ലാ​ക്കി​യ​തു​കൊ​ണ്ടോ, അതോ പാ​രി​സ്സെ​ന്ന ആ അപാ​ര​മായ ലാ​ട​ച്ച​ങ്ങ​ല​ക്കെ​ട്ടി​ലേ​ക്കു തെ​റ്റി​ക്ക​ട​ന്നു തി​രി​ഞ്ഞ​തു​കൊ​ണ്ടോ, പി​ന്നെ തി​രി​ച്ചു​വ​ന്നി​ല്ല. യതാർ​ത്ഥ സാ​മു​ദാ​യി​ക​ലോ​ക​ത്തി​ലെ അത്യ​ഗാ​ധ​ത​ക​ളിൽ നി​റ​ച്ചും ഈ വഴി​തെ​റ്റ​ലു​ക​ളാ​ണ്. ഗവ്രോ​ഷ് പി​ന്നെ അവ​രെ​ക്ക​ണ്ടി​ല്ല. അതു കഴി​ഞ്ഞി​ട്ട് ഇപ്പോൾ പത്തോ പന്ത്ര​ണ്ടോ ആഴ്ച​യാ​യി. ഒന്നി​ല​ധി​കം തവണ അവൻ തലയും ചൊ​റി​ഞ്ഞു ചോ​ദി​ച്ചു: ‘എന്റെ ഗ്ര​ഹ​പ്പി​ഴ​ക്കാർ പി​ള്ളർ എവി​ടേ​പ്പോ​യി?’

ഈയി​ട​കൊ​ണ്ട് അവൻ കൈയിൽ കൈ​ത്തോ​ക്കു​മാ​യി റ്യു ദ്യു പോ​ങോ​ഷു​വി​ലെ​ത്തി. ആ തെ​രു​വിൽ ഒരൊ​റ്റ പീ​ടി​ക​മാ​ത്ര​മേ തു​റ​ന്നി​രു​ന്നു​ള്ളൂ എന്ന് അവൻ നോ​ക്കി​ക്ക​ണ്ടു; പി​ന്നെ ആലോ​ചി​ക്കേ​ണ്ട ഒരു കാ​ര്യം അത് ഒരു പല​ഹാ​ര​പ്പീ​ടി​ക​യാ​ണു​താ​നും. അപ്പോൾ, ആ അജ്ഞാ​ത​ത്വ​ത്തി​ലേ​ക്ക് പ്ര​വേ​ശി​ക്കു​ന്ന​തി​നു മുൻ​പാ​യി ഒരു ആപ്പി​ള​ട​കൂ​ടി തി​ന്നു​വാൻ ദൈ​വ​ഗ​ത്യാ സമ​യ​മാ​യി. ഗവ്രോ​ഷ് അവിടെ നി​ന്നു. ഗഡി​യാൾ​ക്കീ​ശ​യിൽ കൈ​യി​ട്ടു തപ്പി, കീ​ശ​മു​ഴു​വ​നും അകം​പു​റം മറി​ച്ചു; യാ​തൊ​ന്നും കാ​ണാ​നി​ല്ല; ഒരു സൂ പോ​ലു​മി​ല്ല; അവൻ ആർ​ത്തു​വി​ളി​ച്ചു പറയാൻ തു​ട​ങ്ങി; ‘ഈശ്വര, ഈശ്വര!’

ഒടു​വി​ല​ത്തെ ആ ഒരു വായ ഭക്ഷ​ണം വേ​ണ്ടെ​ന്നു​വ​യ്ക്കു​ന്ന​തു കഷ്ട​മാ​ണ്.

എന്താ​യാ​ലും ഗവ്രോ​ഷ് നേരെ നട​ന്നു.

രണ്ടു മി​നി​ട്ടു കഴി​ഞ്ഞു, അവൻ റ്യു സാ​ങ്ലൂ​യി​യി​ലെ​ത്തി. റ്യു ദ്യു പാർ​ക്റോ​യൽ കട​ക്കു​മ്പോൾ, ആ കി​ട്ടാൻ നി​വൃ​ത്തി​യി​ല്ലാ​തെ പോയ ആപ്പി​ള​ട​യു​ടെ നഷ്ടം തീർ​ക്കാ​തെ കഴി​യി​ല്ലെ​ന്ന് അവ​ന്നു തോ​ന്നി; നല്ല പച്ച​പ്പ​കൽ​സ​മ​യ​ത്തു നാ​ട​ക​ത്തി​ന്റെ ചു​മർ​പ്പ​ര​സ്യ​ങ്ങൾ പറി​ച്ചു ചീ​ന്തി​ക്ക​ള​യുക എന്ന പര​മാ​ഹ്ലാ​ദ​ങ്ങ​ളിൽ അവൻ ആണ്ടു​മു​ങ്ങി.

കു​റ​ച്ചു​കൂ​ടി നട​ന്ന്, ഒരു​കൂ​ട്ടം സു​ഖി​ത​ന്മാ​രെ—അവർ ജന്മി​ക​ളാ​ണെ​ന്നു തോ​ന്നി—അകലെ കണ്ട​തോ​ടു​കൂ​ടി അവൻ ചു​മ​ലൊ​ന്നു ചു​ളു​ക്കി, അവർ അടു​ക്ക​ലൂ​ടേ കട​ന്നു​പോ​കു​ന്ന സമ​യ​ത്ത് ഇട​യ്ക്കി​ട​യ്ക്ക് ഈ തത്ത്വ​ജ്ഞാ​ന​ക​ഫം വായ് നി​റ​ച്ചു മുൻ​പി​ലേ​ക്ക് ഓരോ തു​പ്പു തു​പ്പി: ‘ഈ പണ​ക്കാർ​ക്ക് എന്തു തടി​യാ​ണ്! അവർ കു​ടി​ച്ചി​ട്ടു​മു​ണ്ട്! അവർ ഒന്നാം​ത​രം ഭക്ഷ​ണ​ങ്ങ​ളിൽ​ക്കി​ട​ന്നു കൂ​ത്തു​മ​റി​യു​ന്നു. സ്വ​ന്തം പണം​കൊ​ണ്ട് അവ​രെ​ന്താ​ണ് ചെ​യ്യു​ന്ന​തെ​ന്ന് അവ​രോ​ടു​ത​ന്നെ ചോ​ദി​ച്ചു​നോ​ക്കൂ. അവർ​ക്കു​റി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാ. അവരതു തി​ന്നു​തീർ​ക്കു​ന്നു, അത്ര​ത​ന്നെ! വയ​റ്റിൽ എത്ര​ക​ണ്ടു കൊ​ള്ളു​മോ അത്ര​യും.’

ഒരു കൊ​ത്തി​യി​ല്ലാ​ത്ത കൈ​ത്തോ​ക്കും പി​ടി​ച്ച് ഓങ്ങി​ക്കൊ​ണ്ടു തെ​രു​വീ​ഥി​യി​ലൂ​ടെ നട​ക്കുക എന്ന​ത് ഒര​വ​സ്ഥ​യു​ള്ള കാ​ര്യ​മാ​ണ്. ഓരോ നി​മി​ഷ​വും ഗവ്രോ​ഷി​ന്റെ ഉത്സാ​ഹം കൂ​ടി​ക്കൂ​ടി​വ​ന്നു. ദേ​ശീ​യ​ഗാ​ന​ത്തി​ന്റെ ചില പൊ​ട്ടും പൊ​ടി​യും നീ​ട്ടി​പ്പാ​ടു​ന്ന​തി​നി​ട​യ്ക്ക് അവൻ ഇങ്ങ​നെ ഉച്ച​ത്തിൽ പറ​ഞ്ഞു: ‘ഒക്കെ നന്നാ​വു​ന്നു​ണ്ട്. അല്ല​യോ പൗ​ര​ന്മാ​രേ എനി​ക്കെ​ന്റെ ഇട​ത്തേ ഉള്ളം​കൈ​യി​നു സു​ഖ​മി​ല്ല; എനി​ക്കു രക്ത​വാ​തം​കൊ​ണ്ടു യാ​തൊ​ന്നി​നും വയ്യാ; എങ്കി​ലും നന്നാ​യി. നാടു വാ​ഴി​ക​ളൊ​ക്കെ വേണ്ട നി​ല​യ്ക്കു നി​ല്ക്ക​ണം. അതേ വേ​ണ്ടൂ; ഞാ​ന​വ​റ്റെ​ക്കൊ​ണ്ടു ശതകം ചൊ​ല്ലി​ക്കും. പൊ​ല്ലീ​സ്സൊ​റ്റു​കാർ എന്നു​വെ​ച്ചാ​ലെ​ന്താ​ണ്? നാ​യ്ക്കൾ. അവ​റ്റി​ലൊ​ന്നി​നെ​യാ​ണ് എനി​ക്കെ​ന്റെ തോ​ക്കിൻ​മുൻ​പിൽ കി​ട്ടേ​ണ്ട​ത്. എന്റെ ചങ്ങാ​തി​മാ​രേ, ഞാൻ കോ​ട്ട​പ്പു​റ​ത്തു നി​ന്നാ​ണ്. അവിടെ ചൂടു തു​ട​ങ്ങി, തി​ള​ച്ചു​മ​റി​ഞ്ഞു​പോ​യി. അതേ, പാട നീ​ക്കേ​ണ്ട സമ​യ​മാ​യി. ആളു​ക​ളേ നട​ക്കു​വിൻ മുൻ​പോ​ട്ട്! ഒരു വൃ​ത്തി​കെ​ട്ട രക്തം ചാ​ലു​ക​ളി​ലൊ​ക്കെ തള്ളി​യൊ​ലി​ക്ക​ട്ടെ! ഞാ​നെ​ന്നെ എന്റെ രാ​ജ്യ​ത്തി​നു ബലി​കൊ​ടു​ക്കു​ന്നു; ഞാ​നി​നി ഒരി​ക്ക​ലും എന്റെ രഹ​സ്യ​ക്കാ​രി​യെ, നി​നി​യെ, കാ​ണു​ക​യി​ല്ല, ഒക്കെ​ത്തീർ​ന്നു. എന്താ, നിനീ? ആട്ടെ സാ​ര​മി​ല്ല! സന്തോ​ഷ​ത്തി​നു ജയ ജയ! നമു​ക്കൊ​രു മറി​നോ​ക്കുക! താ​ന്തോ​ന്നി​ത്തം എനി​ക്കു മതി​യാ​യി.’

ആ സമ​യ​ത്തു, രാ​ഷ്ട്രീ​യ​ര​ക്ഷി​ഭ​ട​സം​ഘ​ത്തി​ലെ ഒരു കു​ന്ത​പ്പ​ട​യാ​ളി​യു​ടെ കുതിര വി​ര​ണ്ടു​വീ​ണ​തു​കൊ​ണ്ടു, ഗവ്രോ​ഷ് തന്റെ കൈ​ത്തോ​ക്കും പാ​ത​വി​രി​യി​ലി​ട്ട് ആ മനു​ഷ്യ​നെ പി​ടി​ച്ചു​പൊ​ക്കി; എന്നി​ട്ടു കു​തി​ര​യെ പി​ടി​ച്ചു​പൊ​ക്കാൻ അയാളെ സഹാ​യി​ച്ചു, അതു കഴി​ഞ്ഞ് അവൻ തന്റെ കൈ​ത്തോ​ക്കു​മെ​ടു​ത്തു നേരെ യാത്ര തു​ടർ​ന്നു. റ്യു ദ് തൊ​റി​ണി​യിൽ എല്ലാം ശാ​ന്ത​വും നി​ശ്ശ​ബ്ദ​വു​മാ​യി​രു​ന്നു. മറേ​പ്ര​ദേ​ശ​ത്തി​ന്റെ ഒരു പതി​വു​മ​ട്ടായ ഈ ശാ​ന്തത ചു​റ്റു​മു​ള്ള മറ്റു സ്ഥ​ല​ങ്ങ​ളി​ലെ മഹാ​ക്ഷോ​ഭ​ത്തി​നു തീരേ വി​രു​ദ്ധ​മാ​യി​രു​ന്നു. ഒരു​മ്മ​റ​ത്തി​രു​ന്നു നാലു പെ​ണ്ണു​ങ്ങൾ ഞായം പറ​യു​ന്നു.

സ്കോ​ട്ട് ലണ്ടിൽ മു​മ്മൂ​ന്നു കൂ​ടി​യി​ട്ടാ​ണ് ആഭി​ചാ​ര​ക്കാ​രി​കൾ; പാ​രി​സ്സിൽ നന്നാ​ലു കൂ​ടി​യാ​ണ് ഞാ​യ​ക്കാ​രി​ക്കി​ഴ​വി​കൾ. ‘അവി​ടു​ന്നു രാ​ജാ​വാ​വും’ എന്ന് ആർ​മൂ​യി​റി​ലെ കു​റ്റി​ക്കാ​ട്ടിൽ​വെ​ച്ചു മാ​ത്ബെ​ത്തി​ന്റെ മു​ഖ​ത്തേ​ക്ക് എത്ര​ത്തോ​ളം വ്യ​സ​ന​മ​യ​മാ​യി വലി​ച്ചെ​റി​യ​പ്പെ​ടാ​മോ, അതേ​വി​ധം കാർ​ഫൂർ ബൊ​ദ്വേ​റിൽ​വെ​ച്ചു ബൊ​നാ​പ്പാർ​ത്തീൻ​നേർ​ക്കു​മാ​വാം. പോ​ക്കാ​ച്ചി​യൊ​ച്ച ഏതാ​ണ്ട് ഒന്നാ​യി​രി​ക്കും.

റ്യു ദ് തൊ​റി​ഞി​യി​ലെ ഞാ​യ​ക്കാ​രി​കൾ അവ​രു​ടെ സ്വ​ന്തം കാ​ര്യ​ങ്ങ​ളെ​പ്പ​റ്റി മാ​ത്ര​മാ​ണ് സം​സാ​രി​ച്ച​ത്. മൂ​ന്നു​പേർ ഉമ്മ​റ​ക്കാ​വ​ല്ക്കാ​രി​ക​ളാ​ണ്. നാ​ലാ​മ​ത്ത​വൾ പു​റ​ത്തു കൊ​ട്ട​യോ​ടു​കൂ​ടിയ കീ​റ​ത്തു​ണി​പ്പെ​റു​ക്കി​യും.

ആ നാലു കി​ഴ​വി​കൾ വാർ​ദ്ധ​ക്യ​ത്തി​ന്റെ നാലു മു​ക്കി​ലു​മാ​ണ്—എന്നു വെ​ച്ചാൽ, പ്രാ​യം, ക്ഷീ​ണം, അധോ​ഗ​തി, കഷ്ട​പ്പാ​ട്—നി​ല്ക്കു​ന്ന​തെ​ന്നും തോ​ന്നും.

കീ​റ​ത്തു​ണി​പ്പെ​റു​ക്കി​യാ​ണ് കൂ​ട്ട​ത്തിൽ കി​ഴി​ഞ്ഞ​വൾ. ഈ പു​റം​ത​ട്ടു​സ​മു​ദാ​യ​ത്തിൽ കീ​റ​ത്തു​ണി​പ്പെ​റു​ക്കി സലാം കൊ​ടു​ക്കു​ന്നു; ഉമ്മ​റം കാ​വ​ല്ക്കാ​രി അതു ധാ​ടി​യിൽ സ്വീ​ക​രി​ക്കും. കാരണം: ഉമ്മ​റം കാ​വ​ല്ക്കാ​രി​ക​ളു​ടെ ഇഷ്ടം​പോ​ലെ​യും അടി​ച്ചു​നീ​ക്കി​ക്കൂ​ട്ടു​ന്ന​വ​രു​ടെ സന്തോ​ഷം​പോ​ലെ​യും കു​പ്പ​യെ തടി​പ്പി​ക്കു​ക​യും മെ​ലി​യി​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്യാൻ അവർ​ക്കു കവി​യും. അടി​ക്കു​ന്ന ചൂ​ലി​ലും ദയ​യാ​വാം.

ഈ കീ​റ​ത്തു​ണി​പ്പെ​റു​ക്കി ഒരു നന്ദി​യു​ള്ള​വ​ളാ​ണ്; അവൾ ആ മൂ​ന്ന് ഉമ്മ​റം കാ​വ​ല്ക്കാ​രി​ക​ളേ​യും നോ​ക്കി പു​ഞ്ചി​രി​യി​ട്ടു—എന്തൊ​രു പു​ഞ്ചി​രി! ഇത്ത​ര​ത്തി​ലു​ള്ള ചിലതു പറ​ഞ്ഞു:

‘ഹോ, അപ്പോ​ഴേ, തന്റെ പൂച്ച ഇപ്പോ​ഴും ശു​ണ്ഠി​ക​ടി​ച്ചും​കൊ​ണ്ടാ​ണോ?’

‘എന്റെ ഭഗ​വാ​നേ, പൂ​ച്ച​ക​ളൊ​ക്കെ ജനി​ക്കു​മ്പോൾ​ത്ത​ന്നെ നാ​യ്ക്കൾ​ക്കു വി​രോ​ധി​ക​ളാ​ണ​ല്ലോ. നാ​യ്ക്കൾ​ക്കാ​ണ് ആവ​ലാ​തി.’

‘ആളു​കൾ​ക്കും.’

‘പക്ഷേ, ഒരു പൂ​ച്ച​യു​ടെ​മേൽ​നി​ന്നു ചെ​ള്ളു​കൾ ആളു​ക​ളു​ടെ മേ​ലേ​ക്കു ചെ​ല്ലാ​റി​ല്ല.’

‘അത​ല്ല​ല്ലോ, ബു​ദ്ധി​മു​ട്ട്, നാ​യ്ക്കൾ അപ​ക​ട​ക്കാ​രാ​ണ്. എനി​ക്കോർ​മ്മ​യു​ണ്ട്, ഒരു കൊ​ല്ലം നാ​യ്ക്കൾ അത്ര വളരെ വർ​ദ്ധി​ച്ചി​ട്ട്, ഒടു​വിൽ പത്ര​ത്തി​ലി​ടേ​ണ്ടി​വ​ന്നു. റോം മഹാ​രാ​ജാ​വി​ന്റെ വണ്ടി വലി​ക്കാൻ ത്വീ​ലെ​രി രാ​ജ​ധാ​നി​യിൽ അസം​ഖ്യം ആടു​ക​ളു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന കാ​ല​ത്താ​ണ​ത്. റോം മഹാ​രാ​ജാ​വി​നെ തനി​ക്കോർ​മ്മ​യു​ണ്ടോ?’

‘എനി​ക്കു ദ്യു​ക്ദ് ബൊർ​ദോ​വി​നെ​യാ​ണ് അധി​ക​മി​ഷ്ടം.’

‘പതി​നെ​ട്ടാ​മൻ ലൂ​യി​യെ ഞാ​ന​റി​യും. എനി​ക്കു പതി​നെ​ട്ടാ​മൻ ലൂ​യി​യെ​യാ​ണ് അധി​ക​മി​ഷ്ടം.’

‘മാം​സ​ത്തി​നു വലിയ വില; എന്താ മദർ പത​ഗോ​ങ്?’

‘അയ്യോ! അതു പറ​യേ​ണ്ടാ, കശാ​പ്പു​കാ​ര​ന്റെ പീടിക നര​ക​മാ​ണ്. ഒരു നാശം പി​ടി​ച്ച നരകം—ഇക്കാ​ല​ത്ത് ഓരോ ചെ​ത്തേ വാ​ങ്ങാൻ നി​വൃ​ത്തി​യു​ള്ളൂ.’

ഇവിടെ കീ​റ​ത്തു​ണി​പ്പെ​റു​ക്കി ഇട​യിൽ​ക്ക​ട​ന്നു: ‘കൊ​ച്ച​മ്മ​മാ​രേ, കച്ച​വ​ട​മൊ​ക്കെ മോശം, അടി​ച്ചു​നീ​ക്കി​ക്കൂ​ട്ടു​ന്ന​ത് എത്ര കു​റ​ച്ച്! ആരും ഒന്നും വലി​ച്ചെ​റി​യാ​താ​യി. ഒക്കെ അവർ തി​ന്നു​ന്നു.’

‘ല വർ​ഗു​ലീം, നി​ന്നെ​ക്കാ​ളും പാ​വ​ങ്ങ​ളു​ണ്ട്’

‘ആ അതു നേര്,’ കീ​റ​ത്തു​ണി​പ്പെ​റു​ക്കി വണ​ക്ക​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി പറ​ഞ്ഞു: ‘എനി​ക്കൊ​രു ജോ​ലി​യു​ണ്ട​ല്ലോ.’

കു​റ​ച്ചിട ആരു​മൊ​ന്നും മി​ണ്ടി​യി​ല്ല; ഒടു​വിൽ മനു​ഷ്യ​ഹൃ​ദ​യ​ത്തി​ന്റെ അടി​യിൽ​ക്കി​ട​ക്കു​ന്ന ആ ആത്മ​സ്തു​തി​ക്കു​ള്ള ആവ​ശ്യ​ത്തി​നു കീ​ഴ​ട​ങ്ങി, കീ​റ​ത്തു​ണി​പ്പെ​റു​ക്കി തു​ടർ​ന്നു: ‘രാ​വി​ലെ, വീ​ട്ടിൽ തി​രി​ച്ചെ​ത്തിയ ഉടനെ, ഞാ​നെ​ന്റെ കൊ​ട്ട​യി​ലു​ള്ള​തൊ​ക്കെ പു​റ​ത്തേ​ക്കു വലി​ച്ചി​ട്ട്, ഓരോ​ന്നും തരം​തി​രി​ക്കും. ഒരു കു​ന്ന് എന്റെ മു​റി​യിൽ നി​റ​യും. കീ​റ​ത്തു​ണി ഒരു കൊ​ട്ട​യി​ലി​ടും, കഴ​മ്പു​ക​ളും തണ്ടു​ക​ളും ഒരു വെ​ള്ള​ത്തൊ​ട്ടി​യിൽ, പരു​ത്തി​ത്തു​ണി എന്റെ പി​ഞ്ഞാ​ണ​ത്ത​ട്ടിൽ, രോ​മ​ത്തു​ണി​യൊ​ക്കെ എന്റെ വലി​പ്പു​പെ​ട്ടി​യിൽ, പഴേ കട​ലാ​സ്സു​കൾ ജനാ​ല​യു​ടെ മൂ​ല​ക്കൽ, തി​ന്നാൽ നല്ല​വ​യൊ​ക്കെ എന്റെ കു​പ്പി​ക്കി​ണ്ണ​ത്തിൽ, ചി​ല്ലിൻ​ക​ഷ്ണ​ങ്ങൾ എന്റെ അടു​പ്പു​തി​ണ്ണ​യിൽ, പഴയ പാ​പ്പാ​സ്സു​കൾ വാ​തി​ലി​നു പി​ന്നിൽ, എല്ലു​കൾ എന്റെ വി​രി​പ്പിൻ ചു​വ​ട്ടി​ലും.’

ഗവ്രോ​ഷ് അവ​ളു​ടെ പി​ന്നിൽ​നി​ന്നു കേൾ​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു.

‘ഹേ, മു​ത്ത​ശ്ശി​മാ​രേ,’ അവൻ പറ​ഞ്ഞു, ‘എന്താ നി​ങ്ങ​ളീ രാ​ജ്യ​കാ​ര്യം സം​സാ​രി​ക്കു​ന്ന​ത്?’

ഒരു നാ​ന്മ​ട​ങ്ങു​മു​ര​ളി​ച്ച​യായ പീ​ര​ങ്കി​ക്കൂ​ട്ട​വെ​ടി അവനെ വള​ഞ്ഞു.

‘ഇതാ മറ്റൊ​രു തെ​മ്മാ​ടി.’

‘എന്താ അവ​ന്റെ ചട്ടു​ക​ത്തിൽ? ഒരു കൈ​ത്തോ​ക്കോ?’

‘ശരി, എന്തെ​ര​പ്പാ​ളി​ച്ചെ​ക്ക​നാ​ണി​തെ​ന്ന​റി​ഞ്ഞാൽ കൊ​ള്ളാ​മാ​യി​രു​ന്നു.’

‘ഉദ്യോ​ഗ​സ്ഥ​ന്മാ​രെ പി​ടി​ച്ചു കി​ഴു​മേൽ മറി​ക്കു​മ്പോ​ഴ​ല്ലാ​തെ ഇത്ത​രം ഒരു ജന്തു ഒരി​ക്ക​ലും തു​ള്ളി​ച്ചാ​ടു​ക​യി​ല്ല.’

ഗവ്രോ​ഷ്, ഒരു പ്ര​തി​ക്രി​യ​യാ​യി പെ​രു​വി​ര​ലി​നാൽ മൂ​ക്കി​ന്റെ അറ്റ​മൊ​ന്നു പൊ​ന്തി​ച്ചു കൈ മലർ​ക്കെ​ത്തു​റ​ന്ന​തു​കൊ​ണ്ട് തൃ​പ്തി​പ്പെ​ട്ടു.

കീ​റ​ത്തു​ണി​പ്പെ​റു​ക്കി ഇങ്ങ​നെ നി​ല​വി​ളി​ച്ചു: ‘എടാ, പൊ​ള്ള​ക്ക​യ്യ​നായ വി​കൃ​തി​ച്ചെ​ക്ക!’

പത​ഗോ​ങ് എന്ന പേ​രി​നു വി​ളി​കേൾ​ക്കു​ന്ന ആ ഒരുവൾ പേ​ടി​ച്ചു കൈ രണ്ടും കൊ​ട്ടി​പ്പി​ടി​ച്ചു.

‘വേ​ണ്ടാ​ത്ത പണി​യൊ​ക്കെ​യു​ണ്ടാ​വു​മി​പ്പോൾ. സം​ശ​യ​മി​ല്ല. അങ്ങേ വീ​ട്ടി​ലു​ള്ള തപ്പാൽ​ക്കാ​രൻ ചെ​ക്ക​ന്നു മീശ ഊന്നി​ച്ച​തേ ഉള്ളൂ; ഒരു ചു​ക​ന്ന തൊ​പ്പി​യു​ള്ള പെ​ണ്ണി​ന്റെ കൈ​യും​പി​ടി​ച്ച് അവൻ എന്നും ഇതിലേ പോ​കു​ന്ന​തു കാണാം; ഇന്ന് അവ​ന്റെ യാത്ര കണ്ടു, കൈയിൽ ഒരു തോ​ക്കു​ണ്ട്. മദാം ബഷോ പറ​ഞ്ഞു എന്നോ​ടു, കഴി​ഞ്ഞാ​ഴ്ച​യിൽ എവി​ടെ​യാ​ണ്?—പൊം​ത്വാ​സിൽ ഒരു ഭര​ണ​പ​രി​വർ​ത്ത​ന​മു​ണ്ടാ​യി​യ​ത്രേ. എന്നി​ട്ടോ. അപ്പോൾ അവി​ടെ​യു​ണ്ട് ആ തെ​മ്മാ​ടി​ച്ചെ​ക്കൻ, അവ​ന്റെ കൈ​ത്തോ​ക്കും​കൊ​ണ്ട്! സെ​ലെ​സ്താ​ങ് പ്ര​ദേ​ശ​ത്തു മു​ഴു​വ​നും കൈ​ത്തോ​ക്കു​ക​ളാ​ണെ​ന്നു തോ​ന്നു​ന്നു. ആ സാ​ധു​രാ​ജ്ഞി​ക്ക്—ഈശ്വ​രാ, അവി​ടു​ന്നു കട്ട​വ​ണ്ടി​യിൽ​പ്പോ​കു​ന്ന​തു ഞാൻ കണ്ണു​കൊ​ണ്ടു കണ്ടു—ഈ കഷ്ട​പ്പാ​ടൊ​ക്കെ വന്നു​പെ​ട്ടി​ട്ടു നമു​ക്കൊ​രു സ്വ​സ്ഥത കഷ്ടി​ച്ചു​കി​ട്ടി​ത്തു​ട​ങ്ങി​യ​തേ ഉള്ളൂ; അപ്പോ​ഴെ​യ്ക്കു ലോകം കു​ട്ടി​ച്ചോ​റാ​ക്കാൻ എന്താ​ണ് വഴി എന്നു നോ​ക്കു​ക​യ​ല്ലാ​തെ മറ്റൊ​ന്നും ചെ​യ്യാൻ അറി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാ​ത്ത ഈ ഒന്നി​നും​കൊ​ള്ളാ​ത്ത​വ​റ്റെ​ക്കൊ​ണ്ടു ഭര​ണാ​ധി​കാ​രി​കൾ എന്താ​ണ് കാ​ണി​ക്കുക! ഇതൊ​ക്കെ പു​ക​യി​ല​യ്ക്ക് ഇനി​യും വില വർ​ദ്ധി​ക്കാ​നു​ള്ള പണി​യാ​ണ്! തോ​ന്നി​വാ​സം! ആ അറു​ദു​ഷ്ടൻ തൂ​ക്കു​മ​ര​ത്തിൽ​ക്ക​യ​റു​ന്ന​തു ഞാൻ നി​ശ്ച​യ​മാ​യും കാണാൻ പോവും!’

‘ഹേ മു​ത്ത​ശ്ശി, നി​ങ്ങൾ​ക്കു ജല​ദോ​ഷ​മു​ണ്ട്.’ ഗവ്രോ​ഷ് പറ​ഞ്ഞു; ‘ആ മു​ന​മ്പൊ​ന്നു ചീ​റ്റു.’

അവൻ നട​ന്നു, റ്യു പവെ​യിൽ എത്തി​യ​പ്പോൾ ആ കീ​റ​ത്തു​ണി​പ്പെ​റു​ക്കി പി​ന്നെ​യും അവ​ന്റെ ഓർ​മ്മ​യിൽ വന്നു; ഗവ്രോ​ഷ് ഈ ആത്മ​ഗ​ത​ത്തിൽ മു​ങ്ങി: ‘ഹേ, അടി​ച്ചു​നീ​ക്കു​മൂ​ല​യായ അമ്മേ, ഭര​ണ​പ​രി​വർ​ത്ത​ക​ന്മാ​രെ അധി​ക്ഷേ​പി​ച്ച​തിൽ നി​ങ്ങൾ​ക്കു തെ​റ്റി​പ്പോ​യി. ഈ കൈ​ത്തോ​ക്കു നി​ങ്ങ​ളു​ടെ കാ​ര്യ​മാ​ണ് നോ​ക്കു​ന്ന​ത്. നി​ങ്ങ​ളു​ടെ കൊ​ട്ട​യിൽ കു​റേ​ക്കൂ​ടി നല്ല തീ​റ്റ​സ്സാ​മാ​ന​ങ്ങ​ളു​ണ്ടാ​ക്കാ​നാ​ണ് ഇതി​ന്റെ ശ്രമം.’

പെ​ട്ടെ​ന്നു പി​ന്നിൽ​നി​ന്ന് ഒരു നി​ല​വി​ളി കേ​ട്ടു, അത് അവ​ന്റെ പി​ന്നാ​ലെ ഓടി​യെ​ത്തു​ന്ന ഉമ്മ​റം​കാ​വ​ല്ക്കാ​രി പത​ഗോ​ങ്ങാ​യി​രു​ന്നു. അവൾ അക​ലെ​നി​ന്നു മു​ഷ്ടി​യി​ള​ക്കി പറ​യു​ന്നു​ണ്ട്: ‘നീ​യ്യേ​തു തന്ത​യി​ല്ലാ​ത്ത​വ​നാ​ണ്.’

‘ഓ! അങ്ങ​നെ​യാ​വ​ട്ടെ,’ ഗവ്രോ​ഷ് പറ​ഞ്ഞു: ‘എനി​ക്ക​തു​കൊ​ണ്ട് ഒരു പു​ല്ലി​നു വി​ല​യി​ല്ല.’

അധികം താ​മ​സി​യാ​തെ അവൻ ലാ​മ്വാ​ന്തോ​ങ് ഹോ​ട്ടൽ കട​ന്നു. അവി​ടെ​വെ​ച്ച് അവൻ ഈ കല്പന കല്പി​ച്ചു: ‘യു​ദ്ധ​ത്തി​നു പു​റ​പ്പെ​ടു​വിൻ!’

ഉടനെ അവ​ന്നൊ​രു വ്യ​സ​നം ബാ​ധി​ച്ചു. ഒരു ശകാ​രി​ക്കു​ന്ന മട്ടിൽ അവൻ തന്റെ കൈ​ത്തോ​ക്കി​ന്മേ​ല്ക്കു നോ​ക്കി—അത​തി​നെ ഒന്നു സാ​ന്ത്വ​ന​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്ന​തു​പോ​ലെ തോ​ന്നി: ‘ഞാൻ പോ​വു​ക​യാ​യി,’ അവൻ പറ​ഞ്ഞു; ‘പക്ഷേ, നീ​യ്യ​ന​ങ്ങി​ല്ല.’

ഒരു നായ മറ്റൊ​രു നാ​യ​യിൽ [1] നി​ന്നു ശ്ര​ദ്ധ തി​രി​പ്പി​ച്ചേ​ക്കാം. ആ സമ​യ​ത്തു വളരെ മെ​ലി​ഞ്ഞ ഒരു ചെ​ട​യൻ​നായ അടു​ത്തു​വ​ന്നു. ഗവ്രോ​ഷി​ന് അതി​ന്റെ​മേൽ ദയ​തോ​ന്നി.

‘എന്റെ സാധു നാ​യ്ക്കു​ട്ടി,’ അവൻ പറ​ഞ്ഞു, ‘നി​യ്യൊ​രു പീപ്പ കട​ന്നു​വി​ഴു​ങ്ങി​യി​രി​ക്ക​ണം; കെ​ട്ടു​വാ​റു​ക​ളൊ​ക്കെ കാ​ണാ​നു​ണ്ട്.’

ഉടനെ അവൻ ലോം​സാ​ങ് ഴെർ​വേ​ക്കു നേരെ നട​ന്നു.

പി​തൃ​വാ​ത്സ​ല്യ​ത്തോ​ടു​കൂ​ടിയ ആന​യു​ടെ അന്തർ​ഭാ​ഗം ഗവ്രോ​ഷ് തു​റ​ന്നു കൊ​ടു​ക്കു​ക​യു​ണ്ടായ ആ രണ്ടു കു​ട്ടി​ക​ളെ തന്റെ പീ​ടി​ക​യിൽ​നി​ന്ന് ആട്ടി​യോ​ടി​ച്ച് ആ കൊ​ള്ളാ​വു​ന്ന ക്ഷു​ര​കൻ അസ്സ​മ​യ​ത്തു തന്റെ പീ​ടി​ക​യി​ലി​രു​ന്നു ചക്ര​വർ​ത്തി​യു​ടെ കീഴിൽ യു​ദ്ധം ചെയ്ത പട്ടാ​ള​ത്തിൽ ഒരം​ഗ​മായ ഒരു കിഴവൻ ഭടനു ക്ഷൗ​രം ചെ​യ്തി​രു​ന്നു. അവൻ സം​സാ​രി​ക്കു​ക​യാ​ണ്. ക്ഷു​ര​കൻ ക്ര​മ​പ്ര​കാ​രം ആദ്യം ലഹ​ള​യെ​പ്പ​റ്റി​യും പി​ന്നെ സൈ​ന്യാ​ധി​പൻ ലമാർ​ക്കി​നെ​പ്പ​റ്റി​യും സം​സാ​രി​ച്ചു പോ​ന്ന് ഒടു​വിൽ ചക്ര​വർ​ത്തി​യി​ലേ​ക്കു കട​ന്നു. അവി​ടെ​നി​ന്നു ക്ഷു​ര​ക​നും പട​യാ​ളി​യും കൂടി പ്രൂ​ഢോ അവി​ടെ​യു​ണ്ടെ​ങ്കിൽ അല​ങ്കാ​ര​പ്ര​യോ​ഗ​ങ്ങൾ നി​റ​ഞ്ഞ​തും ‘ക്ഷൗ​ര​ക്ക​ത്തി​യും വാ​ളു​മാ​യു​ള്ള സം​ഭാ​ഷ​ണം’ എന്നു നാ​മ​ക​ര​ണം ചെ​യ്യു​ന്ന​തു​മായ സം​സാ​ര​മാ​രം​ഭി​ച്ചു.

‘സേർ, ചക്ര​വർ​ത്തി​യു​ടെ കു​തി​ര​സ്സ​വാ​രി എങ്ങ​നെ?’ ക്ഷു​ര​കൻ ചോ​ദി​ച്ചു.

‘നന്ന​ല്ല, അവി​ടേ​ക്കു വീ​ഴാ​ന​റി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാ—അതു​കൊ​ണ്ട് ഒരി​ക്ക​ലും വീ​ണി​ട്ടി​ല്ല.’

‘അവി​ടെ​യ്ക്കു നല്ല കു​തി​ര​കൾ ഉണ്ടാ​യി​രു​ന്നു​വോ? അവി​ടെ​യ്ക്കു നല്ല കു​തി​ര​ക​ളു​ണ്ടാ​യി​രി​ക്ക​ണം!’

അവി​ടു​ന്നെ​നി​ക്കു കു​രി​ശു​മു​ദ്ര തന്ന ദിവസം ഞാ​ന​വി​ടു​ത്തെ കു​തി​ര​യെ സൂ​ക്ഷി​ച്ചു​നോ​ക്കി. അതൊരു ഓട്ട​ക്കു​തി​ര​യാ​യി​രു​ന്നു, തൂ​വെ​ള്ള. അതി​ന്റെ ചെ​വി​കൾ വളരെ അക​ന്നി​ട്ടാ​ണ്; കു​ഴി​ഞ്ഞ ജീ​നി​കൾ; ഒരു കറു​ത്ത പു​ള്ളി​യോ​ടു​കൂ​ടി ചന്ത​മു​ള്ള ഒരു തല; വളരെ നീ​ള​മു​ള്ള കഴു​ത്ത്; സന്ധി​കൾ​ക്കു നല്ല ഉറ​പ്പു​ള്ള കാൽ​മു​ട്ടു​കൾ; ഉന്തിയ വാ​രി​യെ​ല്ലു​കൽ; വളഞ്ഞ ചു​മ​ലു​കൾ; ഒരൂ​ക്കു​കൂ​ടിയ പിൻ​ഭാ​ഗം. പതി​ന​ഞ്ചു ചാണിൽ കു​റ​ച്ചേ​റെ ഉയ​ര​മു​ണ്ട്.’

‘ഒരു നല്ല കുതിര’. ക്ഷു​ര​കൻ അഭി​പ്രാ​യ​പ്പെ​ട്ടു.

‘അങ്ങ​നെ​യാ​യി​രു​ന്നു തി​രു​മ​ന​സ്സി​ലെ കുതിര.’

ഈ അഭി​പ്രാ​യ​പ്ര​ക​ട​ന​ത്തി​നു​ശേ​ഷം കു​റ​ച്ചു​നേ​ര​ത്തെ മൗനം ആവ​ശ്യ​മാ​ണെ​ന്നു ക്ഷു​ര​ക​നു തോ​ന്നി; അയാൾ അത​നു​സ​രി​ച്ചു: എന്നി​ട്ട് വീ​ണ്ടും തു​ട​ങ്ങി; ‘ചക്ര​വർ​ത്തി​ക്ക് ഒരി​ക്കൽ മാ​ത്ര​മേ മു​റി​വു പറ്റി​യി​ട്ടു​ള്ളു, അല്ലേ. സേർ?’

അപ്പോൾ ആ യു​ദ്ധ​സ്ഥ​ല​ത്തു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന ഒരാ​ളു​ടെ ശാ​ന്ത​വും അന്ത​സ്സു​കൂ​ടി​യ​തു​മായ ഒരു സ്വ​ര​ത്തിൽ ആ കിഴവൻ ഭടൻ മറു​പ​ടി പറ​ഞ്ഞു: ‘മട​മ്പ​ത്ത്, രാ​റ്റി​സ് ബണിൽ​വെ​ച്ച്. അന്ന​ത്തെ​പ്പോ​ലെ ഭം​ഗി​യിൽ ഉടു​പ്പി​ട്ടി​ട്ട് അവി​ടു​ത്തെ ഒരി​ക്ക​ലും കണ്ടി​ട്ടി​ല്ല. ഒരു പുതിയ സൂ നാ​ണ്യം​പോ​ലെ അന്ന് അവി​ടു​ന്നു നല്ല വൃ​ത്തി​യി​ലാ​യി​രു​ന്നു.’

‘അപ്പോൾ നി​ങ്ങൾ​ക്കു—യു​ദ്ധ​വി​ദ​ഗ്ധ​നായ നി​ങ്ങൾ​ക്കു—പല​പ്പോ​ഴും മു​റി​വു പറ്റി​യി​രി​ക്ക​ണം?’

‘എനി​ക്കോ?’ പട്ടാ​ള​ക്കാ​രൻ പറ​ഞ്ഞു, ‘ഹാ, പറ​യ​ത്ത​ക്ക​വ​ണ്ണ​മൊ​ന്നു​മി​ല്ല. മറെൻ ഗോ​വിൽ​വെ​ച്ചു കഴു​ത്തി​നു പി​ന്നിൽ രണ്ടു വാൾ​വെ​ട്ടു തട്ടി; ഓസ്തെർ​ലി​ത്സിൽ​വെ​ച്ചു വല​ത്തെ കൈ​യി​ന്ന് ഒരു​ണ്ട​കൊ​ണ്ടു; ഴെ​നാ​യിൽ​വെ​ച്ചു മറ്റൊ​ന്ന് ഇട​ത്തെ അര​ക്കെ​ട്ടിൽ; ഫ്രീ​ദ്ലാ​ങ്ങിൽ വെ​ച്ച്, ഇതാ, ഇവിടെ ഒരു കു​ന്ത​ക്കു​ത്തേ​റ്റു, മൊസ് കോ​വിൽ​വെ​ച്ച്, എവി​ടെ​യാ​യാ​ലും ശരി, ഏഴോ എട്ടോ കു​ന്തം തറ​ച്ചു; ലൂ​ത്സെ​നിൽ​വെ​ച്ച് ഒരു പീ​ര​ങ്കി​യു​ണ്ട​യു​ടെ കഷ്ണം എന്റെ ഒരു വിരൽ ചത​ച്ചു. ഹാ! വാ​ട്ടർ ലൂ​വിൽ​വെ​ച്ച് ഒരു ചെ​റു​തോ​ക്കി​ന്റെ ഉണ്ട തു​ട​യിൽ വന്നു​വീ​ണു. അത്ര​മാ​ത്രം.’

‘എന്തു രസം!’ കീർ​ത്ത​ന​കാ​വ്യ​സം​ബ​ന്ധി​യായ സ്വ​ര​വി​ശേ​ഷ​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി ക്ഷു​ര​കൻ ഉച്ച​ത്തിൽ പറ​ഞ്ഞു. ‘യു​ദ്ധ​ക്ക​ള​ത്തിൽ കി​ട​ന്നു മരി​ക്കുക! നേരു പറ​ക​യാ​ണെ​ങ്കിൽ, കി​ട​ക്ക​യിൽ​ക്കി​ട​ന്നു, രോഗം പി​ടി​ച്ചു, മരു​ന്നു​കൊ​ണ്ടും വറു​കു​ഴ​മ്പു​കൾ കൊ​ണ്ടും വസ്തി​ക്കു​ഴ​ലു​കൾ​കൊ​ണ്ടും കൂടി, പതു​ക്കെ, ദി​വ​സം​പ്ര​തി കു​റേ​ശ്ശ​ക്കു​റേ​ശ്ശ​യാ​യി മരി​ക്കു​ന്ന​തി​നെ​ക്കാൾ ഒരു പീ​ര​ങ്കി​യു​ണ്ട വയ​റ്റിൽ​ക്ക​യ​റി ചാ​വു​ന്ന​താ​ണ് എനി​ക്ക​ധി​ക​മി​ഷ്ടം.’

‘എന്താ​യാ​ലും നി​ങ്ങൾ ആമാ​ട​യ്ക്കു പു​ഴു​ക്കു​ത്തു നോ​ക്കു​ന്ന ആളല്ല.’ പട്ടാ​ള​ക്കാ​രൻ പറ​ഞ്ഞു.

അയാൾ പറ​ഞ്ഞു​തീർ​ന്നി​ല്ല. അപ്പോ​ഴേ​ക്ക് ഒരു ഭയ​ങ്ക​ര​ശ​ബ്ദം പീ​ടി​ക​യെ ഇട്ടു കു​ലു​ക്കി. കാ​ഴ്ച​ജ​നാല പെ​ട്ടെ​ന്നു പൊ​ട്ടി​ത്ത​കർ​ന്നു.

പാ​ഴ്മൂ​ടി​പ്പ​ണി​ക്കാ​രൻ വി​ളർ​ത്തു.

‘ഹാ എന്റെ ഈശ്വ​രാ!’ അയാൾ ഉറ​ക്കെ​പ്പ​റ​ഞ്ഞു, ‘അത​വ​യി​ലൊ​ന്നാ​ണ്!’

‘എന്ത്?’

‘പീ​ര​ങ്കി​യു​ണ്ട.’

‘അതിതാ,’ പട്ടാ​ള​ക്കാ​രൻ പറ​ഞ്ഞു.

നി​ല​ത്തു കി​ട​ന്നു​രു​ളു​ന്ന എന്തോ ഒന്ന് അയാൾ പെ​റു​ക്കി​യെ​ടു​ത്തു. അതൊരു വെ​ള്ളാ​ര​ങ്ക​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു.

ക്ഷു​ര​കൻ ആ തകർ​ന്ന ജനാ​ല​യു​ടെ അടു​ക്ക​ലേ​ക്കു ചെ​ന്നു; ആ മാർ​ഷെ​സാ​ങ് മാങ് വഴി​ക്കു കു​തി​ച്ചു​പാ​യു​ന്ന ഗവ്രോ​ഷി​നെ കണ്ടെ​ത്തി. ക്ഷു​ര​ക​ന്റെ പീ​ടി​ക​യ്ക്കു മുൻ​പി​ലൂ​ടെ പോ​കു​മ്പോൾ, അപ്പോ​ഴും ആ രണ്ടു ചെ​ക്ക​ന്മാർ തല​യിൽ​ക്കി​ട​ന്നു കലി​ച്ചി​രു​ന്ന ഗവ്രോ​ഷി​ന്ന് അയാൾ​ക്ക് ഒരു സലാം​വെ​ച്ചു കൊ​ടു​ക്കാ​തി​രി​ക്കാൻ മന​സ്സു​വ​ന്നി​ല്ല; അവൻ ഒരു കല്ലെ​ടു​ത്തു ചി​ല്ലു​ജ​നാ​ല​യു​ടെ മേ​ലേ​ക്ക് ഒരേ​റെ​റി​ഞ്ഞു.

‘കണ്ടു​വോ!’ വി​ളർ​പ്പു പോയി നീ​ല​ച്ചു​ക​ഴി​ഞ്ഞ ക്ഷു​ര​കൻ അലറി, ‘ആ ചെ​ക്കൻ തി​രി​ച്ചു​വ​ന്നു, വെ​റു​തേ രസ​ത്തി​ന്ന് ഒരു വി​കൃ​തി​ത്തം കാ​ട്ടി, നട​ന്നു. ആരെ​ങ്കി​ലു​മു​ണ്ടോ ആ തെ​മ്മാ​ടി​ച്ചെ​ക്ക​നോ​ടു വല്ല​തും കാ​ണി​ച്ചു?’

ഈയി​ട​യ്ക്കു, പാ​റാ​വു​പുര എടു​ത്തു​ക​ള​ഞ്ഞ മാർഷെ സാ​ങ്ഴാ​ങ്ങിൽ വെ​ച്ച്, ആൻ​ഷോൽ​രാ, കുർ​ഫെ​രാ​ക്, കൊം​ബ്ഫേർ, ഫെ​യ്ലി എന്നി​വ​രാൽ നയി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്ന ഒരു സം​ഘ​ത്തോ​ടു ഗവ്രോ​ഷ് ചേർ​ന്നു. അവ​രെ​ല്ലാം ഓരോ​വി​ധ​ത്തിൽ ആയു​ധ​ധാ​രി​ക​ളാ​ണ്. ബയോ​രെ​യും ഴാ​ങ്പ്രു​വേ​റും അവരെ കണ്ടെ​ത്തി, കൂ​ട്ട​ത്തിൽ​ക്കൂ​ടി. ആൻ​ഷൊൽ​രാ​യു​ടെ കൈയിൽ ഇര​ട്ട​ക്കു​ഴ​ലു​ള്ള ഒരു നാ​യാ​ട്ടു​തോ​ക്കു​ണ്ട്. കൊം​ബ്ഫേ​റു​ടെ കൈയിൽ രാ​ഷ്ട്രീ​യ​ര​ക്ഷി​ഭ​ട​ന്റെ പട്ടാ​ള​വ​കു​പ്പി​ലെ നമ്പ​റോ​ടു​കൂ​ടിയ ഒരു തോ​ക്കാ​ണു​ള്ള​ത്; കു​ടു​ക്കി​ടാ​ത്ത പു​റ​ങ്കു​പ്പാ​യ​ത്തി​നു​ള്ളി​ലൂ​ടേ കാ​ണാ​മാ​യി​രു​ന്ന രണ്ടു കൈ​ത്തോ​ക്കു​കൾ അയാ​ളു​ടെ അര​പ്പ​ട്ട​യി​ലു​മു​ണ്ട്. ഴാങ് പ്രു​വേ​റു​ടെ കൈയിൽ ഒരു പഴയ കു​തി​ര​പ്പ​ട്ടാ​ള​ത്തോ​ക്കും ബയൊ​രെ​ലി​ന്റെ വശം ഒരു ‘റി​യി​ഫ്ളു’മാണ്: കുർ​ഫെ​രാ​ക് ഒരു ഉറ​യൂ​രിയ വടി​വാൾ വീ​ശു​ന്നു​ണ്ട്. ഒരു ഉറ​യൂ​രിയ വാ​ളോ​ടു​കൂ​ടി അവ​രു​ടെ മുൻ​പിൽ നട​ന്നു ഫെ​യ്ലി ഉച്ച​ത്തിൽ വി​ളി​ച്ചു പറ​യു​ന്നു: ‘പോ​ള​ണ്ട് ജയി​ക്ക​ട്ടേ!’

അവർ മൊർ​ലാ​ങ് പാ​താ​റി​ല​ത്തി. കണ്ഠ​വ​സ്ത്ര​മി​ല്ല, തൊ​പ്പി​യി​ല്ല, ശ്വാ​സ​മി​ല്ല; മഴയിൽ മു​ങ്ങി​യി​രി​ക്കു​ന്നു. കണ്ണിൽ​നി​ന്നു മി​ന്നൽ പു​റ​പ്പെ​ടു​ന്നു. ഗവ്രോ​ഷ് അവരെ ശാ​ന്ത​ത​യോ​ടു​കൂ​ടി എതി​രേ​റ്റു: ‘നമ്മൾ എവി​ടേ​ക്കാ​ണ്?’

‘പോരൂ,’ കുർ​ഫെ​രാ​ക് പറ​ഞ്ഞു.

ഫെ​യ്ലി​യു​ടെ പി​ന്നി​ലാ​യി ബയോ​രെൽ കബാ​ത്തു നട​ന്നു. അല്ലെ​ങ്കിൽ തു​ള്ളി​ച്ചാ​ടി; ലഹ​ള​യിൽ അയാൾ വെ​ള്ള​ത്തിൽ മത്സ്യം​പോ​ലെ​യാ​ണ്, അയാൾ ഒരു കടും​ചു​ക​പ്പു മാർ​ക്കു​പ്പാ​യ​മി​ട്ടി​ട്ടു​ണ്ട്; സർ​വ്വ​ത്തേ​യും ഇടി​ച്ചു​ത​കർ​ക്കു​ന്ന​ത​രം വാ​ക്കു​കൾ ഇട്ടു തകർ​ത്തി​രു​ന്നു. അയാ​ളു​ടെ മാർ​ക്കു​പ്പാ​യം ഒരു വഴി​പോ​ക്ക​നെ അത്ഭു​ത​പ്പെ​ടു​ത്തി; ആ മനു​ഷ്യൻ അമ്പ​ര​പ്പോ​ടു​കൂ​ടി ഉച്ച​ത്തിൽ പറ​ഞ്ഞു: ‘ഇതാ, ചു​ക​പ്പു​ടു​പ്പു​കാർ!’

‘ചു​ക​പ്പു​ടു​പ്പ്, ചു​ക​പ്പു​ടു​പ്പു​കാർ!’ ബയോ​രെൽ തി​രി​ച്ച​ടി​ച്ചു. ‘ഹേ, നാ​ടു​വാ​ഴി, നി​ങ്ങ​ളു​ടെ പേടി കൊ​ള്ളാം, ഒരവീൻ ചെ​ടി​യു​ടെ മുൻ​പിൽ ഞാൻ വി​റ​യ്ക്കു​ക​യി​ല്ല; ചു​ക​ന്ന കു​റും​തൊ​പ്പി​ക്ക് എന്നെ പേ​ടി​പ്പെ​ടു​ത്താൻ വയ്യാ. ഞാൻ പറ​യു​ന്ന​തു കേൾ​ക്കു, ഹേ, നാ​ടു​വാ​ഴി, ചു​ക​പ്പു കാ​ണു​മ്പോ​ഴേ​ക്കു ഭയ​പ്പെ​ടു​ന്ന​തു കാ​ള​ക​ളാ​യ്ക്കൊ​ള്ള​ട്ടെ.’

ലോ​ക​ത്തിൽ​വെ​ച്ച് ഏറ്റ​വു​മ​ധി​കം സമാ​ധാ​ന​മ​യ​മായ ഒരു കട​ലാ​സ്സിൻ കഷ്ണം, കോ​ഴി​മു​ട്ട​കൾ തി​ന്നാ​നു​ള്ള ഒര​നു​വാ​ദ​പ​ത്രം, പാ​രി​സ്സി​ലെ പ്ര​ധാ​ന​മെ​ത്രാൻ തന്റെ ‘ആട്ടിൻ​കൂ​ട്ട​ങ്ങൾ​ക്ക്’ കൊ​ടു​ത്ത നോല് മ്പു​നാ​ള​ത്തെ ഉപ​ദേ​ശം, ഒട്ടി​ച്ച ഒരു ചു​മർ​മൂല അയാൾ കണ്ടെ​ത്തി.

ബയോ​രെർ ഉറ​ക്കെ​പ്പ​റ​ഞ്ഞു: ‘ആട്ടിൻ​കൂ​ട്ട​ങ്ങൾ’, വൻ​വാ​ത്തു​കൾ എന്ന​തി​ന്റെ ഒരു മര്യാ​ദ​യോ​ടു​കൂ​ടിയ പര്യാ​യ​വാ​ക്ക്.’

അയാൾ ആണി​യിൽ​നി​ന്ന് ഒരു പ്ര​ബോ​ധ​ന​പ​ത്രം ചീ​ന്തി​യെ​ടു​ത്തു. ഇതു ഗവ്രോ​ഷി​നെ കീ​ഴ​ട​ക്കി. ആ നി​മി​ഷം​മു​തൽ ബയോ​രെ​ലി​നെ നോ​ക്കി​പ്പ​ഠി​ക്ക​ലാ​യി ഗവ്രോ​ഷി​ന്റെ പണി.

‘ബയോ​രെൽ’, ആൻ​ഷോൽ​രാ അഭി​പ്രാ​യ​പ്പെ​ട്ടു, ‘നി​ങ്ങൾ​ക്കു തെ​റ്റി. അത​വി​ടെ നി​ന്നു​കൊ​ള്ള​ട്ടെ എന്നു വെ​യ്ക്കേ​ണ്ട​താ​യി​രു​ന്നു; നമു​ക്കു കാ​ര്യം പറ​യാ​നു​ള്ള​ത് ആ മനു​ഷ്യ​നോ​ട​ല്ല; പ്ര​യോ​ജ​ന​മി​ല്ലാ​തെ നി​ങ്ങൾ നി​ങ്ങ​ളു​ടെ ദ്വേ​ഷ്യ​ത്തെ ചെ​ല​വി​ടു​ക​യാ​ണ്. നി​ങ്ങ​ളു​ടെ കൈ​യി​രു​പ്പു സൂ​ക്ഷി​ച്ചു​കൊ​ള്ളൂ. ഒരു തോ​ക്കു​കൊ​ണ്ടെ​ന്ന​തിൽ ഒട്ടു​മ​ധി​കം ആത്മാ​വി​നെ​ക്കൊ​ണ്ടും വെ​റു​തെ പു​ക​പ്പി​ക്ക​രു​ത്.’

‘ഓരോ​രു​ത്ത​രും അവ​രു​ടെ മട്ടി​നൊ​ത്ത്’, ബയൊ​രെൽ തി​രി​ച്ച​ടി​ച്ചു. ‘ഈ മെ​ത്രാൻ​വാ​ച​കം എന്നെ ശു​ണ്ഠി​പി​ടി​പ്പി​ക്കു​ന്നു; ആരു​ടേ​യും അനു​വാ​ദ​ത്തോ​ടു​കൂ​ടാ​തെ എനി​ക്കു കോ​ഴി​മു​ട്ട തി​ന്ന​ണം. നി​ങ്ങൾ ശാ​ന്ത​മ​ട്ടു​കാ​ര​നാ​ണ്. ഞാൻ ആഹ്ലാ​ദി​ക്കു​ന്നു, എന്ന​ല്ല, ഞാൻ എന്നെ ദീ​പാ​ളി പി​ടി​പ്പി​ക്ക​യ​ല്ല ചെ​യ്യു​ന്ന​ത്.’ ഞാൻ ഒന്നോ​ങ്ങി​വെ​ച്ചു; പി​ന്നെ പ്ര​ബോ​ധ​ന​പ​ത്രം ഞാൻ ചീ​ന്തി​ക്ക​ള​ഞ്ഞു​വെ​ങ്കിൽ, ഹേ എർ​ക്കിൽ, [1] അതൊ​ന്നു രു​ചി​പി​ടി​പ്പി​ക്കാൻ മാ​ത്ര​മാ​ണ്.’

ഈ എർ​ക്കിൽ എന്ന വാ​ക്കു ഗവ്രോ​ഷി​നെ പി​ടി​ച്ചാ​ട്ടി. അവൻ എപ്പോ​ഴും എന്തെ​ങ്കി​ലും പഠി​ക്കാൻ തയ്യാ​റാ​യി​രി​ക്ക​യാ​ണ്; ആ ചു​മർ​പ്പ​ര​സ്യം ചീ​ന്ത​ല്ക്കാ​രൻ അവ​ന്റെ ബഹു​മ​തി കൈ​യി​ലാ​ക്കി​ക്ക​ള​ഞ്ഞു. അവൻ അയാ​ളോ​ട​ന്വേ​ഷി​ച്ചു: ‘എർ​ക്കിൽ എന്ന​തി​ന് അർ​ത്ഥ​മെ​ന്താ​ണ്?’

ബയോ​രെ​ലി​ന്റെ മറു​പ​ടി: ‘ലത്തീൻ​ഭാ​ഷ​യിൽ അതിനു ‘നായ’ എന്നാ​ണർ​ത്ഥം.’

ഈ സമ​യ​ത്ത് ഒരു ജനാ​ല​യ്ക്കൽ അവ​രു​ടെ യാത്ര നോ​ക്കി​ക്കൊ​ണ്ട് കറു​ത്ത​താ​ടി​ക്കാ​ര​നായ ഒരു വി​ളർ​ത്ത ചെ​റു​പ്പ​ക്കാ​രൻ നി​ല്ക്കു​ന്ന​തു ബയോ​രെൽ കണ്ടെ​ത്തി; ഒരു സമയം അയാൾ എ ബി സി സു​ഹൃൽ​സം​ഘ​ത്തി​ലെ അം​ഗ​മാ​യി​രി​ക്കാം. ബയോ​രെൽ അയാ​ളോ​ടു കൂ​ക്കി​പ്പ​റ​ഞ്ഞു: ‘വേ​ഗ​മാ​ട്ടേ; തെ​ര​യെ​ടു​ത്തോ​ളൂ. പരാ​ബെ​ല്ലം (=യു​ദ്ധ​ത്തി​ന്നൊ​രു​ങ്ങുക).’

‘ഒരു കൊ​ള്ളാ​വു​ന്നാൾ! ശരി​യാ​ണ്.’ അപ്പോ​ഴേ​ക്കും ലത്തീൻ​ഭാഷ മന​സ്സി​ലാ​യി​ത്തു​ട​ങ്ങിയ ഗവ്രോ​ഷ് പറ​ഞ്ഞു.

ഒരു ലഹ​ള​പി​ടി​ച്ച അനു​യാ​യി​സം​ഘം അവ​രു​ടെ കൂ​ടെ​യു​ണ്ട്—വി​ദ്യാർ​ത്ഥി​കൾ, ശി​ല്പ​വി​ദ്യ​ക്കാർ, കഗൂർ​ദി​ലേ​ക്കു ചേർ​ന്ന ചെ​റു​പ്പ​ക്കാർ, മി​നു​സ​പ്പ​ണി​ക്കാർ, മു​ണ്ടൻ​വ​ട്ടി​ക​ളും തോ​ക്കിൻ​കു​ന്ത​ങ്ങ​ളും ധരി​ച്ച കപ്പൽ​സ്സാ​മാ​ന​ക്കേ​റ്റി​റ​ക്ക​ക്കാർ; കൊം​ബ്ഫേ​രെ​പ്പോ​ലെ ചിലർ കൈ​ത്തോ​ക്കു​കൾ കാ​ലു​റ​ക്കീ​ശ​ക​ളിൽ തി​രു​കി​യി​ട്ടും​കൊ​ണ്ടാ​ണ്.

അത്യ​ന്തം പ്രാ​യം​ചെ​ന്ന​പോ​ലെ തോ​ന്നിയ ഒരു കിഴവൻ ആ കൂ​ട്ട​ത്തി​ലൂ​ടെ നട​ക്കു​ന്നു​ണ്ട്.

അയാൾ​ക്ക് ആയു​ധ​ങ്ങ​ളി​ല്ല; ഒരു മനോ​രാ​ജ്യ​ക്കാ​ര​ന്റെ മട്ടു​ണ്ടെ​ങ്കി​ലും, പി​ന്നിൽ പെ​ട്ടു​പോ​യെ​ങ്കി​ലോ എന്നു​വെ​ച്ച് അയാൾ കൊ​ണ്ടു​പി​ടി​ച്ചു നട​ക്കു​ന്നു​ണ്ട്.

ഗവ്രോ​ഷ് അയാളെ കണ്ടെ​ത്തി: ‘കെ​ക്കെ​ക്കെ?’ അവൻ കുർ​ഫെ​രാ​ക്കോ​ടു പറ​ഞ്ഞു.

‘അയാൾ ഒരു കിഴവൻ തെ​ണ്ടി​വ്യാ​പാ​രി​യാ​ണ്.’

അതു മൊ​സ്യു മബെ​യാ​യി​രു​ന്നു.

കഴി​ഞ്ഞ​തൊ​ന്നു തി​രി​ഞ്ഞു​നോ​ക്ക​ട്ടെ.

കു​തി​ര​പ്പ​ട​യാ​ളി​കൾ തള്ളി​ക്കേ​റിയ സമ​യ​ത്ത് ആൻ​ഷൊൽ​രാ​യും കൂ​ട്ടു​കാ​രും പാ​ണ്ടി​ക​ശാ​ല​കൾ​ക്ക​രി​കിൽ ബുർ​ദോ​ങ്ന​ട​ക്കാ​വി​ലാ​യി​രു​ന്നു. ‘വഴി​ക്കോ​ട്ട​യി​ലേ​ക്ക്’ എന്നാർ​ത്തു​വി​ളി​ച്ചു​കൊ​ണ്ട് റ്യു ബസ്സെം​പി​യെ​റി​ലേ​ക്കു ചെ​ന്ന​വ​രു​ടെ കൂ​ട്ട​ത്തിൽ ആൻ​ഷൊൽ​രാ​യും കുർ​ഫെ​രാ​ക്കും കൊം​ബ്ഫേ​രു​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. റ്യു ലെ ദി​ഗ്വി​യേ​റിൽ​വെ​ച്ച് അവർ ഒരു കി​ഴ​വ​നും കൂ​ട്ട​ത്തിൽ​പ്പോ​രു​ന്ന​തു കണ്ടു. അവ​രു​ടെ ശ്ര​ദ്ധ​യെ ആകർ​ഷി​ച്ച​തെ​ന്തെ​ന്നാൽ, ആ കൊ​ള്ളാ​വു​ന്ന കിഴവൻ, മദ്യ​ല​ഹ​രി തല​യ്ക്കു​പി​ടി​ച്ച ഒരാ​ളു​ടെ മട്ടിൽ, ചാ​ഞ്ചാ​ടി​ക്കൊ​ണ്ടാ​ണ് നട​ന്നി​രു​ന്ന​ത്. എന്ന​ല്ല, രാ​വി​ലെ മു​ഴു​വ​നും മഴ​യാ​യി​രു​ന്നു​വെ​ങ്കി​ലും ആ മനു​ഷ്യൻ തൊ​പ്പി കൈ​യിൽ​പ്പി​ടി​ച്ചി​രി​ക്ക​യാ​ണ്; അപ്പോ​ഴും നല്ല ഇര​മ്പിയ മഴ പെ​യ്തി​രു​ന്നു. കുർ​ഫെ​രാ​ക്കി​നു അതു പാദർ മബെ​യാ​ണെ​ന്നു മന​സ്സി​ലാ​യി. മരി​യു​സ്സൊ​രു​മി​ച്ച് അയാ​ളു​ടെ വീ​ടു​വ​രെ പല​പ്പോ​ഴും പോ​യി​ട്ടു​ള്ള​തു​കൊ​ണ്ടു കുർ​ഫെ​രാ​ക്കി​ന് ആ കി​ഴ​വ​നെ അറി​യാം. ശാ​ന്ത​നും നല്ല പേ​ടി​ത്തൊ​ണ്ട​നു​മായ ആ പ്രാ​യം​കൂ​ടിയ പള്ളി​ക്കോൽ​ക്കാ​ര​പ്പു​സ്ത​ക​ശേ​ഖ​രി​പ്പു​കാ​ര​ന്റെ മട്ടു​ക​ളു​മാ​യി പരി​ച​യ​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന​തു​കൊ​ണ്ടും, ആ മനു​ഷ്യ​നെ ലഹ​ള​യു​ടെ നടു​ക്കു, കു​തി​ര​പ്പ​ട​യാ​ളി​ക​ളു​ടെ തള്ളി​ക്കേ​റ്റ​ത്തി​ന് ഒരു രണ്ടു വാര മുൻ​പി​ലാ​യി, തോ​ക്കി​ന്റെ ഉണ്ട​കൾ​ക്ക് ഏതാ​ണ്ട് ഉള്ളിൽ​ത്ത​ന്നെ, മഴ​യ​ത്തു തൊ​പ്പി​യി​ല്ലാ​തെ, വെ​ടി​കൾ​ക്കി​ട​യി​ലൂ​ടെ ലാ​ത്തു​ന്ന​താ​യി കണ്ടെ​ത്തി​യ​പ്പോൾ അത്ഭു​ത​പ്പെ​ട്ട​തു​കൊ​ണ്ടും, കുർ​ഫെ​രാ​ക് ആ കി​ഴ​വ​ന്റെ അടു​ത്തു​ചെ​ന്നു; ആ ഉശിരൻ ലഹ​ള​ക്കാ​ര​നും ഈ എൺപതു വയ​സ്സു​കാ​ര​നും തമ്മിൽ താഴേ കാ​ണു​ന്ന ഒരു സം​ഭാ​ഷ​ണം നട​ന്നു: ‘മൊ​സ്യു മബെ വീ​ട്ടി​ലേ​ക്കു പോവൂ.’

‘എന്തി​ന്ന്?’

‘ഇവിടെ ഒരു കല​ശ​ലി​നു ഭാ​വ​മാ​ണ്.’

‘അതു നന്ന്.’

‘വാ​ളു​കൊ​ണ്ടു​ള്ള വെ​ട്ടും വെ​ടി​വ​യ്ക്ക​ലും.’

‘അതു തന്ന്’.

‘പീ​ര​ങ്കി​വെ​ടി.’

‘നല്ല​ത്, ബാ​ക്കി​യു​ള്ള നി​ങ്ങ​ളൊ​ക്കെ എങ്ങോ​ട്ടാ​ണ്?’

‘ഞങ്ങൾ ഭര​ണാ​ധി​കാ​ര​ത്തെ മറി​ച്ചി​ടാൻ.’

‘നല്ല​ത്.’

അയാ​ളും അവ​രു​ടെ പി​ന്നാ​ലെ പു​റ​പ്പെ​ട്ടു. അതു​മു​ത​ല്ക്ക് അയാൾ ഒന്നും മി​ണ്ടി​യി​ട്ടി​ല്ല. അയാ​ളു​ടെ കാൽ​വെ​പ്പി​നു പെ​ട്ടെ​ന്ന് ഉറ​പ്പു​വെ​ച്ചു; കൈ​ത്തൊ​ഴിൽ​ക്കാർ അയാൾ​ക്ക് ആയുധം കൊ​ടു​ക്കാ​മെ​ന്നാ​യി; അയാൾ തല​യി​ള​ക്കി വേ​ണ്ടെ​ന്നു പറ​ഞ്ഞു. യു​ദ്ധ​ത്തി​നി​റ​ങ്ങു​ന്ന ഒരാ​ളു​ടെ നട​ത്ത​ത്തോ​ടും ഉറ​ങ്ങി​ക്കി​ട​ക്കു​ന്ന ഒരാ​ളു​ടെ മു​ഖ​ഭാ​വ​ത്തോ​ടും കൂടി, അയാൾ ഏതാ​ണ്ട് പട്ടാ​ള​വ​രി​നി​ര​പ്പി​ന്റെ മുൻ​പി​ലേ​ക്കു നട​ന്നു​ചെ​ന്നു.

‘എന്തു ഭയ​ങ്ക​ര​ത്ത​ന്ത!’ വി​ദ്യാർ​ത്ഥി​കൾ മന്ത്രി​ച്ചു. അയാൾ പണ്ട​ത്തെ പൊ​തു​ജ​ന​ഭ​ര​ണാ​ധി​കാ​രി​യോ​ഗ​ത്തി​ലെ ഒരം​ഗ​മാ​യി​രു​ന്നു—ഒരു കിഴവൻ രാ​ജ​ഹ​ന്താ​വ്—എന്ന സം​സാ​രം പട്ടാ​ള​ങ്ങൾ​ക്കി​ട​യിൽ പര​ന്നു. ജന​ക്കൂ​ട്ടം റ്യു ദ് ലെ വെ​റെ​റി​യി​ലേ​ക്കു തി​രി​ഞ്ഞു.

ഗവ്രോ​ഷ് കു​ട്ടി ചെ​കി​ട​ട​യ്ക്കു​ന്ന പാ​ട്ടോ​ടു​കൂ​ടി മുൻപേ നട​ന്നു. അതവനെ ഒരു​ത​രം കാ​ഹ​ള​മാ​ക്കി​ത്തീർ​ത്തു.

അവൻ പാടി:

ഓരോ നി​മി​ഷ​ത്തി​ലും സം​ഘ​ത്തി​നു കനം വർ​ദ്ധി​ച്ചു. തല​മു​ടി നര​ച്ചു​തു​ട​ങ്ങിയ ഒരു നല്ല ഉയ​ര​മു​ള്ള ആൾ റ്യു ദെ ബി​ല്ലെ​ത്തിൽ​വെ​ച്ചു കൂ​ട്ട​ത്തിൽ​ച്ചേർ​ന്നു; അയാ​ളു​ടെ ധീ​ര​വും സാ​ഹ​സി​ക​വു​മായ ഭാ​വ​ത്തെ കുർ​ഫെ​രാ​ക്കും ആൻ​ഷൊൽ​ര​യും കൊം​ബ്ഫേ​രും സൂ​ക്ഷി​ക്കാ​തി​രു​ന്നി​ല്ല; പക്ഷേ, ആളാ​രെ​ന്ന് ആർ​ക്കും മന​സ്സി​ലാ​യി​ല്ല. പാ​ട്ടു പാ​ടു​ന്ന​തി​ലും, ചൂളം വി​ളി​ക്കു​ന്ന​തി​ലും, മൂ​ളി​പ്പാ​ട്ടു പാ​ടു​ന്ന​തി​ലും, മുൻ​പി​ലേ​ക്കു പാ​ഞ്ഞു​ചെ​ന്നു പീ​ടി​ക​ക​ളു​ടെ വാ​തിൽ​പ്പ​ല​ക​ളി​ന്മേൽ കൊ​ത്തി​യി​ല്ലാ​ത്ത തന്റെ കൈ​ത്തോ​ക്കി​ന്റെ മൂ​ടു​കൊ​ണ്ട് കു​ത്തി​യി​ടി​ക്കു​ന്ന​തി​ലും മു​ങ്ങി​യി​രു​ന്ന ഗവ്രോ​ഷ് ആ മനു​ഷ്യ​ന്റെ മേൽ ശ്ര​ദ്ധ​പ​തി​ച്ചി​ല്ല.

റ്യു ദ് ല വെ​റെ​റി​യിൽ അവ​രു​ടെ യാത്ര യദൃ​ച്ഛ​യാ കുർ​ഫെ​രാ​ക്കി​ന്റെ വീടിൻ മുൻ​പി​ലൂ​ടെ​യാ​യി.

‘ഇതു നന്നാ​യി,’ കുർ​ഫെ​രാ​ക് പറ​ഞ്ഞു, ‘ഞാ​നെ​ന്റെ പണ​സ്സ​ഞ്ചി മറ​ന്നി​രു​ന്നു; എന്റെ തൊ​പ്പി പോ​ക​യും ചെ​യ്തു.’

അയാൾ ആൾ​ക്കൂ​ട്ട​ത്തിൽ​നി​ന്നു വി​ട്ടു തന്റെ താ​മ​സ​സ്ഥ​ല​ത്തേ​ക്ക് ഒരു പാ​ച്ചിൽ പാ​ഞ്ഞു. അയാൾ ഒരു പഴയ തൊ​പ്പി​യും തന്റെ പണ​സ്സ​ഞ്ചി​യും കൈ​യി​ലാ​ക്കി.

ഒരു വലിയ യാ​ത്ര​പ്പെ​ട്ടി​യു​ടെ വലി​പ്പ​ത്തി​ലു​ള്ള ഒരു വലിയ ചതു​ര​പ്പെ​ട്ടി​കൂ​ടി എടു​ത്ത്, അയാൾ തന്റെ ചളി​പി​ടി​ച്ച ഉടു​പ്പി​നു​ള്ളിൽ ഒളി​ച്ചു​വെ​ച്ചു.

ഓടി​ക്കൊ​ണ്ടു​ത​ന്നെ തി​രി​ച്ചു​പോ​കു​മ്പോൾ, ഉമ്മ​റം​കാ​വ​ല്ക്കാ​രി അയാളെ വി​ളി​ച്ചു: ‘മൊ​സ്യു ദ് കുർ​ഫെ​രാ​ക്!’

‘ഹേ, ഉമ്മ​റം കാ​വ​ല്ക്കാ​രി, എന്താ​ണ് നി​ങ്ങ​ളു​ടെ പേര്?’

ഉമ്മ​റം കാ​വ​ല്ക്കാ​രി അമ്പ​ര​ന്നു.

‘എന്ത്, നി​ങ്ങൾ​ക്കു നല്ല​വ​ണ്ണ​മ​റി​ഞ്ഞു​കൂ​ടേ, ഞാൻ വാ​തിൽ​ക്കാ​വ​ല്ക്കാ​രി​യാ​ണ​ല്ലോ; എന്റെ പേർ മദർ വ്യു​വെ.’

‘ശരി, നി​ങ്ങൾ ഇനി​യും എന്നെ മൊ​സ്യു ദ് കുർ​ഫെ​രാ​ക് എന്നു വി​ളി​ക്കു​ന്ന പക്ഷം, ഞാൻ നി​ങ്ങ​ളെ മദർ ദ് വ്യു​വെ [1] എന്നു വി​ളി​ക്കാം. ആട്ടെ, പറയൂ, എന്താ​ണ് കാ​ര്യം? എന്താ​ണ് വേ​ണ്ട​ത്?’

‘ഒരാൾ​ക്കു നി​ങ്ങ​ളെ കാ​ണ​ണ​മെ​ന്നു​ണ്ട്.’

‘ആർ​ക്ക്?

‘എനി​ക്ക​റി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാ.’

‘ആളെ​വി​ടെ?’

‘എന്റെ മു​റി​യിൽ.’

‘ഗ്ര​ഹ​പ്പി​ഴേ!’ കുർ​ഫെ​രാ​ക് ഉച്ച​ത്തിൽ പറ​ഞ്ഞു.

‘പക്ഷേ, ഒരു മണി​ക്കൂ​റാ​യി ആ ആൾ നി​ങ്ങ​ളു​ടെ വരവും കാ​ത്തി​രി​ക്കു​ന്നു.’

അതോ​ടൊ​പ്പം​ത​ന്നെ വി​ളർ​ത്തു, മെ​ലി​ഞ്ഞു, ചെ​റു​താ​യി, കാ​ക്ക​പ്പു​ള്ളി​യോ​ടു​കൂ​ടി, കീ​റി​പ്പ​റി​ഞ്ഞ കു​റു​ങ്കു​പ്പാ​യ​വും കണ്ടം​വെ​ച്ചു വള്ളു​ക​ളു​ള്ള പട്ടു​കാ​ലു​റ​യും ധരി​ച്ച്, ഒരു പു​രു​ഷ​നെ​ക്കാ​ള​ധി​കം പു​രു​ഷ​വേ​ഷം കെ​ട്ടിയ ഒരു പെൺ​കി​ടാ​വി​ന്റെ ഛാ​യ​യോ​ടു​കൂ​ടിയ ഒരു കൈ​ത്തൊ​ഴിൽ​ക്കാ​രൻ യു​വാ​വ് ആ വീ​ട്ടിൽ​നി​ന്നു പു​റ​ത്തേ​ക്കു കട​ന്നു, ലേ​ശ​മെ​ങ്കി​ലും ഒരു സ്ത്രീ​യു​ടെ ഒച്ച​യു​ണ്ടാ​യി സൗ​മ്യ​മി​ല്ലാ​ത്ത ഒരു ശബ്ദ​ത്തിൽ കുർ​ഫെ​രാ​ക്കോ​ടു പറ​ഞ്ഞു: ‘മൊ​സ്യു മരി​യു​സ്സോ?’

‘അദ്ദേ​ഹം ഇവി​ടെ​യി​ല്ല.’

‘ഇന്നു വൈ​കു​ന്നേ​രം അദ്ദേ​ഹം തി​രി​ച്ചു​വ​രു​മോ?’

‘എനി​ക്ക​തി​നെ​പ്പ​റ്റി ഒന്നും അറി​ഞ്ഞു​കൂ​ടാ.’

കുർ​ഫെ​രാ​ക് തു​ടർ​ന്നു: ‘എന്റെ കാ​ര്യം പറയാം, ഞാൻ തി​രി​ച്ചു വരി​ല്ല.’

ആ ചെ​റു​പ്പ​ക്കാ​രൻ അയാളെ സശ്ര​ദ്ധം സൂ​ക്ഷി​ച്ചു​നോ​ക്കി ചോ​ദി​ച്ചു:

‘എന്തു​കൊ​ണ്ടി​ല്ല?’

‘അതു​കൊ​ണ്ട്.’

‘അപ്പോൾ, നി​ങ്ങ​ളെ​വി​ടേ​ക്കാ​ണ്?’

‘അത​റി​ഞ്ഞി​ട്ടു നി​ങ്ങൾ​ക്കെ​ന്തു കാ​ര്യം?’

‘നി​ങ്ങ​ളു​ടെ പെ​ട്ടി നി​ങ്ങൾ​ക്കു​വേ​ണ്ടി ഞാ​നെ​ടു​ക്ക​ട്ടെ?’

‘ഞാൻ പോ​കു​ന്ന​തു വഴി​ക്കോ​ട്ട​ക​ളി​ലേ​ക്കാ​ണ്.’

‘ഞാനും നി​ങ്ങ​ളു​ടെ കൂടെ പോ​ര​ട്ടെ?’

‘ഇഷ്ടം​പോ​ലെ!’ കുർ​ഫെ​രാ​ക് മറു​പ​ടി പറ​ഞ്ഞു. ‘തെ​രു​വ് ആർ​ക്കു​മു​ള്ള​താ​ണ്; വി​രി​ക​ല്ലു​കൾ എല്ലാ​വ​രു​ടേ​യും കൂ​ടി​യാ​ണ്.’

അയാൾ കൂ​ട്ടു​കാ​രോ​ടു കൂടാൻ ഒരോ​ട്ടം കൊ​ടു​ത്തു. കൂ​ട്ട​ത്തി​ലെ​ത്തി​യ​പ്പോൾ കൈ​യി​ലു​ള്ള പെ​ട്ടി അയാൾ ഒരാ​ളു​ടെ പക്ക​ലേ​ല്പി​ച്ചു. ഒരു കാൽ മണി​ക്കൂർ കഴി​ഞ്ഞി​ട്ടേ ആ ചെ​റു​പ്പ​ക്കാ​രൻ കൂ​ടെ​യു​ണ്ടെ​ന്ന് അയാൾ ധരി​ച്ചു​ള്ളൂ.

ഒരു ജന​ക്കൂ​ട്ടം അതു​ദ്ദേ​ശി​ച്ചി​രു​ന്നേ​ട​ത്ത​ല്ല ചെ​ന്നു​കൂ​ടാ​റ്. ഒരു കൊ​ടു​ങ്കാ​റ്റ് അതി​നേ​യും​കൊ​ണ്ടു പറ​ക്കു​ന്ന​താ​യി ഞങ്ങൾ പറ​ഞ്ഞി​ട്ടു​ണ്ട്. അവർ സാ​ങ്മെ​റി കട​ന്നു​പോ​യി; എങ്ങ​നെ​യെ​ന്നു ശരി​ക്ക് ആരു​മ​റി​യാ​തെ, അവർ സാ​ങ്ദെ​നി​യിൽ എത്തി​ച്ചേർ​ന്നു.